เสพติดการพนัน ปัญหาใหญ่ไม่ใช่แค่เรื่องเล่น | วิทยากร เชียงกูล

คนไทยจำนวนมากยังคิดว่าการซื้อลอตเตอรี่ของรัฐบาลเป็นเรื่องการเล่นเสี่ยงโชคเล็กๆ น้อยๆ และไม่ใช่การพนัน เพราะเป็นเรื่องถูกกฎหมายที่รัฐบาลเป็นคนทำเองนั้น เป็นการเข้าใจผิด การซื้อลอตเตอรี่มีความไม่แน่นอน มีเสี่ยงสูง ถือเป็นการพนันด้วยเช่นกัน บางคนก็เสพติดชนิดต้องซื้อทุกงวด ซื้อจำนวนมาก ทำให้เสียหายได้ไม่น้อยกว่าการพนันประเภทอื่น
    แรงจูงใจในการเข้าไปเล่นการพนันของคนเรานั้นอาจจะมาได้หลายทาง บางคนเป็นการแสวงหาความสนุก ความตื่นเต้น การสังสรรค์กับคนอื่นๆ ในสังคม บางคนคาดหวังว่าจะหาเงินได้จากการเอาชนะในการพนัน บางคนใช้การเล่นการพนันเป็นการหลบหนีปัญหาความเบื่อหน่าย ความเครียด ปัญหาทางพฤติกรรมและจิตใจอื่นๆ ซึ่งแรงจูงใจข้อหลังนี้มักพบได้บ่อยในกลุ่มคนที่เล่นการพนันมากจนเป็นปัญหาหรือเสพติดการพนัน

นักจิตวิทยาและแพทย์พบว่า มีปัจจัยหลายอย่างที่จูงใจให้คนบางคนนิยมเล่นการพนันมากกว่าคนอื่นๆ และปัจจัยเหล่านี้เราสามารถรู้ หาทางป้องกันและเยียวยาได้ แต่ประเทศไทยยังมีความสนใจและการวิจัยหาองค์ความรู้ด้านนี้น้อย เพราะไทยมีปัญหาเศรษฐกิจการเมืองสังคมหลายเรื่องอยู่แล้ว
    การเล่นการพนันต่างจากกิจกรรมพักผ่อนหย่อนใจอื่นๆ คือ มันเป็นเกมแบบมีฝ่ายหนึ่งได้ฝ่ายหนึ่งเสีย (Zero-sum Game) เมื่อมีฝ่ายหนึ่งชนะ อีกฝ่ายหนึ่งก็คือพ่ายแพ้ การเล่นการพนันแบบเล่นกับเจ้ามือหรือผู้ควบคุมเกม เขาออกแบบมาให้เจ้ามือชนะหรือได้กำไร และผู้เล่นโดยรวมแล้วเป็นฝ่ายแพ้ บางคนอาจมีชนะบ้างในบางครั้งเพื่อจะได้จูงใจให้เขาเล่นต่อ 
    การเล่นการพนันยังมีลักษณะต่อเนื่องที่คนอาจจะเล่นการพนันครั้งแล้วครั้งเล่า ที่แพ้มากกว่าชนะ จนเกิดความเสียหายทั้งทางการเงิน ชีวิตและความสัมพันธ์ทางสังคมของคนที่เล่นการพนันบ่อยมากจนนำไปสู่การเสพติดหรือเป็นปัญหาได้
    ปัจจุบันการพนันเป็นธุรกิจใหญ่โตทั่วโลก ทั้งถูกกฎหมายและผิดกฎหมาย การเป็นธุรกิจหมายถึงว่ามีคนทำกำไรจากการลงทุนทำธุรกิจการพนันนี้ได้ และมักจะเป็นธุรกิจได้กำไรได้ในอัตราสูงและหรือทำกำไรได้อย่างรวดเร็วกว่าธุรกิจทั่วไป ผู้ลงทุนจึงทำทุกวิถีทางที่จะขยายกิจการ ดึงดูดให้คนเข้ามาเล่นการพนันเพิ่มขึ้น เพื่อที่พวกเขาจะได้ผลกำไรเพิ่มขึ้น

คนทั่วไปมักจะมองว่าการเล่นการพนันนิดหน่อย แบบนานๆ ครั้งหรือเสียเงินไม่มากนัก (เทียบกับรายได้ที่ตนมี) เป็นกิจกรรมพักผ่อนหย่อนใจที่ไม่ได้สร้างปัญหาสำหรับคนส่วนใหญ่ จะเป็นปัญหาก็เฉพาะคนส่วนหนึ่งที่เล่นการพนันบ่อยมากและหรือเล่นจำนวนมากจนเสพติดหรือเกิดเป็นปัญหา ซึ่งเป็นคนเพียงส่วนน้อยเท่านั้น (เช่น ประมาณว่าไม่เกิน 10% ของคนเล่นการพนันทั้งหมด) 
    แต่เมื่อคนคนหนึ่ง เริ่มเข้าไปเล่นการพนัน โดยเฉพาะคนที่เริ่มเล่นการพนันตั้งแต่เด็กและเยาวชน ก็มีโอกาสที่พวกเขาจะอยากเข้าไปเล่นการพนันบ่อยขึ้นหรือเล่นหลายรูปแบบมากขึ้น จนนำไปสู่ติดการพนันได้ และเมื่อติดแล้ว คนติดการพนันมักจะไม่รู้ตัวและไม่สนใจที่จะหาทางเยียวยาตัวเองเพื่อที่จะเลิกติด

    การติดการพนันเป็นเรื่องส่วนบุคคลที่ปกปิดได้ ไม่มีการแสดงออกทางสุขภาพกาย รูปร่าง หน้าตา ผิวพรรณ เหมือนคนเสพติดสารเสพติดชนิดต่างๆ คนที่ติดการพนันปานกลางหรือติดมากพอสมควร ซึ่งความจริงเริ่มเป็นปัญหาแล้ว มักจะปกปิดตัวเองไม่สนใจจะไปขอรับความช่วยเหลือจากศูนย์ให้คำปรึกษาและบำบัด จนกว่าจะเกิดความเสียหายร้ายแรงจนครอบครัวคนใกล้ชิดเดือดร้อนแล้ว ประเทศรวมทั้งไทยก็ไม่ค่อยมีศูนย์แบบนี้ด้วย

๐ การติดการพนันสร้างความเสียหายต่อสังคมมากกว่าที่เห็นในสถิติ
    การติดการพนันจนเป็นปัญหาของคนคนหนึ่ง ยังมีผลกระทบต่อคนในครอบครัว ญาติพี่น้อง เพื่อนสนิท เพื่อนร่วมงาน อย่างน้อย 5-10 คน นักวิจัยในบางประเทศประเมินว่าอาจจะมีผลกระทบต่อคนใกล้ชิดอีก 10-17 คน  ดังนั้น เราควรรวมถึงผลกระทบในทางลบต่อคนที่เกี่ยวข้องอย่างใกล้ชิดกับผู้เสพติดการพนันอีกจำนวนมากด้วย รวมทั้งควรพิจารณาถึงผลกระทบต่อชุมชน สังคม และผลกระทบระยะยาวต่อลูกหลาน คนรุ่นหลังด้วย
    ความเสียหายทั้งหมดนี้เป็นสิ่งที่คำนวณออกมาทางตัวเลขความเสียหายทางเศรษฐกิจได้ยาก ทั้งจริงๆ แล้วความเสียหายทางสังคม วัฒนธรรม อาจจะรุนแรงกว่าทางเศรษฐกิจ จนวัดค่าทางเศรษฐกิจล้วนๆ ไม่ได้ 
    การเสพติดการพนันนอกจากจะมีผลกระทบทั่วไป เช่น เศรษฐกิจ สุขภาพกาย สุขภาพใจ ผลเสียต่อการเรียน การทำงาน ความสัมพันธ์กับคนรอบข้าง ฯลฯ แล้ว ยังมีผลกระทบระยะยาว เช่น ผลกระทบที่ผู้เสพติดการพนันที่เป็นพ่อแม่ส่งถึงลูก การที่คนในสังคมหนึ่งๆ นิยมเล่นการพนันจำนวนมาก และมองว่าการเล่นการพนันเป็นเรื่องการพักผ่อนหย่อนใจ ย่อมมีผลกระทบทางวัฒนธรรมค่านิยมของคนในสังคมรุ่นต่อไปด้วย เช่น คิดอยากหาทางรวยง่ายๆ มากกว่าจะมีวินัย ขยัน ตั้งใจเรียน ตั้งใจทำงาน
    ปัญหาการพนันเป็นปัญหาชีวิตและปัญหาสังคมที่ซับซ้อน การที่บางประเทศมีเปิดให้มีการเล่นการพนันบางประเภทถูกกฎหมาย โดยหวังประโยชน์ทางเศรษฐกิจสำหรับรัฐบาลและภาคธุรกิจเอกชนนั้นยังมีข้อถกเถียงกันอยู่ โดยเฉพาะในหมู่นักวิชาการว่าคุ้มค่าทางสังคมหรือไม่ 

    วัฒนธรรมของพลเมืองในแต่ละประเทศ เช่น การมีวุฒิภาวะหรือไม่ ชอบเสี่ยงเล่นการพนันหรือไม่ ระบบบริหารราชการของรัฐทำงานมีประสิทธิภาพ โปร่งใสหรือไม่ ล้วนเป็นปัจจัยที่ควรต้องนำมาพิจารณาอย่างรอบคอบ ว่าการเปิดเล่นการพนันบางอย่างถูกกฎหมายนั้นมีผลดีผลเสียอย่างไร
    ไทยนั้นมีความเสี่ยงกว่าประเทศพัฒนาอุตสาหกรรมที่เขามีการกระจายการพัฒนาที่เป็นธรรมมากกว่า คนมีการศึกษามีวินัยมากกว่าของไทย ระบบการบังคับใช้กฎหมาย การให้บริการทางสาธารณสุขและสังคมของรัฐก็ดีกว่าไทย ของไทยเราแม้การพนันส่วนใหญ่จะผิดกฎหมาย แต่ก็มีคนชอบลักลอบเล่นกันมาก เจ้ามือหรือคนแอบตั้งบ่อนก็มีมาก เห็นแก่ผลกำไร จึงควรแก้ไขกฎหมายให้ทันสมัยและจัดตั้งองค์กรพิเศษที่จะทำหน้าที่ดูแลเรื่องนี้ได้อย่างมีประสิทธิภาพมากกว่าตำรวจ ซึ่งผู้ปฏิบัติงานหลายคนมีส่วนได้ส่วนเสียจนเป็นข่าวอื้อฉาวบ่อยๆ
    บทความนี้เป็นส่วนหนึ่งของงานวิจัยเรื่อง การพนันออนไลน์ ที่ผู้เขียนวิจัยให้ศูนย์ศึกษาปัญหาการพนัน จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ที่ได้ทุนสนับสนุนจาก สสส.