คิดไม่ได้ คิดไม่เป็น: ความอ่อนแอของการศึกษาและสังคมไทย

 อะไร จึงทำให้กระบวนการเรียนรู้ที่แท้จริงไม่เกิดขึ้น

เงื่อนไขหลักที่ทำให้นักเรียน นักศึกษา ไม่กล้าที่จะ “คิด” ก็เพราะความกลัวที่จะถูกมองว่า “ผิด” จึงทำให้พวกเขามักจะพูดตามที่ได้รับการบอกเล่า พูดกันทั่วไปมาว่าเป็นสิ่งที่เป็นอยู่จริง สิ่งที่บอกกันว่า ถูกต้องแล้ว ดีงามแล้ว เหมาะสมแล้ว เพื่อที่จะทำให้ตนเองไม่ต้องเสี่ยงอะไรกับการพูด หรือคิด “ผิด”

เป็นเรื่องตลกอย่างมาก ที่พวกเขามักจะพูดซ้ำสิ่งที่ผู้ใหญ่ในสังคมพูด โดยที่ไม่ได้พยายามไตร่ตรองอะไรเลย เช่นคำกล่าวโง่ๆ ทำนองว่า “วัยรุ่นไทยปัจจุบันมีความคิดเป็นของตัวเอง กล้าคิด กล้าแสดงออก” ทั้งที่ในความเป็นจริง คำพูดของผู้ใหญ่ที่พูดทำนองนี้ ก็เป็นการพูดโดยที่คิดอะไรไม่เป็น และที่สำคัญหากพวกเขา/นักศึกษาใคร่ครวญสักนิด จะพบว่าวัยรุ่นไทยไม่เคยคิดอะไรเป็นของตนเอง และหากจะกล้าแสดงออกอยู่บ้าง ก็เป็นแค่เรื่อง “เต้น รำ ร้อง” แบบที่ทำเป็นกิจกรรมหลักในงานประจำปีของโรงเรียน วิทยาลัย และมหาวิทยาลัยเท่านั้น คนปากจัดบางคนถึงกับกล่าวว่า วัยรุ่นไทยกล้าแสดงออกได้แค่โชว์ “อก เอว ตูด” เท่านั้น จะหาการแสดงออกที่มีสาระได้น้อยจริงๆ

ความกลัวที่จะ “ผิด” จึงทำให้ไม่สามารถที่จะเรียนรู้เรื่องราวทุกเรื่อง ที่จะเอื้อต่อการใช้ชีวิตได้เลย การเรียนรู้ทางวิชาการก็จะจำกัดตัวอยู่แค่การนำมาจากตำราที่เชื่อกันแล้วว่า ถูกต้อง รายงานที่ต้องทำส่งจึงทำแต่การคัดลอกจากงานเขียนอื่นมาแปะรวมๆ กัน คำถามในห้องเรียนจึงไม่เคยมีการตอบข้อสอบก็เป็นแค่การเก็งว่าคนตรวจจะชอบแบบไหน การเรียนกวดวิชาก็เป็นเพียงการเรียน“ทักษะ”ในการกาข้อสอบ (เพราะครูกวดวิชาจะเน้นแค่นี้ และนักเรียนก็ชอบแบบนี้ จึงเป็นเรื่องของผีเน่ากับโลงผุที่ประกอบกันอย่างเหมาะสม)

ความกลัวที่จะ “ผิด” จึงทำให้พวกเขาไม่กล้าที่จะลองประกอบสร้าง “ความรู้ใหม่” ส่งผลต่อเนื่องไปสู่การที่จะไม่สามารถรับรู้ได้เลยว่า ความหมายของ“ความรู้”คืออะไร (สงสัยเลยเถิดต่อไปว่า ครูร้อยละเท่าไร จะรู้และเข้าใจความหมายของ“ความรู้”)

ความกลัวที่จะ “ผิด” จึงทำให้พวกเขาต้องแสดงตัวตลอดเวลาว่า เขา“ผิดไม่ได้ ผิดไม่เป็น” ซึ่งทำให้นอกจากไม่กล้า“คิด”แล้วพวกเขาก็จะไม่ยอม“รับผิด”ใดๆ หากถุกว่า“ผิด” ก็จะตะแบงไปจนสีข้างถลอก แม้กระทั่งวัยรุ่นที่ฆ่าคนตาย ก็ยังอุตส่าห์หน้าด้านอ้างว่า “เขาทำตามความยุติธรรมของเขาเอง”

คนรุ่นใหม่ที่กำลังเติบโตขึ้นมารับภาระสังคมไทยในอนาคต ล้วนแล้วแต่ตกอยู่ในระบอบอารมณ์ความรู้สึก “กลัวผิด คิดไม่ได้ คิดไม่เป็น” แล้วสังคมไทยจะเดินทางไปทางไหนได้

สังคมไทยสมัยใหม่ถูกสถาปนาขึ้นด้วย “อำนาจ” ที่ถูกผูกขาดไว้อย่างเป็นลำดับชั้น ลดหลั่นกันไปในระบบที่อำนาจถักสานกันเป็นสายใยแห่งความหมายได้สร้างแบบแผนของ “เป้าหมายชีวิตที่ดี” เอาไว้ พร้อมกับสร้าง “แรงจูงใจ แรงปรารถนา” ให้ดำเนินชีวิตไปสู่เป้าหมายนั้น

“เป้าหมายชีวิตที่ดี” ที่ถูกสถาปนาไว้ ฝังเอาไว้ในความรู้สึกนึกคิดของผู้คน คือชีวิตที่เข้าไปมีส่วนแบ่งของอำนาจ ไม่ว่าด้วยวิธีใดก็ได้ “แรงจูงใจ แรงปรารถนา” จึงกลายเป็นเรื่องที่จะต้องทำตามเส้นทางที่ระบอบของอำนาจกำหนดเอาไว้ ซึ่งก็คือการยอมทำตามสิ่งที่ “อำนาจ” ต้องการให้ทำ และต้องการให้เป็น

“อำนาจ” ที่กำกับทั้งสังคมนี้ กำกับแรงกล้ามากในระบบการศึกษาครูบาอาจารย์ทุกระดับ จึงเป็นพลังหลักในการจรรโลง “ระบบคิดไม่ได้ คิดไม่เป็น” ไว้คงมั่นกับสังคมไทย สถาบัน องค์กรที่เกี่ยวพันกับครูทุกระดับ จึงไม่เคยรู้รสของประชาธิปไตยแต่อย่างใด เพราะ “ประชาธิปไตย” จะทำให้คน “คิดเป็น คิดได้” ซึ่งจะก่อความสั่นสะเทือนแก่ระบอบของ “อำนาจ” ที่ตนเองมีส่วนแบ่งอยู่

สังคมโปรดอย่าไปหวังกับการปฏิรูปการศึกษาที่กล่าวกันในปัจจุบันเลย เพราะระบอบของ “อำนาจ” ที่ครอบงำสถาบันและองค์กรการศึกษาทั้งหลาย ไม่เปิดช่องให้เกิดการ “คิดต่าง” อันจะนำไปสู่การสร้างสรรค์การคิด

ทางรอดทางเดียวที่พอจะเห็นได้ ก็คือนักเรียน นักศึกษา จะต้องตระหนักว่า ตนเองตกอยู่ในบ่วงกรรมของ “คิดไม่ได้ คิดไม่เป็น” และปรารถนาที่จะ “คิดเป็น คิดได้” จากนั้นจึงเริ่มก่อร่างสร้างการเรียนรู้ร่วมกันผ่านสื่อทางสังคม

หากนักเรียน นักศึกษาไม่เริ่มเป็นผู้กระทำการในวันนี้ นักศึกษาทั้งหลายก็จะมีค่าเป็น “ไส้ติ่ง” ที่จะตัดทิ้งเสียก็ได้ หรือจะปล่อยให้ห้อยดุกดิกต่อไปก็ได้อีก

หากว่าอยากจะเป็น“ไส้ติ่ง”ก็ตามใจเถอะครับ