"เนื้อไม่ได้กิน หนังไม่ได้รองนั่ง" ทั้งในไทยและอเมริกา

ผมมองเห็นภาวะนี้ไม่นานหลังออกจากบ้านปัจจุบันในรัฐเวอร์จิเนียตอนเหนือ อันเป็นย่านชานกรุงวอชิงตัน เมืองหลวงของสหรัฐ กลับมาเยี่ยมบ้านเกิดใน จ.นครนายก ซึ่งมีคลองมะเดื่อ อยู่ในพื้นที่ทางตอนเหนือติดกับอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ ที่มีความสำคัญถึงขั้นเป็นมรดกโลก

ในขณะนี้ พื้นที่ตอนเหนือของรัฐเวอร์จิเนีย มีอาคารขนาดใหญ่ ซึ่งใช้เป็นศูนย์ข้อมูลดิจิทัลของบริษัทยักษ์เทคโนโลยี ปัจจัยหลักที่จูงใจให้บริษัทเหล่านั้นไปใช้พื้นที่ดังกล่าว มิใช่เพราะมันอยู่ใกล้ศูนย์กลางแห่งอำนาจทางการเมืองของเมืองหลวง หากเป็นสิ่งต่างๆ ที่รัฐเวอร์จิเนียมอบให้มากกว่ารัฐอื่น

โดยเฉพาะเกี่ยวกับภาษีที่บริษัทจะต้องจ่ายให้แก่ภาครัฐ เมื่อมีศูนย์เหล่านั้นย่อมมีสิ่งอื่นเกิดขึ้นตามมาเป็นลูกโซ่ เช่น การจ้างงาน ซึ่งนำไปสู่การสร้างบ้านและกิจการอื่นๆ เพื่อบริการคนงานพร้อมกับการขยายฐานภาษีของรัฐและของท้องถิ่น

อย่างไรก็ดี มีสิ่งที่คาดไม่ถึงเกิดขึ้น กล่าวคือ ศูนย์เหล่านั้นใช้คอมพิวเตอร์ขนาดใหญ่จำนวนมากและระบบระบายความร้อนด้วยพัดลมขนาดยักษ์ตลอดวันตลอดคืน ชุมชนที่อยู่ใกล้จึงได้ยินเสียง “หึ่ง” คล้ายเสียงเครื่องบินตลอดเวลา ไม่นานต่อมา พวกเขาเริ่มตระหนักว่าเสียงนั้นมีผลร้ายต่อสุขภาพ เนื่องจากนอนไม่ค่อยหลับ รู้สึกเครียด เวียนหัว ปวดหัว คลื่นไส้ และหูตึง

ศูนย์ข้อมูลใช้กระแสไฟฟ้าเพิ่มขึ้นแบบก้าวกระโดด ทำให้ชุมชนรอบข้างบางแห่งเริ่มได้รับผลกระทบ ทางออกของผู้ผลิตไฟฟ้าได้แก่การซื้อมาเพิ่มจากถิ่นอื่น รวมทั้งรัฐเวอร์จิเนียตะวันตก ซึ่งมักผลิตไฟฟ้าด้วยการเผาถ่านหินที่มีอยู่จำนวนมาก ก่อเกิดก๊าซเรือนกระจก ซึ่งสร้างผลกระทบต่อระบบนิเวศ รวมทั้งภาวะโลกร้อน

ผู้คนจำนวนมากได้รับผลร้ายจากศูนย์ข้อมูลเหล่านั้น ทั้งที่อาจไม่มีส่วนได้รับประโยชน์จากมันเลย อย่างไรก็ดี กรณีของศูนย์ข้อมูลยังไม่ร้ายเท่ากรณีของการทำเหมืองขุดเงินคริปโทจำพวกบิตคอยน์ ทั้งนี้เพราะบุคคลทั่วไปมักได้รับประโยชน์จากระบบอินเทอร์เน็ต ซึ่งอาศัยบริการของศูนย์ข้อมูล

แต่ในกรณีของการทำเหมืองขุดเงินคริปโท ซึ่งใช้คอมพิวเตอร์ขนาดใหญ่ไม่ต่างกับศูนย์ข้อมูลและกำลังจะสร้างเพิ่มขึ้นในรัฐเวอร์จิเนียด้วย คนรวยเท่านั้นจึงจะสามารถลงทุนขุดเงินปีศาจนั้นได้

ส่วนคลองมะเดื่อและพื้นที่รอบด้าน มีความสำคัญยิ่งต่อการดำเนินชีวิตอย่างสงบสุขและมั่นคงของชาวบ้านมานาน และต่อการดำรงไว้ซึ่งความหลากหลายในระบบนิเวศ เนื่องจากคลองนี้มีภูเขาอยู่สองด้าน รัฐบาลจึงเสนอโครงการสร้างอ่างเก็บน้ำ โดยการปิดกั้นคลองมะเดื่อด้วยเขื่อน

ชาวบ้านในย่านนั้นจะต้องอพยพออกไปเริ่มต้นชีวิตในท้องถิ่นใหม่ด้วยอาชีพซึ่งอาจไร้ความมั่นคง พืชและสัตว์ที่มีอยู่หลากหลายซึ่งเข้าใจกันว่ามีจำพวกเฉพาะถิ่นรวมอยู่ด้วยจะได้รับผลกระทบถึงขั้นสูญพันธุ์ นอกจากนั้น อ่างน้ำจะลุกล้ำเข้าไปในอุทยานมรดกโลกเขาใหญ่ ความเสียหายหลายอย่างย่อมตามมา

ส่วนน้ำที่กักเก็บได้ในอ่างเป็นที่ประจักษ์ว่าจะส่งผ่านพื้นที่ทางใต้ของคลองมะเดื่อ ไปรวมกับแหล่งน้ำอื่นแล้วส่งต่อไปให้แก่ย่านโรงงานอุตสาหกรรมภาคตะวันออก (อีอีซี) เป็นหลัก คลองส่งน้ำที่สร้างขึ้นมาใหม่จะก่อให้เกิดผลกระทบในระดับหนึ่ง แต่ชาวบ้านในย่านนั้นจะไม่ได้รับประโยชน์แม้แต่น้อย

ส่วนผู้ได้ประโยชน์จากน้ำอันล้ำค่าจากอ่างได้แก่คนรวยเจ้าของโรงงานอุตสาหกรรมในย่านอีอีซี ซึ่งมาถึงวันนี้เป็นที่ประจักษ์แล้วว่าสร้างปัญหาสาหัสต่อสิ่งแวดล้อม

หากมองกระบวนการพัฒนาที่เรียกกันว่าเป็นไปตามคลื่นลูกที่ 1 และในขณะนี้เริ่มตอนต้นของคลื่นลูกที่ 4 ซึ่งใช้เทคโนโลยีเป็นฐานของการพิจารณา ย่านบ้านปัจจุบันนอกกรุงวอชิงตันของผมอยู่ในคลื่นลูกที่ 3 ส่วนย่านบ้านเกิดของผมซึ่งรวมทั้งเมืองไทยอยู่ในคลื่นลูกที่ 2 เป็นที่ประจักษ์อย่างแจ้งชัดว่า ไม่ว่าการพัฒนาจะอยู่ในช่วงคลื่นลูกไหน

หากผู้นำไม่เข้าใจการพัฒนาและไม่ใส่ใจว่าผลโดยรวมอาจเป็นอย่างไร ภาวะ “กระดูกแขวนคอ” เกิดได้เสมอ