กว่าจะได้'รางวัลโนเบล' นักวิทยาศาสตร์ต้องพิสูจน์อะไรบ้าง

ในช่วงต้นเดือนตุลาคมของทุกปี จะมีการประกาศรายชื่อผู้ได้รับรางวัลโนเบล สาขาต่างๆ กล่าวเฉพาะในสาขาด้านวิทยาศาสตร์ ก็ต้องว่าเป็นรางวัลสูงสุดที่คนในวงการใฝ่ฝันถึง และใช้อ้างอิงกันถึงความสามารถ คีย์เวิร์ดสำคัญที่ทำให้ได้ผลงานได้รับคัดเลือกนั้น คณะกรรมการคัดเลือกระบุว่าเป็นงานที่ต้องเป็น “การค้นพบใหม่เอี่ยม” และต้อง “ก่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดกับมนุษยชาติ”

แต่การคัดสรรผู้รับรางวัลในแต่ละปีก็ไม่ได้เป็นเรื่องง่ายเลย เพราะลำพังคิดว่าเป็นงานวิทยาศาสตร์ก็ยากแล้ว ยังต้องเปรียบเทียบ “คุณค่า” ของงานที่อาจแตกต่างกันมาก ก็ยิ่งทำให้ลำบากมากขึ้นไปอีก ปัญหาพื้นฐานที่แก้ยากคือ ผลงานวิจัยบางอย่างมัน “ล้ำยุค” ไปมาก ทำให้คณะกรรมการคัดเลือกไม่แน่ใจว่า งานดังกล่าวมีความหนักแน่นทางวิชาการมากเพียงพอหรือไม่ ก็แม้แต่คนในวงการ (ในตอนนั้น) ยังถกเถียงกันว่าจริงหรือไม่เลยครับ !

ตัวอย่าง งานวิจัยของ บาร์บารา แมกคลินทอกค์ (Barbara McClintock) เกี่ยวกับ “ยีนกระโดด (jumping gene)” หรือในชื่อแบบทางการมากกว่าก็คือ ชิ้นส่วนพันธุกรรมที่เปลี่ยนตำแหน่งได้ (transposable element) ซึ่งอธิบายแบบย่อๆ ก็คือ เธอพบว่ามียีนหรือสารพันธุกรรมบางแบบในข้าวโพดที่สามารถย้ายตำแหน่งไปมาในโครโมโซมได้ เธอค้นพบเรื่องนี้ตั้งแต่ทศวรรษ 1950-1960 แต่เป็นเรื่องที่ยากเกินกว่าจะเชื่อได้อยู่นาน กว่าจะมีหลักฐานเพิ่มขึ้นจนหนักแน่นพอให้เธอจะได้รางวัลโนเบลสาขาสรีรวิทยาหรือการแพทย์ ก็ต้องล่วงเข้าปี 1983 นู่น !

หากนับจากรายงานวิจัยฉบับแรกที่ตีพิมพ์ ก็ต้องรอนานถึง 26 ปี และกว่าจะได้รับรางวัล เธออายุถึง 81 ปีเข้าไปแล้ว แต่ก็สมศักดิ์ศรีมากเพราะนับถึงวันรับรางวัลนี้ เธอเป็นผู้หญิงคนเดียวที่ได้รับรางวัลนี้ โดยไม่ต้องแบ่งรางวัลร่วมกับคนอื่นเลย

อีกรายหนึ่งที่ต้องรอนานมาก คือ เพย์ทัน เราส์ (Payton Rous) เขาศึกษาเกี่ยวกับเนื้องอกในสัตว์ปีก และพบว่ามีไวรัสชนิดหนึ่งเป็นตัวก่อเนื้องอกและมะเร็ง

ปัจจุบันเรียกไวรัสกลุ่มนี้ว่า Rous sarcoma virus เพื่อให้เกียรติแก่เขา (คำว่า sarcoma คือ มะเร็งของเนื้อเยื่อเกี่ยวพัน) โดยสัตว์ปีกสามารถถ่ายทอดไวรัสจำพวกนี้ให้แก่กันได้

เขาศึกษาเรื่องดังกล่าวในต้นทศวรรษ 1910 แต่กว่าจะได้รับรางวัลโนเบลสาขาสรีรวิทยาหรือการแพทย์ ก็ปาเข้าไปปี 1966 หรือกว่า 50 ปีให้หลัง วันที่ประกาศชื่อนั้นเขามีอายุ 87 ปีเข้าไปแล้ว ดีที่คุณปู่แกอายุยืน เพราะมีข้อห้ามสำหรับผู้ได้รับรางวัลโนเบลข้อหนึ่งคือ วันที่ประกาศชื่อต้องยังมีชีวิตอยู่ หรือพูดง่ายๆ รางวัลนี้ไม่มอบให้ผู้ที่เสียชีวิตไปแล้วนั่นเอง (มีข้อยกเว้นน้อยมาก)

ที่กล่าวมายังไม่ใช่การเมือง แต่เป็นความยากลำบากในการคัดเลือกและให้รางวัล แต่เรื่อง “ดราม่า” ที่เกิดขึ้นเป็นระยะสำหรับรางวัลโนเบล หากไม่นับเรื่องเชื้อชาติและสัญชาติของผู้ได้รับรางวัลแล้ว แบ่งออกได้เป็น 3 แนวใหญ่ๆ เรื่องแรกคือคนที่สมควรได้ กลับไม่ได้ กรณีต่อมาคือให้รางวัลแบบผิดฝาผิดตัวจนขัดใจคนในวงการ และสุดท้ายคือให้ความสำคัญน้อยกับนักวิทยาศาสตร์หญิงน้อย

กรณีที่โด่งดังของคนที่ควรได้แต่อด ก็คือ ออสวอลด์ เอเวอรี (Oswald Avery) ที่เป็นผู้ค้นพบว่า ดีเอ็นเอเป็นสารพันธุกรรม จากการทดลองการเหนี่ยวนำเชื้อแบคทีเรียไม่ก่อโรคให้กลายเป็นเชื้อก่อโรคด้วย “สารบางอย่าง” ที่ควบคุมการแสดงออกทางพันธุกรรมได้ ซึ่งตอนนั้นยังไม่รู้กัน แต่เขาพิสูจน์ได้ในเวลาต่อมาว่าคือ ดีเอ็นเอ นั่นเอง เขาได้รับการเสนอชื่อหลายครั้งเต็มที แต่ไม่เคยได้รับรางวัลจนกระทั่งเสียชีวิตไป

การค้นพบโครงสร้างเกลียวคู่ของดีเอ็นเอก็มีปัญหาเช่นกัน รางวัลโนเบลสาขาสรีรวิทยาหรือการแพทย์ปี 1962 มอบแก่เจมส์ วัตสัน (James Watson) ฟรานซิส คริก (Francis Crick) และมอริส วิลคินส์ (Maurice Wilkins) วัตสันกับคริกใช้ข้อมูลการทดลองจากฝีมือ โรสลินด์ แฟรงคลิน (Rosalind Franklin) ขณะที่มอริส วิลคินส์ ก็เป็นหัวหน้าแล็บที่แฟรงคลินไปทำวิจัยหลังปริญญาเอกอยู่ด้วย แต่นอกจากไม่ค่อยลงรอยกันแล้ว ก็ดูเหมือนจะไม่ได้มีส่วนร่วมด้วยในงานนี้สักเท่าไหร่