“POKA YOKE” ตัวกันโง่ | วิฑูรย์  สิมะโชคดี

ความผิดพลาดในการทำงาน ซึ่งเป็นเหตุให้เกิดอุบัติเหตุอันตราย กระบวนการผลิตสะดุดชะงัก หรือ ทำให้เกิดของเสีย (สินค้าไม่มีคุณภาพ)  

“ตัวกันโง่”  จึงมีชื่อเรียกในทางเทคนิคทางวิชาการว่า “Fail Safe Techniques” หรือ “Fool Proof  Techniques” ในภาษาอังกฤษที่แปลกันอย่างเป็นทางการในแวดวงนักวิชาการวิศวกรรมว่า  “เทคนิคป้องกันความผิดพลาด” (จากความผลั้งเผลอของมนุษย์)

และมีชื่อเรียกในภาษาญี่ปุ่นว่า “POKA YOKE” (จากหนังสือที่แปลโดย วิฑูรย์ สิมะโชคดี ของ สมาคมส่งเสริมเทคโนโลยีไทย – ญี่ปุ่น หรือ สสท. เมื่อ 20 กว่าปีที่แล้ว)

POKA YOKE ที่ว่านี้มีแนวคิดพื้นฐานมาจากวิศวกรชาวญี่ปุ่นชื่อ “Shigeo Shingo” และได้ถูกริเริ่มนำไปใช้กับระบบการผลิตของโตโยต้า (Toyota Production System : TPS)

แต่เดิมนั้นแนวคิดนี้ถูกเรียกว่า “BAKA YOKE” แปลตรงตัวได้ว่า ” หลีกเลี่ยงความโง่ ” ซึ่งฟังดูแล้วไม่ค่อยสุภาพ  จึงเปลี่ยนเป็น  “POKA YOKE”  ซึ่งมีความหมายว่า “หลีกเลี่ยงความผิดพลาด” ที่หมายถึง “การป้องกันความผิดพลาดที่เกิดขึ้นโดยไม่ได้ตั้งใจ” ตามที่ใช้กันทุกวันนี้

ตามปกติแล้ว สาเหตุของความสูญเสียมักจะเกิดจากความผิดพลาดของพนักงาน อันเป็นผลจากความไม่เอาใจใส่ในงานที่ทำ ความผิดพลาดเหล่านี้  มักจะนำไปสู่ปัญหาด้านอุบัติเหตุอันตราย ปัญหาเรื่องคุณภาพ และอื่นๆ

ปัญหาที่ตามมาในเรื่องของการผลิตของเสีย ก็คือ การค้นหาและการเลือกของเสียออกจากของดี  ซึ่งจะใช้เวลามาก รวมถึงค่าใช้จ่ายที่เกิดขึ้นตามมาด้วย หรือการค้นหาของที่ไม่ดีก็ยากเช่นกัน และอาจหลุดไปสู่ตลาดหรือลูกค้าได้ง่าย  

ดังนั้น เพื่อป้องกันหรือหลีกเลียงการผิดพลาดในกระบวนการผลิต คือไม่ทำให้เกิดอุบัติเหตุอันตรายหรือไม่มีการผลิตสินค้าที่ไม่มีคุณภาพ  จึงติดตั้ง อุปกรณ์ที่มีลักษณะเป็น POKA YOKE ในสายงานการผลิตนั้นๆ 

ปัจจุบัน POKE YOKE มีหลายระดับ ระดับดั้งเดิมจริงๆ จะเป็นการป้องกันที่ไม่มีทางที่จะเกิดปัญหาได้เลย ตัวอย่างเช่น ปลั๊กไฟที่ออกแบบให้มี 3 ขา (พร้อมขาดิน) คือถ้าเสียบขาผิดก็เข้าไม่ได้ หรือถ้าเต้ารับมี 2 ขา ก็เสียบไม่ได้

ระบบ POKE YOKE  จึงต้องศึกษากระบวนการทำงาน หรือกระบวนการผลิตก่อน แล้วสร้างกระบวนการหรืออุปกรณ์ป้องกันขึ้นมา  เพื่อนำไปใช้ตามลักษณะงานของแต่ละกิจกรรมเท่านั้น

โดยทั่วไปแล้ว  เรามักจะเรียกข้อผิดพลาดในการทำงานต่างๆ ที่เกิดจากผู้ทำงาน (ผู้ใช้งาน) ว่าเป็นข้อผิดพลาดที่เกิดจากความประมาทเลินเล่อ อุปกรณ์หรือกลไกสำหรับการป้องกันไม่ให้เกิดข้อผิดพลาดที่เกิดจากความประมาทพลั้งเผลอ

และเพื่อป้องกันไม่ให้มีผลิตภัณฑ์ที่เสียปะปนไปกับผลิตภัณฑ์ที่ดี หรือเป็นตัวป้องกันอุบัติเหตุอันตรายได้ และบ่อยครั้งถึงแม้ว่าจะเกิดข้อผิดพลาดที่เกิดจากความประมาทขึ้น ก็จะไม่เกิดอุบัติเหตุหรือกรบวนการผลิตไม่สะดุด เราจะเรียกอุปกรณ์หรือกลไกนั้นว่า “POKA YOKE” (การป้องกันข้อผิดพลาด)

อุปกรณ์หรือกลไกเหล่านี้จะแยกออกเป็น (1) การป้องกันไม่ให้เกิดข้อบกพร่อง (การหยุดทำงานเมื่อเกิดข้อผิดพลาด การจำกัดความผิดพลาด และการแจ้งเตือนเพื่อป้องกัน)  และ (2) การตรวจจับข้อบกพร่อง (การหยุดทำงานเมื่อเกิดข้อบกพร่อง การจำกัดขั้นตอนการทำงาน และการแจ้งเตือนเมื่อเกิดข้อผิดพลาด)

นอกจากนี้ยังสามารถระบุสาเหตุและกระบวนการเกิดข้อบกพร่อง ซึ่งจะช่วยพัฒนากลยุทธ์การปรับปรุงเพื่อป้องกันไม่ให้เกิดข้อบกพร่องซ้ำอีก

ดังนั้น ระบบ POKA YOKE จะมีหน้าที่ในการทำงาน 2 ลักษณะ คือ การควบคุม และการเตือนล่วงหน้า

วิธีการควบคุม  คือการควบคุมเพื่อป้องกันไม่ให้ความผิดปกติ ความผิดพลาด หรือการสะดุดชะงักของกระบวนการผลิตเกิดขึ้นได้  วิธีนี้เมื่อมีชิ้นงานที่ผิดปกติเกิดขึ้น เครื่องจักรจะหยุดการผลิตทันที ทั้งนี้เพื่อป้องกันไม่ให้เครื่องจักรผลิตชิ้นงานผิดปกติชิ้นต่อไป ซึ่งวิธีนี้จะเป็นการควบคุมการเกิดของเสียได้อย่างมีประสิทธิภาพมากกว่าระบบเตือนล่วงหน้า

วิธีการเตือนล่วงหน้า คือการใช้สัญญาณเพื่อเตือนให้ทราบถึงความผิดปกติในกระบวนการผลิต  ซึ่งอาจจะทำให้เกิดอันตรายหรือการผลิตชิ้นงานเสียออกมา วิธีนี้เราสามารถใช้การเตือนด้วยสัญญาณเสียงหรือสัญญาณไฟเตือนก็ได้  วิธีนี้อาจมีประสิทธิภาพน้อยลงหากผู้ปฏิบัติงานไม่ได้ยินเสียงเตือนหรือไม่เห็นสัญญาณที่เตือน

ทุกวันนี้  ไม่เพียงแต่การทำงานในโรงงานหรือสำนักงานเท่านั้น สิ่งของเครื่องใช้รอบตัวเรา ก็ใช้หลักการของ PUKA YOKE เพื่อให้เราใช้งานได้อย่างถูกต้องและไม่เกิดความผิดพลาดที่นำไปสู่ความเสียหายต่อไปได้

อาทิ สัญญานเสียงดังหรือสัญญานไฟแดงที่กาต้มน้ำ (เมื่อน้ำเดือด) อุปกรณ์ไฟฟ้ารั่วก็จะมีสวิตซ์ตัดไฟเองในทันที  การใส่เสื้อผ้าไม่สลับหน้าหลังหรือซ้ายขวา  การมีปุ่มสัมผัสแยกแยะความแตกต่าง และอื่นๆ อีกมากมาย

“ตัวกันโง่” จึงเป็นการออกแบบสิ่งของเครื่องใช้ หรือการใช้เครื่องจักรอุปกรณ์  การเติมสารเคมีอันตราย ฯลฯ ให้ปลอดภัยต่อการทำงานของคนที่ชอบสะเพร่าพลั้งเผลอ คือพูดง่ายๆ ว่าคนที่ทำงานอย่างไม่ใส่ใจ (ทำงานแบบโง่ๆ)  “ตัวกันโง่” ก็จะป้องกันไม่ให้กระบวนการผลิตสะดุดหรือเกิดอุบัติเหตุหรือผลิตของเสียใดๆ เลย ครับผม!