เมื่อผมหลบเข้า Hanoi Hilton ก่อนประวัติศาสตร์บทใหม่จะเริ่ม

 หากแต่เป็นคุกเวียดนามที่มีชื่อเสียงโหดร้ายที่สุด แห่งหนึ่งในประวัติศาสตร์ของสงครามเอเซีย

คุกนี้ชื่อทางการคือ “หัวโล” (Hoa Lo) แปลตรงตัวว่าเป็น “เตาเผา” หรือ “รูนรก” ป้ายข้างหน้าภาษาฝรั่งเศส Maison Centrale อันหมายถึง “บ้านส่วนกลาง” ที่เขายังเก็บรักษาเป็นพิพิธภัณฑ์เพื่อคงไว้ ซึ่งความทรงจำของความทุกข์ทรมาน ที่คนเวียดนามเคยถูกฝรั่งเศสกักขัง เพราะต่อต้านผู้มาปกครองอย่างไร้ความเป็นธรรม

คุกเดียวกันนี้ถูกรัฐบาลเวียดนามเหนือจำขังนักโทษอเมริกันช่วงสงครามเวียดนาม อันเป็นที่มาของคำว่า Hanoi Hilton อันเป็นคำล้อเลียนของนักโทษมะกันเรียกที่คุมขังนี้ กึ่ง ๆ เป็นโรงแรมชั้นดี แต่ความจริงเป็นคุกใช้ขังนักโทษสหรัฐฯ ที่ถูกจับได้ในช่วงสงครามนั้น

ไกด์ชาวเวียดนามพยายามจะบอกผมว่า หากสังเกตจะเห็นภาพของความโหดร้ายของฝรั่งเศส ที่กระทำต่อผู้ต่อต้านชาวเวียดนามในคุกแห่งนี้ เปรียบเทียบกับที่รัฐบาลเวียดนามปฏิบัติต่อนักโทษอเมริกัน ที่ค่อนข้างจะดีกว่าเยอะ

เป็นความพยายามของรัฐบาลเวียดนาม ที่วันนี้กำลังฟื้นสัมพันธ์กับสหรัฐ ขณะที่มีความระหองระแหงกับจีน

ประวัติศาสตร์กำลังจะเปลี่ยนผ่านครั้งสำคัญอีกรอบ ผมจึงต้องแวะไปเยี่ยม Hanoi Hilton ก่อนที่เนื้อหาของพิพิธภัณฑ์แห่งนี้จะถูกแก้ไข ให้เข้ากับสถานการณ์บ้านเมืองที่เปลี่ยนไปเสียก่อน

ฝรั่งเศสสร้างคุกแห่งนี้ในช่วงปี ค.ศ.1886-1889 ขณะที่เวียดนามยังเป็นส่วนหนึ่งของอินโดจีนฝรั่งเศส เพื่อขังนักโทษการเมืองเวียดนามที่คัดค้านการปกครองของฝรั่งเศส

ภาพที่เห็นคือความแออัดยัดเยียดของคุก เพราะจำนวนนักโทษเพิ่มจากแรกเริ่ม 460 ในปี 1913 เป็น 2,000 คนในปี 1954 และสภาพการจองจำผิดมนุษย์มนาอย่างยิ่ง

หลังจากฝรั่งเศสพ่ายสงครามเดียนเบียนฟูในปี 1954 รัฐบาลเวียดนามใช้เป็นสถานศึกษาอุดมการณ์ทางการเมืองเพื่อเรียกร้องเอกราชจากฝรั่งเศส

เมื่อเกิดสงครามเวียดนาม คุกแห่งนี้ถูกใช้กักขังนักโทษชาวอเมริกัน เริ่มด้วยนักบินที่ถูกยิงตกคนแรกในเดือนสิงหาคม 1964 ชื่อ Everett Alvarez Jr และต่อมาเมื่อสงครามบานปลาย จำนวนนักโทษมะกันก็เพิ่มขึ้นตามลำดับ

ทหารสหรัฐที่มีชื่อเสียงที่สุดที่เคยถูกขังที่นี่คือ ยอห์น แมคแคน ซึ่งใช้เวลาหลายปีใน Hanoi Hilton แห่งนี้ก่อนกลับไปเล่นการเมือง ได้รับเลือกเป็นสมาชิกวุฒิสภาและสมัครตำแหน่งประธานาธิบดี

ผมเห็นชุดนักบินประจำกองทัพเรือของแมคแคนในวันที่เครื่องบินของเขาถูกยิงตกในเวียดนามในพิพิธภัณฑ์แห่งนี้ และไกด์ชาวเวียดนามจะพาไปชี้จุดที่เครื่องบินของเขาถูกยิงตกด้วย หากผู้มาเยือนสนใจประวัติศาสตร์สงครามของประเทศนี้

แมคแคน ขับเครื่องบินถล่มเวียดนาม 23 เที่ยวก่อนถูกยิงตกที่ฮานอย กลายเป็นนักโทษสงครามเวียดนามที่ดังที่สุดวันนี้

แม้ว่าก่อนหน้านี้จะมีรายงานข่าวว่า นักโทษมะกันในคุกแห่งนี้จะถูกทรมาน เพื่อให้รับสารภาพความผิดพลาดของนโยบายสหรัฐ แต่วันนี้หากคุณไปเยือน Hanoi Hilton ภาพและวีดีโอที่นำเสนอจะบอกเรื่องราวของรอยยิ้มของนักโทษอเมริกันที่มีชีวิตที่ไม่เลวร้ายเกินไป

ฉากใหม่แห่งความสัมพันธ์ระหว่างสหรัฐกับเวียดนาม กำลังจะถูกบันทึกเมื่อทั้งสองฝ่ายพยายามจะลืมอดีตที่จารึกเอาไว้ในคุกแห่งนี้

วันนี้โรงแรม Hilton ของจริงตั้งอยู่ใกล้ ๆ กับ “Hanoi Hilton” นี้เอง

และมัคคุเทศก์ชาวเวียดนามวัยกลางคนบอกผมหน้าตาเฉยว่า “วันนี้ คนเวียดนามรู้สึกต่อต้านจีนมากกว่าต่อต้านอเมริกัน” (“Today, we are more anti-Chinese than anti-American.”)

คนเวียดนามรุ่นก่อนกับรุ่นใหม่คงมีเรื่องแลกเปลี่ยน ว่าด้วยอนาคตของประเทศอีกมากมายนัก