“บ่อเกลือ” ความเชื่อแห่งนครน่าน

    “นันทบุรีศรีนครน่าน” ถึงแม้ปัจจุบันจะเหลือเพียงคำว่า “น่าน” แต่นั่นไม่ได้ทำให้ประวัติศาสตร์ของเมืองนี้สูญหายไปตามชื่อที่เหลือเพียงแค่ 1 พยางค์ “บ่อเกลือ” เป็นอีกหนึ่งอำเภอที่มีความงดงามทั้งธรรมชาติ วิถีชีวิต และประวัติศาสตร์ที่เล่าขานกันมานานกว่าพันปี และสิ่งที่ทำให้ที่แห่งนี้มีเสน่ห์นั้นก็คือประวัติศาสตร์ที่จับต้องได้

     จุดเริ่มต้นของตำนานบ่อเกลือหาฟังได้ไม่ยาก เพราะเมื่อเดินทางมาถึงที่บ้านบ่อหลวง อ.บ่อเกลือ เราแค่เอ่ยปากถามผู้เฒ่าผู้แก่หรือแม้แต่วัยรุ่นในปัจจุบัน ก็จะสามารถเล่าให้ฟังได้เหมือนกับว่ารับรู้มาจากตำราเล่มเดียวกัน ทั้งที่ไม่มีข้อมูลที่บันทึกเป็นลายลักษณ์อักษรเอาไว้ อย่างอดีตกำนันบ้านบ่อหลวง อายุ 92 ปี นายอินหวัน อุปจักร กางสมุดเตือนความจำลายมือของตนเองพร้อมเล่าให้เราฟังถึงประวัติศาสตร์ไม่ต่ำกว่า หนึ่งพันปี ซึ่งก็เทียบเคียงสมัยสุโขทัย แต่นั่นเป็นเพียงหลักฐานที่ผู้มายึดครองบ่อเกลือโดยเจ้าเมืองน่านว่า

     “สมัยก่อน บ่อเกลือ มีชื่อว่า“เมืองบ่อ” เป็นชุมชนขนาดใหญ่และภายในพื้นที่รอบๆ นี้เคยมีบ่อน้ำเกลือสินเธาว์มากถึง 9 บ่อ แต่ก่อนที่จะมีผู้คนมาอาศัยอยู่นั้น บริเวณนี้เคยเป็นป่าทึบ จนมีนายพรานผู้หนึ่งผ่านมาเห็นเหล่าสัตว์ทั้งหลายมากินน้ำกันที่นี่ ก็แปลกใจทำไมสัตว์ถึงชอบกิน พอได้ชิมดู จึงรู้ว่าน้ำมีรสเค็ม เลยมีการตักน้ำนี้ไปถวายผู้ครองนครน่าน ก็เลยส่งคนมาพิสูจน์ ต่อมาภายหลังจึงได้จัดตั้งชุมชนขึ้น โดยนำคนจากเชียงแสนเข้ามาหักร้างถางพง และทำเกลืออยู่ที่นี่ คนเหล่านี้ก็คือบรรพบุรุษของคนบ่อหลวงในปัจจุบัน”

     ที่แห่งนี้ยังคงมีร่องรอยทางประวัติศาสตร์และพิธีกรรมโบราณไว้ให้คนรุ่นหลังได้สัมผัสและศึกษา เนื่องจากการผลิตเกลือของชาวบ่อเกลือยังมีข้อจำกัดด้วยเหตุผลของวัฒนธรรมประเพณี คือชาวบ้านบ่อหลวงแห่งอ.บ่อเกลือจะไม่ผลิตเกลือในช่วงเข้าพรรษาและมีช่วงพิธีกรรมที่สำคัญทำมาโดยตลอดไม่เคยขาด

     ในวันแรม 8ค่ำ ของเดือน5 หมู่บ้านบ่อหลวงจะปิดกั้นไม่ให้บุคคลภายนอกเข้าออกหมู่บ้านด้วยยานพาหนะทุกชนิด เป็นเวลา3วัน แต่สามารถเดินเท้าเข้ามาได้ เพราะช่วงเวลานี้เป็นช่วงที่ชาวบ่อหลวงทำพิธีกรรมทางจิตวิญญาณ ด้วยการบวงสรวงเจ้าหลวงบ่อ จะมีการเลี้ยงเจ้าหรือเลี้ยงผีเพื่อขอบคุณสิ่งศักคิ์สิทธิ์ที่ได้ปกปักคุ้มครองและให้เกลือเป็นทรัพยากรที่พวกเขาสามารถนำมาใช้และเลี้ยงชีพมาตลอดระยะเวลา1 ปี ประเพณีเหล่านี้ไม่มีตำนานแน่ชัดว่าเกิดขึ้นตั้งแต่เมื่อใด แต่ได้รับการปฏิบัติสืบต่อกันมา จนกลายเป็นประเพณีจึงไม่มีใครถามถึงเหตุผลของการปฏิบัติ

     มหัศจรรย์ สายหมอก ขุนเขา บนเส้นทางสายวัฒธรรมและวิถีชีวิตผู้คน บ่อเกลือ ร่องรอยแห่งอดีตที่ยังไม่หยุดนิ่งการทำเกลือของชาวบ่อเกลือไม่ใช่แค่การนำน้ำขึ้นมาต้มให้เหลือเพียงเกลือเท่านั้น แต่การทำเกลือของที่นี่เปรียบเสมือนจิตวิญญาณ ความเชื่อที่สั่งสมมาแต่โบราณกาล ตลอดจนมีพิธีกรรมต่าง ๆ เพื่อความเป็นสิริมงคล และเพื่อขอบคุณสิ่งศักดิ์สิทธิ์ทั้งหลาย

     การทำเกลือสินเธาว์ของคนน่านจึงเป็นมากกว่าการผลิตเพื่อยังชีพหรือเพื่อค้าขาย แต่เป็นบ่อเกิดแห่งวัฒนธรรมของคนน่าน และอำเภอบ่อเกลือ จึงมากกว่าเป็นสถานที่ท่องเที่ยวทางธรรมชาติ แต่เป็นจุดกำเนิดสำคัญแห่งหนึ่งของวัฒนธรรมชาวน่านที่ทำให้น่านเป็นน่าน ดังเช่นปัจจุบัน

ภาพ : สลิตา พรรณลึก