หนังสือเพื่อนซี้ในบ้านยุคโควิด
คนไทยมากถึง ๖๑% ซื้อหนังสือจากงานบุ๊คแฟร์ต่างๆ ซื้อออนไลน์รูปแบบเล่ม ๕๑% ซื้ออีบุ๊ค ๒๐% และที่ซื้อจากช่องทางร้านหนังสือยังมีถึง ๘๑%
ตัวเลขชุดนี้หมายถึงว่าคนหนึ่งอาจซื้อหนังสือหลายช่องทาง เป็นสถิติปี ๖๓ ที่สมาคมผู้จัดพิมพ์และผู้จัดจำหน่ายหนังสือแห่งประเทศไทยเก็บจากผู้เข้าร่วมงานหนังสือบุ๊คแฟร์" ออนไลน์ "ที่ได้จัดขึ้นกะทันหันทดแทนงานหนังสือบุคแฟร์ "ออนกราวนด์" ที่ถูกงดไปเพราะการระบาดโควิด 19
เทียบกับ ๑๐ ปีก่อน อุตสาหกรรมหนังสือไทยมีมูลค่าตลาดรวมสูงถึง ๒๕,๐๐๐ ล้านบาท การแพร่ระบาดโควิดปี ๖๓ กระทบงานหนังสือบุ๊คแฟร์ ร้านหนังสือส่วนใหญ่อยู่ในห้างถูกล็อกดาวน์ไร้ยอดขายนานกว่า ๓ เดือน ส่งผลให้ภาพรวมตลาดหนังสือในปีก่อนเหลือเพียง ๑๒,๐๐๐ ล้านบาท จากที่คาดการณ์ไว้ที่ ๑๘,๐๐๐ ล้านบาท
เฉพาะรายได้จากงานหนังสือบุ้คแฟร์ในปี ๖๓ ลดลงเหลือเพียง ๒๗๑ ล้านบาทจากรายได้รวมราว ๗๘๘ ล้านบาทในปี ๖๒ เท่ากับว่าหายไป ๕๐๐ ล้านบาท สอดคล้องกับตัวเลขยอดขายหนังสือที่หายไป ๘๐ เปอร์เซ็นต์ !?! ซวดเซกันทุกสำนักพิมพ์
เป็นไปได้อย่างยิ่งที่ยอดเงินซื้อจากงานหนังสือบุ๊คแฟร์ต่อคนน่าจะสูงเอาการอยู่ คนละเป็นหลักพันบาทขึ้นไปซึ่งก็ไม่น่าแปลกใจเพราะเวลาไปซื้อของในงานแฟร์ต่าง ๆ เรามักจบลงด้วยการซื้อมากกว่าที่ตั้งใจไว้เพราะในงานมีมากมายให้สัมผัสให้เลือกมากกว่าที่เราคิดไว้ อีกทั้งเทคนิคการขายต่าง ๆ ลดแลกแจกแถม บวกโปรโมชั่นอีกร้อยแปดชนิด กระตุ้นให้เราซื้อมากขึ้นกว่าปกติ สังเกตได้ว่าทางสมาคมฯและสำนักพิมพ์ก็พยายามจะรักษา/สร้างกลุ่มผู้ซื้อกลุ่มนี้ด้วยเทคนิคการขายต่าง ๆ
ดูจากในเมื่องานสัปดาห์หนังสือแห่งชาติ ๒๕๖๔ ที่หมายมั่นปั้นมือจะจัดขึ้นกลางเดือนเมษาทั้ง "ออนกราวนด์" ที่ไบเทค บางนา และ "ออนไลน์ " แต่แล้วกลับมีอันต้องงดไปราวฟ้าผ่าต่อหน้าเพราะการระบาดโควิด รอบ ๓ ทั้งที่เหลือเวลาอีกสิบกว่าวันก็จะเริ่ม เหลือแต่บุ๊คแฟร์ "ออนไลน์" โดยมีสำนักพิมพ์ ๒๐๐ กว่าแห่ง (จากสมาชิกสำนักพิมพ์ ๔๐๐ กว่า ) เข้าร่วมจาก ๑๗ เมษาจนถึง ๕ พฤษภาคม ก็ได้เกิดปรากฏการณ์ท่วมท้นล้นจอด้วยเทคนิคการขายต่าง ๆ
ผู้ซื้อต้องมีทักษะทางดิจิทัลพอตัวถึงจะสามารถรับมือได้ไม่เวียนหัวไปเสียก่อน โปรโมชั่นมีหลากชนิด คูปองสารพัดอย่าง กระทั่งพิมพ์ตัวเลขลุ้นโชควันต่อวัน มีการชักนำกลุ่มผู้มีอิทธิพลสร้างพฤติกรรม ( influencers) เข้ามาในวงการหนังสือ มีเจ้าหน้าที่ช่วยแก้ปัญหาต่าง ๆ ในการซื้อการจ่ายเงินออนไลน์ลุล่วงทุกขั้นตอนอย่างดียิ่งจนต้องขอชมเชย
อย่างไรก็ดี ยังต้องรอหลังวันที่ ๕ พฤษภา ที่สมาคมฯจะสรุปภาพรวม โดยเฉพาะรายได้จากการขายว่าจะขึ้นหรือลง หรือเสมอตัวเมื่อเทียบกับปีที่แล้ว แม้ตัวเลขของสมาคมฯจะสรุปได้เฉพาะจากการสั่งซื้อผ่าน thaibookfair ในขณะที่สำนักพิมพ์มีการขายผ่านทางเพจ และทาง lineshop ของตัวเอง แต่ถึงอย่างไรก็น่าจะทำให้จับชีพจรอุตสาหกรรมหนังสือได้พอสมควร
ก่อนจะได้ภาพรวม มีข้อมูลการขายจากบางสำนักพิมพ์ที่น่าสนใจกล่าวคือ แม้ในปี ๖๔ นี้จะได้พิมพ์หนังสือเพียงไม่ถึงครึ่งของจำนวนปกหรือชื่อเรื่องของปีก่อนเพราะพิษโควิดจากปีก่อนและลามมาถึงปีนี้ แต่น่ายินดีที่การขายทั้งใน thaibookfair และเพจตลอดจน lineshop ของร้าน รวมกันแล้วทำยอดได้เท่าๆเดิมหรือกระเตื้องขึ้นกว่าเดิม ซึ่งมากน้อยต่างกันไป สังเกตดูสำนักพิมพ์กลุ่มนี้มีฐานสมาชิกของตน ผู้ซื้อกลุ่มนี้มักไม่หลับหูหลับตาซื้อเพราะลดแลกแจกแถมและอาจไม่ได้ฟัง influencers คนใดเลยก็ได้ อีกอย่างหนึ่ง เป็นไปได้ว่าผู้ซื้อไม่ได้มีเฉพาะกลุ่มสมาชิก แต่มีผู้ซื้อหน้าใหม่ในวงที่กว้างกว่าเดิม
ทำอย่างไร จึงจะมีผู้อ่านมากขึ้นในวงกว้างขึ้นโดยผู้อ่านเป็นฝ่ายขวนขวายหาทางอ่านทุกช่องทางด้วยตัวเอง
รายได้จากอุตสาหกรรมหนังสือของอังกฤษหลังปีโควิด ๖๓ นับเป็นยอดรวมสูงที่สุดในรอบแปดปีที่ผ่านมา ( Book sales defy pandemic to hit eight-year high, The Guardian 25 Jan. 2021) ทั้ง ๆ ที่ร้านหนังสือถูกปิดถึงสองช่วง แต่พอร้านเปิด มีขายออนไลน์ การซื้อยิ่งเพิ่มขึ้น หนังสือที่ขายดีคนซื้อเอามาเป็นเพื่อนในบ้านยามโควิด (และตลอดกาล) คือ นวนิยาย เรื่องสั้นที่ให้ความบันเทิง ในสหรัฐฯ ญี่ปุ่น ก็คล้ายกัน ยอดขายนวนิยายเรื่องสั้นไม่ลด มีแต่จะเพิ่ม ในบ้านเรา หนังสือนิยายและการ์ตูนเพื่อความบันเทิงก็มาเป็นอันดับหนึ่งเช่นกันในงานหนังสือบุ๊คแฟร์ โดยเฉพาะงานหนังสือ "ออนไลน์" ในปีที่ผ่านมา
ไม่ว่าที่ไหน การอ่านการเขียนที่สามารถให้ความบันเทิงแก่ผู้อ่านที่มีทางเลือกการบันเทิงได้มากขึ้นกว่าแต่ก่อน คือ โจทย์สำคัญยิ่งในอุตสาหกรรมหนังสือ ซึ่งไม่ใช่ภาระของสมาคมผู้จัดพิมพ์ฯคนเดียวที่จะสู้ปัญหานี้ การอ่านการเขียนการพิมพ์การขายหนังสือมันเป็นลูกโซ่กระทบกันทั้งวงจร สังคมต้องหาทางอำนวยให้นักเขียนเก่าได้พัฒนาตัวเอง เกิดนักเขียนใหม่ๆเนื้อหาใหม่ๆรูปแบบใหม่ๆหล่อเลี้ยงกันทั้งวงจร จึงจะขยายวงนักอ่านได้อย่างยั่งยืน นักเขียนใหม่ก็ไม่ควรหมายถึงเฉพาะคนรุ่นใหม่ สองปีมานี้ญี่ปุ่นเกิดปรากฏการณ์ผู้สูงอายุเป็นนักเขียนหน้าใหม่ Best sellers อ่านกันทั้งหนุ่มสาวและคนแก่ !
ยังรอดูอยู่ด้วยใจระทึกว่าการเน้นเทคนิคขายต่าง ๆ เช่นโปรโมชั่น การใช้ influencers ตลอดจนหาตลาดด้วยวิธีปักธงในเมืองรอง เช่น เชียงใหม่ อุดรธานี ฯ จะส่งผลให้ยอดขายในงานหนังสือบุ๊คแฟร์ ปี๖๔ อย่างไรบ้าง สมาคมฯประมาณว่าน่าจะได้ราว ๒๐๐ ล้านบาท/งาน รวมทั้งปี ๖๐๐ ล้านบาทโดยหวังว่ามูลค่ารวมอุตสาหกรรมหนังสือปีนี้จะอยู่ที่ประมาณ ๑๕,๐๐๐ ล้านบาท.