ลัทธิ(แก้)รัฐธรรมนูญในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

จากรัฐธรรมนูญที่เดินตามแบบ“เจ้าอาณานิคม” สเปน อังกฤษ ฝรั่งเศสและสหรัฐ

อินโดนีเซียใช้เวลา 20 วันเขียนรัฐธรรมนูญฉบับแรก ค.ศ.1945 เพื่อแก้ไขใน 2 ปีต่อมาและจากนั้นแก้ไขหลายครั้งจนถึงฉบับปัจจุบัน

เหตุที่ต้องรีบเขียนก็เพราะต้องรีบใช้ ชนชั้นผู้นำอยากประกาศเอกราชพ้นการเป็นอาณานิคมของฮอลันดาเร็วที่สุด

เช่นเดียวกับฟิลิปปินส์ รัฐธรรมนูญฉบับแรกเขียนเร็วปี ค.ศ.1935 ก็เพื่อใช้ในโอกาสเป็นเอกราชจากสหรัฐ

ติดตามด้วยเวียดนาม ลาว และกัมพูชา ซึ่งเป็นเอกราชจากจักรวรรดินิยมฝรั่งเศสเร็วช้าต่างกัน เวียดนามต่อสู้ยาวนานแสนเข็ญเพราะฝรั่งเศสไม่ยอมปล่อยเป็นประการแรก และต่อมาเพราะมหาอำนาจสมคบกันโดยเฉพาะสหรัฐที่ต่อต้านลัทธิคอมมิวนิสต์

เวียดนาม โดยพรรคคอมมิวนิสต์(เวียดมินห์)เขียนรัฐธรรมนูญฉบับแรกขึ้นปี 1945 ประกาศเอกราชและผ่านรับรองประกาศใช้ปี 1946 แต่กว่าพรรคคอมมิวนิสต์จะทำสงครามปราบฝรั่งเศสราบเป็นหน้ากลองที่เดียนเบียนฟูก็อีกเกือบ 10 ปีต่อมาในปี 1954 ด้วยสนธิสัญญาเจนีวาที่มหาอำนาจสุมหัว แบ่งเวียดนามเป็น 2 ซีก จึงเกิดรัฐธรรมนูญปี 1956 ฉบับระบบประธานาธิบดีสำหรับเวียดนามใต้และรัฐธรรมนูญฉบับระบบสังคมนิยมของเวียดนามเหนือปี 1959 กว่าจะได้รัฐธรรมนูญสังคมนิยมฉบับเดียวกันปี 1976 ก็เมื่อรวมเหนือใต้เข้าด้วยกัน อานิสงส์หนึ่งหลังรวมประเทศคืออัตราเกิดพุ่งสูง วันนี้ประชากรเวียดนาม 96 ล้านคนเป็นหนุ่มสาววัยทำงานสัดส่วนมากกว่าไทยที่กำลังย่างเข้าสังคมชราภาพ

พรรคลาวอิสระประกาศใช้รัฐธรรมนูญฉบับแรกปี1945แก้ไขครั้งสำคัญปี1957กัมพูชานั้นช้ากว่าเพื่อนเพราะฝรั่งเศสเข้าครองอีกหลังปี1945กว่าจะเป็นเอกราชมีรัฐธรรมนูญฉบับแรกปี1947

สามประเทศนี้จักรวรรดินิยมฝรั่งเศสเรียกว่า “รัฐร่วมในสหภาพฝรั่งเศส ” (Etats associes dans le cadre de l'Union francaise)โดยจัดให้รัฐธรรมนูญมีพระมหากษัตริย์ซึ่งปรับแก้ไปตามจังหวะพลังการต่อสู้เพื่อเอกราชของแต่ละประเทศ จนกระทั่งในลาวและเวียดนาม ระบอบกษัตริย์ได้จบสิ้นลงเด็ดขาด

ด้วยกัมพูชามีกษัตริย์สีหนุผู้มีสีสันมีอำนาจต่อรองสูงในเวทีการเมืองระหว่างประเทศกอรปกับฝรั่งเศสก็ได้ประสานประคองอำนาจร่วมตามแบบฉบับเคยทำมาตั้งแต่สมัยอาณานิคมเต็มรูปแบบ ระบอบกษัตริย์ในกัมพูชายืนหยัดผ่านหลายวิกฤติรัฐธรรมนูญมาถึงปัจจุบัน

ก็เหมือนๆ กัน รัฐธรรมนูญฉบับแรกในกลุ่มประเทศเคยเป็นอาณานิคมจักรวรรดินิยมอังกฤษ กล่าวคือรับลัทธิรัฐธรรมนูญของเจ้าอาณานิคมมาเป็นสรณะในโอกาสเป็นเอกราช  หากยกเว้นพม่าที่มีสหรัฐอเมริกามาเป็นตัวแปรและปฏิเสธการอยู่ในเครือจักรภพอังกฤษ รัฐธรรมนูญฉบับแรกของพม่าปี1948จึงกำหนดรูปแบบรัฐเป็นระบบสาธารณรัฐ ส่วนสหภาพมลายา สิงคโปร์ และบรูไน ต้องรอคณะกรรมาธิการรีด (Commission Reid)อังกฤษตั้งขึ้นศึกษารูปแบบการปกครองหลังพ้นเป็นอาณานิคม (decolonization)โดยยังอยู่ในเครือจักรภพ กว่าจะได้ข้อสรุปก็อีกเกือบทศวรรษในปี 1957 สหพันธรัฐมลายา เขียนรัฐธรรมนูญฉบับแรกเร็วๆ เพื่อเป็นเอกราชในปีนั้น เอาตามแบบรัฐธรรมนูญอังกฤษที่ไม่ต้องเขียนลายลักษณ์มากโดยอังกฤษช่วยจัดให้ระบอบกษัตริย์แต่ละมลรัฐหมุนเวียนตามวาระ การประชุมที่กรุงลอนดอนปี1959ได้เขียนร่างข้อตกลงอีกฉบับหนึ่งเรื่องสิงคโปร์ แต่แล้วในปี1963 สิงคโปร์เปลี่ยนใจกลับเข้าร่วมสหพันธรัฐมลายา เพียงเพื่อในอีก 2 ปีต่อมาแยกตัวเป็นประเทศเอกราช มีรัฐธรรมนูญฉบับแรก ปี 1965

เอาเป็นว่ารัฐธรรมนูญฉบับแรกของทุกประเทศดังกล่าวเขียนขึ้นในเงื่อนไขเดียวกันช่วงใกล้ๆกัน คือในโอกาสพ้นการเป็นอาณานิคมในครึ่งหลังของศตวรรษที่ 20

นอกจากนั้น ทั้งเขียนเร็วหรือไม่เร็วนัก ทุกฉบับเขียนตามแบบรัฐธรรมนูญของประเทศที่เป็นเจ้าอาณานิคมของตนมาก่อน แล้วแก้ไขมาเรื่อย ๆ

ไล่เรียงตั้งแต่อินโดนีเซียที่เดินตามกฎหมายรัฐธรรมนูญของฮอลแลนด์ ถึงขนาดเอาตามรูปแบบสหพันธรัฐเพียงแต่ไม่ทันได้ใช้จริง หันมารับอิทธิพลสหรัฐอเมริกา จึงสมาทานระบบอเมริกันหลายอย่าง แก้ไขกันมาเรื่อย ๆ เช่น บรรจุกฎหมายทางศาสนา (shariah) ตลอดจนขนบดั้งเดิมอาดัต (adat)

รัฐธรรมนูญฉบับแรกของฟิลิปปินส์นั้นหรือรับแม่แบบจากสหรัฐ ที่ก็มีมรดกกฎหมายสเปนซึ่งก็คือเจ้าอาณานิคมเจ้าแรกของฟิลิปปินส์ด้วย รวมทั้งอิทธิพลกฎหมายของอังกฤษ

กล่าวได้ว่าในกลุ่มประเทศเคยเป็นอาณานิคมจักรวรรดินิยมฝรั่งเศสและอังกฤษ รัฐธรรมนูญฉบับแรกที่เขียนและแก้ไขใช้มาถึงปัจจุบันต่างลอกรับแบบฉบับกฎหมายรัฐธรรมนูญสองตระกูลใหญ่ คือตระกูลโรมัน-เยอรมานิค(Romano - Germanic) ได้แก่ ฮอลแลนด์ฝรั่งเศส เยอรมัน สเปน เป็นต้น และตระกูลคอมมอนลอว์ (Common Law) ของอังกฤษ โดยมีรัฐธรรมนูญอเมริกันระบบลูกผสมทั้งแบบคอมมอนลอว์และโรมัน-เยอรมานิกเข้ามามีอิทธิพลด้วย

แล้วรัฐธรรมนูญของไทยเล่า?

จากมุมมองข้างต้น ด้วยรัฐธรรมนูญฉบับแรกของไทยก็เขียนขึ้นในกรอบกฎหมายรัฐธรรมนูญสองตระกูลใหญ่ คือทั้งแบบโรมัน-เยอรมานิคและ คอมมอนลอว์ ไทยจึงถูกรวมเป็นกลุ่มประเทศถูก“ดับเบิ้ล อาณานิคม” ( แปลจาก “Pays doublement colonises, le choix de systems mixtes ”ผู้สนใจดูL'Asie du Sud-Est 2020 , IRASEC,หน้า35)แบบเดียวกับอินโดนีเซียและฟิลิปปินส์

มองจากมุมนี้ ก็เลยรู้สึกขึ้นมาทันที

ไม่ว่าเราจะเวียนแก้รัฐธรรมนูญแล้ว 22 ครั้ง เวียนเขียนรัฐธรรมนูญมาแล้ว 20 ฉบับ ชนิดมีหรือไม่มีส.ส.ร. ซึ่งดีตรงใช้งบน้อยกว่ามี มันก็วนอยู่ในอ่างเดียวกันนั่นแหละ 88 ปีมาแล้ว

จะไม่ลองยกหัวออกจากอ่างนี้ดูสักครั้งหรือ เราคนไทยที่เชื่อมาตลอดว่าไม่เคยเป็น “อาณานิคม”ของใคร?

ลองหันมองตัวเองดีๆ ว่าเราเป็นใครมาจากไหน พินิจขนบธรรมเนียมสัมพันธ์ระหว่างคนและกฎหมายการปกครองดั้งเดิมก่อนมีรัฐสยามรัฐไทย ดูความเป็นจริงแต่ละท้องถิ่น ดูกฎหมายรัฐธรรมนูญเกิดในช่วงหลังของศตวรรษที่ 20 ที่ไม่ได้เขียนตามแม่แบบกฎหมายรัฐธรรมนูญ 2 - 3 ตระกูลนั้นและอำนวยประเทศให้ไปได้ดี

ไม่อยากเห็นหรือ?

รัฐธรรมนูญฉบับใหม่ถอดด้ามที่ไม่จำเป็นต้องอยู่ในกรอบกฎหมายรัฐธรรมนูญของประเทศ “เจ้าอาณานิคม” ใดๆ เลย.