ซอฟต์พาวเวอร์มาจากหนใด | วรากรณ์ สามโกเศศ

ซอฟต์พาวเวอร์คืออะไรและสร้างได้อย่างไร ดยแท้จริงแล้ว “ซอฟต์พาวเวอร์” (SP_Soft Power) เป็นศัพท์วิชาการด้านรัฐศาสตร์การทูตและการเมืองระหว่างประเทศ และต่อมานำมาใช้ในด้านเศรษฐกิจ   ด้านการกำหนดยุทธศาสตร์ธุรกิจ   ด้านกลยุทธ์ขององค์กร  หรือแม้แต่ในชีวิตประจำวัน
    ความหมายสั้น ๆ ของ SP ก็คือความสามารถในการใช้การโน้มน้าวมาเป็นพลังมากกว่าที่จะเป็นการบังคับด้วยกำลัง   พูดอีกอย่างก็คือ SP เกี่ยวพันกับการสร้างแบบแผนความพึงพอใจของคนอื่นด้วยการโน้มน้าว    การดึงดูดใจ   และการเรียกร้อง เพื่อให้สิ่งที่เขาต้องการเป็นอย่างเดียวกับสิ่งที่เราต้องการ

ตัวอย่างก็คือประเทศ ก. อยากให้ประเทศ ข. ยอมอนุญาตให้ตั้งสถานีเรดาร์ใน             ประเทศ ข.   วิธีการที่ทำได้ก็คือบังคับด้วยกำลัง  ติดสินบน  จ่ายเงิน  สร้างแรงกดดัน ฯลฯ  แต่ถ้าเป็นการใช้  SP แล้วก็หมายถึงการโน้มน้าวเจรจาขอตั้งโดยอ้างความมั่นคงร่วมกันโดยมีประชาชนในประเทศ ข.สนับสนุนเพราะมีความชื่นชอบประเทศ ก. เป็นพิเศษ   

อาจเป็นการชื่นชอบวัฒนธรรม    เลื่อมใสศรัทธาในค่านิยมการเมือง (เช่นประชาธิปไตย   สิทธิมนุษยชน)  หรือนโยบายต่างประเทศที่ให้ความช่วยเหลือเป็นมิตรที่ดีกันมายาวนาน     เช่น    ยามมีโรคระบาดก็บริจาควัคซีนให้   ให้เงินกู้เงื่อนไขผ่อนปรน   ฯลฯ  ดังนั้นจึงสามารถทำให้ประเทศ ข. ต้องการในสิ่งที่ ก. ต้องการ

ผู้ทำให้แนวคิด SP ที่มีมานานนับเป็นพัน ๆ ปีแล้วชัดเจนขึ้นมากก็คือ Joseph Nye  นักรัฐศาสตร์ชาวอเมริกันโดยเริ่มแต่ปลายทศวรรษ 1980   ผ่านหนังสือหลายเล่ม      

เขาบอกว่าอำนาจคือความสามารถในการมีอิทธิพลต่อพฤติกรรมของคนอื่นเพื่อให้ได้รับผลลัพธ์ตามที่ตนเองต้องการ  สองวิธีการก็คือ Hard Power คือการใช้อำนาจบังคับตรง ๆ เช่นผ่าน “กระบอกปืน”  ขู่เข็ญ  จ่ายเงิน     ฯลฯ  และ Soft Power ดังกล่าวมาแล้ว

Nye บอกว่า SP ของประเทศหนึ่งนั้นขึ้นอยู่กับทรัพยากร 3 ประเภท อันได้แก่  (1) วัฒนธรรมของตนเองในลักษณะที่ดึงดูดใจคนอื่น ๆ  

(2)  ค่านิยมทางการเมือง (political values) ที่คนอื่นชื่นชอบและตนเองมีอย่างแท้จริง  

(3)  นโยบายต่างประเทศที่คนอื่นเห็นว่าถูกกฎหมาย   ยอมรับได้   และมีพลังทางศีลธรรม    

หากใช้ทรัพยากรทั้งหมดนี้ร่วมกันอย่างมีประสิทธิภาพแล้วก็สามารถทำให้คนอื่นต้องการสิ่งที่ตนเองก็ปรารถนาด้วยได้

ถ้าพิจารณาลงไปที่ทรัพยากรแรกคือวัฒนธรรมอย่างเดียวแล้ว  ก็จะเห็นความทรงพลัง      อย่างยิ่ง    สหรัฐอเมริกาในช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่สองจนถึงปลายศตวรรษที่ 20 มี SP ที่เข้มแข็งมาก    

ผู้คนในโลกชื่นชมภาพยนตร์ฮอลลีวู้ด       วัฒนธรรมการกินอยู่แบบอเมริกัน (ครัว      อาหารจานด่วน    กางเกงยีนส์     เพลง      ละคร     ภาษา     วรรณคดี)      ค่านิยมอเมริกัน (เสรีภาพ  โอกาส   ความเท่าเทียมกัน    การศึกษา)  อย่างโดนใจชาวโลกจนมีอิทธิพลต่อจิตใจของผู้คนแทบทั้งโลกไปในแนว “pro American” 

อังกฤษเป็นประเทศเก่าแก่ที่มี SP สูงมากเพราะเป็นต้นแบบของวัฒนธรรมประเพณี  การดำรงชีวิตและการเมืองมายาวนาน    มีบทบาทสำคัญด้านการเงินของโลกและได้ฝังค่านิยมหลายอย่างในจิตใจของชาวโลก   ตัวอย่างที่เห็นได้ชัดคือความนิยมทีมฟุตบอลอังกฤษของคนทั่วโลก

หลายประเทศในโลกมีวัฒนธรรมเป็นทรัพยากรที่สำคัญของการมี SP เช่น   ฝรั่งเศส (ความเก๋เเละยิ่งใหญ่ของวัฒนธรรม)     จีน (วัฒนธรรมอันเก่าแก่และเศรษฐกิจสมัยใหม่)      อินเดีย (อิทธิพลต่อหลายศาสนาของโลก)    อิตาลี (แหล่งศิลปวัฒนธรรมของโลก)    ญี่ปุ่น (ความเห็นพ้องของวลี “ Cool Japan…ญี่ปุ่นสุดเจ๋ง ) ฯลฯ

ประเทศที่คนไทยสนใจจน SP เป็นประเด็นขึ้นมาก็คือเกาหลีใต้   ประเทศที่เกิดขึ้นมาอย่างไม่มีความมั่นคงในอนาคตเพราะเป็นผลพวงของประวัติศาสตร์การต่อสู้ระหว่างกลุ่มประเทศคอมมูนิสต์กับกลุ่มประเทศทุนนิยมของโลกตะวันตกหลังสงครามโลกครั้งที่สอง

สงครามเกาหลีเริ่มในปี ค.ศ. 1950   ฝ่ายหนึ่งคือสหรัฐและสหประชาชาติ   อีกฝ่ายหนึ่งคือจีนโดยมีสหภาพโซเวียตหนุนหลัง   สู้รบกัน 3 ปีและเจรจาหยุดรบ  ลงนามแบ่งเป็นเกาหลีเหนือและใต้ในปี 1953      เกาหลีใต้ตั้งอยู่ในปลายคาบสมุทรเกาหลี   ทิศเหนือคือเกาหลีเหนือ และถัดไปข้างบนคือจีน  ทางทิศใต้คือญี่ปุ่น      

ความล่อแหลมของที่ตั้งและสถานะของเกาหลีใต้เป็นประเด็นในใจคนเกาหลีใต้มาตลอดจนเกิด    “Hallyu” หรือ“Korean Wave” หรือ”คลื่นบ้าคลั่งเกาหลี”ที่กระจายอยู่ทั่วโลกนับแต่ปลายทศวรรษ 1990 ตามแผนการสร้าง SP ผ่านวัฒนธรรมอย่างประสบความสำเร็จยิ่ง    

เกาหลีใต้ได้รับการยอมรับจากชาวโลกผ่านคลื่นนี้ที่ประกอบด้วยดนตรี ภาพยนตร์  เรื่องราวประวัติศาสตร์  เสื้อผ้า เครื่องแต่งกาย  อาหาร วัฒนธรรม ฯลฯ  คลื่นนี้มีผลต่อธุรกิจและเศรษฐกิจเป็นอย่างมากจนถือได้ว่าเป็นประเทศที่สร้าง SP ได้อย่างงดงามด้วยการใช้ทรัพยากรวัฒนธรรม

ไทยเรามีมวยไทย     ผ้าไทย       ไหมไทย      อาหารไทย      แหล่งท่องเที่ยวที่งดงาม      รอยยิ้มประจำชาติ        ความรู้สึกเป็นมิตรในการยินดีต้อนรับ        วัฒนธรรมอันหลากหลาย    ฯลฯ    เป็นทรัพยากรทางวัฒนธรรมที่สามารถนำมาสร้าง SP เพื่อทำให้คนอื่นมีความรู้สึกที่ดีกับเรา ซึ่งลักษณะนี้ก็คือการสร้างความพึงพอใจอย่างเป็นไปตามที่เราต้องการซึ่งแท้จริงเราก็ได้ทำมานานแล้ว

ไทยสามารถสร้าง SP ที่เข้มแข็งกว่าเดิมได้หากมีการดำเนินงานอย่างมีกลยุทธ์      อย่างเป็นขั้นเป็นตอนและอย่างบูรณาการ     สิ่งที่ต้องศึกษาคือประวัติศาสตร์ในการสร้าง SP ของเราเอง   และตัวอย่างของเกาหลีใต้

SP มิได้เพียงนำไปสู่การเพิ่มขึ้นของมูลค่าด้านเศรษฐกิจเท่านั้น  หากนำประเทศและพลเมืองไปสู่การยอมรับมากยิ่งขึ้นในเวทีโลกและในสายตาเพื่อนมนุษย์ด้วยกันเอง.