ท่องเที่ยววิถีกาแฟบนดอยปางขอน

ทำให้ทุกวันนี้ชาวชาติพันธุ์ได้พลิกชีวิต มีฐานะความเป็นอยู่ที่ดี มีอาชีพมั่นคง พอเพียง และยั่งยืน จนเชียงรายกลายเป็นแหล่งกำเนิดกาแฟที่มีชื่อเสียงโด่งดังไปทั่วโลกในฐานะผู้ส่งมอบกาแฟคุณภาพและรสชาติที่ดี

การท่องเที่ยววิถีกาแฟที่ริเริ่มและดำเนินการของกลุ่มท่องเที่ยวบ้านปางขอน จึงถือกำเนิดขึ้นเพื่อสืบสานและต่อยอดวิถีกาแฟของคนรุ่นพ่อให้ยั่งยืนต่อไปบนฐานความคิดการพัฒนาเพื่อพึ่งตัวเองอันเนื่องมาจากพระราชดำริ

 กาแฟคือชีวิต

อินทฤทธิ์ วุยยะกู่ และ เสรี หมี่เชดู

อินทฤทธิ์ วุยยะกู่ "พ่อหลวง" หรือ "ผู้ใหญ่บ้านปางขอน" ต.ห้วยชมพู อ.เมือง จ.เชียงราย กล่าวว่า “กาแฟ เป็นเหมือนชีวิตของพวกเราไปแล้ว ตื่นเช้ามาทำกับข้าว ฟืนที่ใช้ก็มาจากต้นกาแฟ กับข้าวก็ใช้ใบกาแฟ อิ่มแล้วก็ล้างปากด้วยน้ำกาแฟ แล้วไปทำงานดูแลต้นกาแฟและกระบวนการผลิตกาแฟ” เป็นชีวิตประจำวัน

“ถ้ากาแฟราคาตก ชีวิตเราจบ” พ่อหลวงวัยหนุ่มบอกถึงที่มาของการรวมกลุ่มคนหนุ่มสาวชาวอาข่าบ้านปางขอน โดยมี เสรี หมี่เชดู่ และ เกตศนี เยสอกู เป็นหัวเรือใหญ่ในการร่วมผลักดันเส้นทางการท่องเที่ยววิถีกาแฟบ้านปางขอนเพื่อเป็นการต่อยอดในการสร้างรายได้อย่างยั่งยืนและมีเอกลักษณ์เฉพาะ

“เริ่มจากที่ผมเห็นนักท่องเที่ยวที่มาชมดอกนางพญาเสือโคร่ง บนสถานีพัฒนาการเกษตรที่สูงตามพระราชดำริ บ้านปางขอน จึงเกิดความคิดว่าในช่วงฤดูหนาวมีนักท่องเที่ยวขึ้นมาตลอด แต่เราไม่สามารถดึงนักท่องเที่ยวเข้ามาในหมู่บ้านได้เลย จะทำอย่างไร

ผมจึงไปหาข้อมูลแล้วเข้าศึกษาอบรมเกี่ยวกับการท่องเที่ยวหลายแห่ง จนกระทั่งมาพบกับ อ.บุษบา สิทธิการ อาจารย์ประจำสักนักวิชาการจัดการ มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง ทำให้ได้รับคำแนะนำทั้งยังเป็นที่ปรึกษาในการจัดการเรื่องท่องเที่ยว รวมถึงการพัฒนาผลิตภัณฑ์”

กลุ่มท่องเที่ยวปางขอนแม้ว่าจะเพิ่งเริ่มต้นได้เพียงปีเศษ หากคณะทำงานมุ่งมั่นทำงานอย่างแข็งขัน อาต๊ะ หรือ เสรี ปรับปรุงชั้นล่างของบ้านเป็นโฮมสเตย์ พร้อมห้องน้ำสะอาดเพื่อต้อนรับนักท่องเที่ยว เกด- เกตศนี ชักชวนผู้สูงวัยในหมู่บ้านที่เก่งในเรื่องงานปักงานถักมาประดิษฐ์สร้อยคอเก๋ๆวางจำหน่ายให้นักท่องเที่ยวที่มองหาของที่ระลึก ส่วนคนสาวๆให้ทำต่างหูปอมสีสวยผสมงานปักเท่ๆมาสมทบ ในขณะที่ตนเองไปอบรมเรื่องความปลอดภัยของนักท่องเที่ยวจนตอนนี้กลายเป็นตัวแทนบริษัทประกันภัยที่สามารถจัดการหากเกิดเหตุการณ์ไม่คาดฝันกับผู้มาเยือนได้อย่างทันท่วงที

“การท่องเที่ยวแม้ว่าจะเป็นอาชีพเสริม แต่ก็จะช่วยทำให้คนรุ่นลูกรุ่นหลานกลับมาให้ความสำคัญกับงานเกษตรกรรมมากขึ้น ดูแล้วตั้งแต่เขาลงไปเรียนหนังสือในเมือง จะไม่ค่อยสนใจเรื่องเกษตรกันเท่าไหร่ ผมเลยความคิดทำท่องเที่ยวเพื่อปูพื้นฐานให้เด็กๆกลับขึ้นมา สืบทอดในอาชีพของพ่อแม่ปู่ย่า

ตัวผมเองตั้งแต่ไปทำงานที่ไต้หวัน กลับมาบ้านสร้างแบรนด์อาข่าน้อยเป็นที่รู้จัก เปิดร้านกาแฟให้น้องๆ 2 ร้าน คิดว่าได้ทำเพื่อครอบครัวแล้ว ตอนนี้ขอมาทำงานส่วนรวมให้กับหมู่บ้าน อยากพัฒนากาแฟบนดอยปางขอนของเราให้เป็นที่รู้จักมากกว่านี้ รวมทั้งผลักดันเส้นทางการท่องเที่ยววิถีกาแฟ ในช่วงฤดูหนาวราวปลายเดือนธันวาคมไปจนถึงมกราคมที่หมู่บ้านเราจะบานสะพรั่งไปด้วยดอกพญาเสือโคร่ง หรือ ซากุระเมืองไทย

อยากชวนมาชมความงามและมาสัมผัสชีวิตของคนปลูกกาแฟไป ตั้งแต่การเริ่มต้นเก็บเมล็ดกาแฟ ไปจนถึงขั้นตอนการตาก คั่ว บน จนมาถึงชิมรสชาติและกลิ่นหอมของกาแฟดอยปางขอนที่มีจุดเด่นที่มีรสชาติคาราเมลนิดๆผสานด้วยกลิ่นซินเนมอน หรืออบเชยสมุนไพรที่เติบโตควบคู่ไปกับต้นกาแฟบนยอดดอย

“ถ้าราคากาแฟตก ชีวิตจบ เพราะพื้นที่ทุกตารางนิ้วของหมู่บ้านเราปลูกแต่กาแฟและผลไม้เมืองหนาวเท่านั้น” พ่อหลวงย้ำถึงปัญหาหลักที่เขาจะต้องแก้ไขให้สำเร็จ

ร้านกาแฟบนยอดดอย

  แม้ว่าบนดอยปางขอนจะมีร้านกาแฟไม่กี่ร้าน แต่ร้านกาแฟปางขอนที่ตั้งอยู่เชิงเขาปลูกสร้างด้วยอาคารง่ายๆจากวัสดุธรรมชาติในพื้นถิ่น กลับให้ความรู้สึกผ่อนคลายและดึงดูดด้วยวิวต้นไม้ป่าเขาและท้องฟ้ากว้างที่เราสามารถยืนจิบกาแฟชมวิวได้ 360 องศา หากจะอยากมานั่งจิบกาแฟเงียบๆก็มีสัญญาณไว-ไฟ และปลั๊กไฟให้บริการเพื่อให้ติดต่อสื่อสารกับโลกได้อย่างไม่ขาดตอน

ส่วนบาริสต้าสาวน้อยชาวอาข่า มีความเชี่ยวชาญทั้งเรื่องการบด การชง รวมทั้งศิลปะการทำลาเต้อาร์ตที่สวยงาม

ใครมองหาเมล็ดกาแฟดีๆ ที่นี่มีจำหน่ายพร้อมกับของที่ระลึกฝีมือสตรีหลากรุ่นของอาข่าปางขอน ในราคาน่ารักสมกับสไตล์ของสินค้า

แวะจิบกาแฟที่นี่ก่อนแล้วแล้วค่อยไปต่อ

สำรับอาข่า

  อาหารอาข่าเป็นอีกหนึ่งรสชาติของวิถีชีวิตของชาวบ้านปางขอน พ่อหลวงจัดสำรับต้อนรับนักท่องเที่ยวไว้ที่ชั้นบนของบ้านอาต๊ะที่เปิดเป็นเกสต์เฮ้าส์เพื่อให้ได้บรรยากาศ ประกอบกับในหมู่บ้านเองยังไม่มีร้านอาหารมากนัก ดังนั้นนักท่องเที่ยวที่สนใจที่จะรับประทานอาหารจำเป็นต้องโทรศัพท์มาสั่งจองอาหารล่วงหน้า พร้อมระบุด้วยว่าจะรับประทานในช่วงเวลาใด นั่นเป็นเพราะว่าวัตถุดิบแทบทุกอย่างมีอยู่ในสวนครัวของหมู่บ้าน ซึ่งจะเก็บมาปรุงอาหารก็ต่อเมื่อถึงเวลาทำอาหารเท่านั้น

สำหรับอาหารในสำรับจัดไว้สำหรับรับประทานได้ 5 คน ในราคา 700 บาท ประกอบไปด้วย

ไก่ต้มโสมตังกุย หมูรมควัน ลาบหมูห่อใบกาแฟ ผัดผักตามฤดูกาล และ น้ำพริกมะเขือเทศ กับผักสดและผักลวก พร้อมด้วยข้าวสวยร้อนๆห่อในใบตอง

ไก่ต้มโสมตังกุย เป็นอาหารที่ชาวอาข่าบนดอยปางขอนกินกันเป็นประจำ วัตถุดิบทุกอย่างอยู่ในหมู่บ้าน สิ่งที่ซื้อมีอย่างเดียว คือ เนื้อหมู

สรรพคุณของโสมตังกุย เกด ซึ่งทำหน้าที่เป็นประชาสัมพันธ์ด้วย บอกว่า “มีดีพอๆกับโสมเกาหลี กินใบ ราก ผู้หญิงกินดีช่วยกระชับ รสชาติซุปกลมกล่อม อาข่าคล้ายคนจีนตรงที่กินข้าวแล้วต้องมีซุปด้วย”

ส่วนน้ำพริกมะเขือเทศ กินคู่กับผักสดหรือผักลวก เป็นน้ำพริกประจำบ้านของอาข่า ส่วนผสมมีเพียงมะเขือเทศในสวนครัว พริก กระเทียม โขลกรวมกันปรุงรสด้วยเกลือ (บางบ้านอาจใส่ผงชูรส) เท่านี้ก็ได้รสชาติความเผ็ด หวานอมเปรี้ยวนิดๆจากมะเขือเทศสด และเค็มจากเกลือ อย่าถามหาน้ำปลาเกดบอกว่าคนรุ่นพ่อรุ่นแม่ไม่รู้จัก และบางบ้านก็ไม่กินน้ำปลากันเลย เกลืออย่างเดียวเท่านั้น คือ ชูรสชาติ

หมูรมควัน หน้าตาชวนให้เราคิดถึงหมูแดดเดียว แต่อาหารเมนูนี้เกิดจากการถนอมอาหารของชาวอาข่าเวลาที่มีเนื้อสัตว์พวกเขาจะนำมาใส่กระด้งแล้วแขวนไว้เหนือเตาไฟ ควันร้อนๆจะช่วยทำให้น้ำในเนื้อสัตว์ระเหยออกขณะเดียวกันก็รักษาเนื้อให้มีอายุในการรับประทานได้นานขึ้น แถมกลิ่นหอมของควันไฟยังเพิ่มความหอมกรุ่นของเนื้อสัตว์ในยามที่นำมาทอดกินกับข้าวสวยร้อนๆ เจริญอาหารมาก

ผัดผัดตามฤดูกาล ช่วงนี้นักท่องเที่ยวจะได้ชิมยอดมะระหวานเด็ดกันสดๆแล้วนำมาผัดร้อนๆทันที ถ้ามาในช่วงฤดูหนาวจะได้กินผัดผักคะน้าดอยที่คนบนดอยเองยังยกนิ้วให้เลยว่ายอดอร่อย

ลาบห่อใบกาแฟ เป็นเมนูสร้างสรรค์ที่ช่วยทำให้ดอยปางขอนได้รับรางวัลที่ 2 จากการประกวดชุมชนชวนเที่ยว จากการท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย (ปี 2560) ลาบอาข่าทำจากเนื้อหมูสับให้ละเอียด ซอยใบและรากหอมชู (พืชประจำถิ่น) ผักชีฝรั่ง ผักแพว พริกแห้งแล้วนำไปสับรวมกับเนื้อหมูในเป็นเนื้อเดียวกันปรุงรสด้วยเกลือ

จากนั้นนำเนื้อห่อด้วยใบตองย่างไฟจนสุก สำหรับลาบห่อใบกาแฟดัดแปลงด้วยการนำเอาเนื้อหมูสับปรุงรสมาห่อด้วยใบกาแฟอ่อนแล้วนำไปทอด เวลากินเราจะสัมผัสถึงความกรอบของใบกาแฟพร้อมด้วยกลิ่นหอมอ่อนๆของกาแฟที่ผสานไปกับเครื่องเทศของลาบ ไม่น่าเชื่อว่าเกลือเพียงอย่างเดียวสามารถทำให้อาหารมีรสชาติกลมกล่อมพอดี อาจเป็นเพราะความสดใหม่ของวัตถุดิบที่ช่วยกันชูรสชาติที่ไปด้วยกัน

ข้าวสวยร้อนๆห่อใบตอง ถามหาข้าวดอยที่ดอยปางขอน เกดบอกว่าไม่มีแล้ว เนื่องจากพื้นที่บนดอยอุทิศให้กับการปลูกกาแฟจนไม่มีพื้นที่สำหรับปลูกข้าว ทำให้ต้องซื้อข้าวจากที่อื่น หากวิธีการหุงยังใช้วิธีการนึ่งด้วยเตาถ่าน เวลาเสิร์ฟตักใส่ใบตองห่อ เวลากินก็แกะออกมาใช้เป็นจานได้เลย

อุปกรณ์ในการรับประทาน ประทับใจมากคือ ตะเกียบ ที่เพิ่งเหลาเสร็จใหม่ๆจากใต้ถุนกลิ่นไม้ไผ่ยังกรุ่นๆอยู่เลย

 อารมณ์และประสบการณ์

  เนื่องจากการท่องเที่ยวเส้นทางสายกาแฟมีการแข่งขันสูง เฉพาะในจังหวัดเชียงรายเองมีแหล่งปลูกกาแฟถึง 35 หมู่บ้าน ทำอย่างไรที่จะสร้าง “แตกต่าง” บุษบา สิทธิการ ผู้รับผิดชอบโครงการบริหารจัดการแหล่งท่องเที่ยววิถีชา กาแฟ กล่าวว่า เราต้องให้คุณค่ากับอารมณ์ ความรู้สึกที่นำไปสู่ประสบการณ์ โดยมีการกำหนดอัตลักษณ์เพื่อหลีกเลี่ยงการแข่งขัน

บุษบา สิทธิการ

ยกตัวอย่างเช่น บ้านดอยงาม ชูอัตลักษณ์ ป่า ไร่ นา สวน บ้านอยู่ด้วยกันอย่างสมานฉันท์ อุดมไปด้วยจิตวิญญาณของการเกษตร บ้านปางสา มีอัตลักษณ์ในชีวิตสโลว์ไลฟ์การเดินทางมาให้ธรรมชาติบำบัดเหมือนกับการได้เกิดใหม่อีกครั้ง

  ในขณะที่บ้านปางขอน เน้นอัตลักษณ์ในเสน่ห์ของดอกซากุระที่บ้านสะพรั่งบนถนนสายกาแฟ

“จุดเด่นของบ้านปางขอนคือตั้งอยู่ในอ.เมือง มีเวลาวันเดียวก็มาเที่ยวได้ ที่สำคัญคือความเข้มแข็งของกลุ่มผู้นำที่เป็นเพื่อนที่เติบโตมาด้วยกัน ทำให้เรามองเห็นศักยภาพ

ในฐานะเป็นที่ปรึกษา เราให้คำแนะนำหมดตั้งแต่การบริหารจัดการ วางยุทธศาสตร์ของหมู่บ้านว่าพัฒนาคนพัฒนาแหล่งท่องเที่ยวต้องทำยังไง การพัฒนาสินค้ากิจกรรม การเข้าถึงความปลอดภัย ป้ายบอกทาง รวมไปถึงการดูแลในกรณีนักท่องเที่ยวเกิดอุบัติเหตุ จะต้องทำยังไงตอนนี้น้องเกดก็ไปสอบเป็นตัวแทนประกันเรียบร้อยแล้ว” อาจารย์บอกกับเราว่าสิ่งที่พวกเขาต้องทำต่อไปคือ

“การสร้างรูปแบบการท่องเที่ยวในเชิงประสบการณ์ ที่ทำให้ปางขอนเป็นเส้นทางเที่ยวเที่ยวกาแฟที่น่าจดจำ”

ฤดูกาลท่องเที่ยวบนดอยปางขอนเริ่มต้นแล้ว แม้ว่าดอกพญาเสือโคร่งยังไม่ผลิบาน หากการได้เดินชมไร่กาแฟบนยอดเขาก็เป็นการผจญภัยที่ประทับใจ โดยเฉพาะการได้จิบกาแฟดีๆใต้ฟ้าสีครามท่ามกลางอากาศที่เย็นสบาย

หมายเหตุ : ติดต่อการท่องเที่ยวปางขอน ต.ห้วยชมพู อ.เมือง จ.เชียงรายได้ทาง FB : ท่องเที่ยวปางขอน : Pang Khon Village Tourism โทร. 08 4487 5808