นโยบายเศรษฐกิจสำหรับคนไทย | ศุภวุฒิ สายเชื้อ

รายงานสถานการณ์ผู้สูงอายุไทย พ.ศ.2564 ประเมินว่า ปี 2564 ประชากรไทยลดลงเกือบ 20,000 คน เพราะเด็กเกิดใหม่มีน้อยกว่าคนที่ตายไป ในอนาคตอีกประมาณ 20 ปีข้างหน้า (ปี 2583) ประชากรไทยจะมีความเปลี่ยนแปลงที่สำคัญ ดังนี้

1.ประชากรไทยจะลดลงจาก 66.5 ล้านคน เหลือ 65 ล้านคน

2.ประชากรอายุ 0-14 ปี ลดลงจาก 11.2 ล้านคน เหลือเพียง 8.4 ล้านคน (ลดลง 2.8 ล้านคน)

3.ประชากรอายุ 15-59 ปี ลดลงจาก 43.2 ล้านคน เหลือ 36.5 ล้านคน (ลดลง 6.7 ล้านคน)

4.ประชากรสูงอายุ (60 ปี+) เพิ่มขึ้นจาก 12.5 ล้านคน เป็น 20.5 ล้านคน (เพิ่มขึ้น 8.0 ล้านคน)

5.สัดส่วนกลุ่มวัยแรงงานต่อผู้สูงอายุ ลดลงจาก 3.5 คนต่อ 1 คน มาเป็น 1.8 คนต่อ 1 คน

จะเห็นได้ว่าประชากรไทยแก่ตัวลงอย่างรวดเร็ว แปลว่ากลุ่มผู้สูงอายุ 60 ปีขึ้นไป จำนวนจะเพิ่มขึ้นเฉลี่ย 4% ต่อปี (กลุ่มผู้สูงอายุ 80 ปี เพิ่มขึ้นเฉลี่ย 7% ต่อปี)

ดังนั้น โจทย์สำคัญคือภาระในการดูแลผู้สูงอายุให้สุขภาพดี ร่างกายแข็งแรงอย่างยืนยาวที่สุด เพื่อให้สามารถทำงาน เพิ่มปริมาณการผลิตสินค้าและบริการในระบบเศรษฐกิจต่อไปได้อีกนานๆ

(การหยุดทำงานตอนอายุ 60 ปีคงเป็นเรื่องของอดีตไปแล้ว) และที่สำคัญคือ ต้นทุนการรักษาพยาบาลผู้สูงอายุจะต้องต่ำที่สุด

ตรงนี้ผมอยากเห็นนโยบายที่เน้นการดูแลสุขภาพให้แข็งแรง (healthy aging) ไม่ใช่การเน้นเข้าถึงยาแบบ Telemed หรือการรักษาโรค (cure) ในราคาถูก เพราะเมื่อเป็นโรคหรือป่วยแล้ว ก็แปลว่า “สายไปแล้ว”

กล่าวคือควรเน้นการป้องกันไม่ให้ป่วย ไม่ใช่รอวันเพื่อรับการรักษา (เพื่อให้คนไทยจะสุขภาพแข็งแรง และตอนบั้นปลายของชีวิต ก็จะจบชีวิตแบบ “อายุยืนยาวแต่ตายไว”)

เช่นที่ผมเขียนถึงในครั้งที่แล้ว ที่พบว่าการสำรวจคนไทยในภาคอีสาน (2,205 คนอายุเฉลี่ย 57.8 ปี) มีสัดส่วนเป็นโรคไตมากถึง 26.8%

หากปล่อยให้แนวโน้มเป็นแบบนี้ต่อไป ก็คงจะเป็นภาระกับระบบสาธารณสุขอย่างมาก แต่เป็นโรคที่หลีกเลี่ยงได้โดยการลดการกินน้ำตาลและการออกกำลังกาย

เพื่อหลีกเลี่ยงปัจจัยเสี่ยงที่จะทำให้เป็นโรคไต เช่น ความดันโลหิตสูง โรคเบาหวาน การไม่ออกกำลังกาย การสูบบุหรี่ และโรคอ้วน เป็นต้น

สำหรับคนส่วนใหญ่ของประเทศ คือกลุ่มคนที่อายุอยู่ในวัยทำงาน (15-59 ปี) ย่อมต้องเน้นการสร้างงานที่ผลตอบแทนที่คุ้มค่าและให้คุณค่า (good pay and job satisfaction) ซึ่งจะได้มาจากการศึกษาในแขนงวิชาที่สามารถนำเอาไปใช้ในการทำมาหากินได้จริง (practical education and training)

ที่สำคัญคือ “ผลิตภาพ” (productivity) จะต้องเพิ่มขึ้นเพื่อทดแทนจำนวนประชากรกลุ่มนี้ที่ลดลง (อยากเห็นผลิตภาพแรงงานเพิ่มขึ้นจาก 1-2% ต่อคนต่อปี เป็น 3-4% ต่อคนต่อปี)

มิเช่นนั้นแล้วคนกลุ่มนี้จะรับภาระภาษีที่เพิ่มขึ้นทุกปี เพื่อนำไปดูแลผู้สูงอายุ (เก็บภาษีเพื่อนำเอาไปจัดสรรให้กับผู้สูงอายุ)

ตรงนี้มีประเด็นต่อเนื่องที่ต้องคิดในเชิงของนโยบายอีก 4 ประการคือ

1.ประชากรอายุ 15-59 ปีนั้นควรสามารถนับเป็น “วัยแรงงาน” หรือผู้ต้องออกจากโรงเรียน/มหาวิทยาลัย มาทำงานหรือไม่

ในโลกปัจจุบันที่เน้นความรู้ขั้นสูงด้านเทคโนโลยี หากไม่ใช่ ภารกิจที่สำคัญอย่างยิ่งของระบบการศึกษาคือ การสร้างบุคลากรที่มีศักยภาพอย่างแท้จริง (กลุ่มประชากรอายุ 21-65 ปี?) ในโลกที่เทคโนโลยีก้าวหน้าไปอย่างรวดเร็ว

2.การสร้างบุคลากรที่มีประสิทธิภาพสูง ตรงตามความต้องการของตลาดแรงงานนั้น ต้องพึ่งพาความร่วมมือกันอย่างใกล้ชิดของภาคเอกชน สถาบันการศึกษาและภาครัฐ ที่จะต้องร่วมกันผลิตบุคลากรที่ตรงตามความต้องการของทุกภาคเศรษฐกิจ

เช่น ประเทศไทยขาดแคลนโปรแกรมเมอร์และ Data Scientist อย่างต่อเนื่อง และในขณะเดียวกันภาคบริการ (การท่องเที่ยว) ก็กำลังขาดแรงงานเช่นกัน

การผลิตแรงงานให้เพียงพอกับความต้องการ โดยเฉพาะส่วนที่เป็นความเชี่ยวชาญเฉพาะทางนั้น อาจต้องสนับสนุนการฝึกงาน (apprenticeship and on-the-job training)

เช่น มหาวิทยาลัยร่วมมือกับบริษัทขนาดใหญ่ ผลิตผู้เชี่ยวชาญเฉพาะทางในจำนวนที่เพียงพอกับความต้องการของตลาด โดยรัฐบาลร่วมลงทุนและเมื่อจบการฝึกฝนแล้ว ส่วนหนึ่งให้ได้เข้าไปทำงานในบริษัทขนาดกลางและขนาดย่อมที่รัฐบาลร่วมจ่ายเงินเดือนให้ในช่วง 2 ปีแรก เป็นต้น

3.งานบางประเภทที่คนไทยไม่อยากทำ เช่น งานก่อสร้างหรือบางด้านในภาคบริการ คงต้องพึ่งพาแรงงานต่างด้าวที่จะต้องนำเข้ามาอย่างโปร่งใสและเป็นธรรมกับผู้ใช้แรงงานต่างด้าว

ไม่ใช่เป็นแหล่งหาผลประโยชน์ที่ผิดกฎหมาย ตรงนี้นอกจากเป็นประโยชน์กับเศรษฐกิจไทยในภาพรวมแล้ว ผมเชื่อว่าจะเป็น soft power ตัวจริงสำหรับประเทศไทยกับประเทศเพื่อนบ้านใกล้เคียงที่จะส่งแรงงานมาทำงานในประเทศไทย

4.คนไทยบางคน (อาจหลายคน) ไม่อยากเป็นลูกจ้าง แต่อยากเป็นเจ้าของกิจการของตัวเอง ตรงนี้เทคโนโลยีปัจจุบันช่วยได้มาก (การขายของออนไลน์จึงเพิ่มขึ้นอย่างมากมาย) ดังนั้น การส่งเสริมทักษะและการเข้าถึงเทคโนโลยีจึงเป็นเรื่องสำคัญ

แต่ในขณะเดียวกันต้องเข้าใจว่า การริเริ่มทำธุรกิจส่วนตัวนั้น 90% จะประสบความล้มเหลว จึงไม่ควรจะนำเอาเงินภาษีประชาชนไปสนับสนุน

ควรมุ่งเน้นการเข้าถึงเทคโนโลยีและกระบวนการจัดตั้งบริษัท (และการปิดบริษัท+กระบวนการล้มละลาย) ที่รวดเร็วโปร่งใสและมีต้นทุนต่ำมากกว่า

ต้องขอย้ำว่า ตรงนี้คือการตอบสนองความต้องการเป็นผู้ประกอบการ (entrepreneurship) ซึ่งต้องกล้าเสี่ยง (risk taking) มีเงินทุนและมีโชค โดยคาดหวังว่าจะกลายเป็นมหาเศรษฐีในที่สุด

แต่อีกประเด็นที่สำคัญคือการปกป้องไม่ให้ธุรกิจรายย่อยเสียเปรียบธุรกิจขนาดใหญ่ที่มีอำนาจผูกขาด

ประเทศไทยในช่วง 10 ปีที่ผ่านมานั้น จะเห็นว่าธุรกิจขนาดใหญ่ยิ่งมีขนาดใหญ่ขึ้นและดูจะมีอำนาจผูกขาดตลาดมากขึ้น ซึ่งยิ่งจะทำให้รายย่อยเติบใหญ่ได้ยากขึ้น

(ผมไม่เชื่อแนวคิดที่ว่ารายใหญ่จะช่วยประคับประคองรายย่อย ตรงกันข้ามรายใหญ่จะสามารถเข้าถึงศูนย์อำนาจทำให้รักษาสถานะที่ได้เปรียบของตัวเองได้เป็นอย่างดีเสมอมา)

ข้อสรุปคือ นโยบายเศรษฐกิจสำหรับคนไทยคือการสร้างงานที่มีความคุ้มค่าและมีคุณค่าในจำนวนมากๆ การเปิดโอกาสให้ทำธุรกิจของตัวเอง และการนำเข้าแรงงานต่างด้าวที่โปร่งใสเป็นธรรมและเป็นระบบ

ส่วนการจะขับเคลื่อนเศรษฐกิจไทยในทิศทางใดนั้น จะขอกล่าวถึงในครั้งต่อไปครับ.

คอลัมน์ เศรษฐศาสตร์+สุขภาพ

ดร.ศุภวุฒิ สายเชื้อ

ที่ปรึกษาสถาบันวิจัยภัทร

กลุ่มธุรกิจการเงินเกียรตินาคินภัทร