อ่าน 'วรรณกรรมคลาสสิค' แล้วได้อะไร?

เบื่อละครการเมืองน้ำเน่าเรื่องตำรวจเป็นเจ้าพ่อมาเฟียเสียเอง ไปอ่านวรรณกรรมคลาสิคยังสนุกกว่า และเรียนรู้เรื่องชีวิต/สังคมได้ได้มาก

อีเลียดจบเรื่องแค่อาคิลลิสฆ่าเฮคเตอร์ได้ และต่อมายอมคืนศพให้ฝ่ายทรอยและ 2 ฝ่ายตกลงพักรบกันเพื่อให้ทรอยจัดงานศพเฮคเตอร์ราวสิบวัน ผู้เขียน (โฮเมอร์) ใช้วิธีเล่าย้อนหลัง

เรื่องสงครามกรุงทรอยต่อมาในหนังสืออีกเล่มหนึ่ง เรื่อง โอดิสซูส (แปลจากภาษาอังกฤษ โดยสุริยฉัตร ชัยมงคล พิมพ์โดยสำนักพิมพ์ทับหนังสือ) เรื่องการแล่นเรือกลับบ้านของโอดิสซูส (หรือยูลิซิส) นักรบเจ้าเมืองอิธะกะของกรีก หลังจากพวกกรีกเอาชนะเมืองทรอยได้แล้ว โอดิสซูสถูกเทพเจ้าที่โกรธ กลั่นแกล้งให้ต้องร่อนเร่ผจญภัยอยู่อีก 10 ปี กว่าจะเดินทางถึงบ้าน เล่มหลังนี้บางกว่า เรื่องราวอ่านได้ง่ายและสนุกกว่า

วรรณกรรมนั้นสะท้อนสังคมในทางใดทางหนึ่ง แม้จะแต่งเติมด้วยจินตนาการของผู้เขียน ก็สะท้อนความคิดความเชื่อของผู้เขียนและความเชื่อของประชาชนทั่วไปในยุคเดียวกันด้วย

กรีกในยุค 3 พันปีที่แล้ว เป็นยุคที่มีนครรัฐหรือเมืองต่างๆ ที่มีเจ้าเมืองปกครองแต่ละเมืองเป็นอิสระในระดับหนึ่ง มีสงครามเกิดขึ้นเป็นประจำ สงครามคือการทำมาหากินแบบปล้นสะดมโภคทรัพย์ของเมืองอื่นวิธีหนึ่ง รวมทั้งจับเอาผู้คนมาเป็นทาสรับใช้ด้วย ชนชั้นผู้ปกครองจึงสร้างค่านิยมยกย่องความกล้าหาญของนักรบ (ผู้ชาย) ในการทำสงครามมาก ค่านิยมนี้สอดคล้องสำหรับเมืองที่ต้องป้องกันตนเองจากการรุกรานของคนอื่นด้วย

นอกจากนี้ก็มีค่านิยมเรื่องศักดิ์ศรี การเหยียดผู้หญิงว่าต่ำกว่าผู้ชาย การเหยียดทาสคนชั้นต่ำ ซึ่งเป็นค่านิยมแบบระบบศักดินาคล้ายๆ กันทั่วโลก แต่ก็มีค่านิยมของชนเผ่าในเรื่องความรักญาติพี่น้อง เพื่อนฝูง คนจากเมืองเดียวกันหรือชาติพันธุ์เดียวกันอยู่

คนยุคก่อนไม่เข้าใจเรื่องวิทยาศาสตร์เกี่ยวกับปรากฏการณ์ของธรรมชาติ เช่น ฟ้าร้อง ฟ้าผ่า พายุ น้ำท่วม จึงเชื่อว่ามีเทพเจ้าหลายองค์เป็นผู้บันดาล การนับถือและบูชาเทพเจ้าผู้อยู่ยงคงกระพันไม่ตายเหมือนมนุษย์และมีอิทธิฤทธิ์มาก เป็นเรื่องที่สังคมยุคโบราณหลายแห่งทำกัน แต่พวกกรีกแต่งเรื่องเทพเจ้าแต่ละตนให้เข้ามามีบทบาทในชีวิตมนุษย์ โดยเฉพาะเรื่องทำสงคราม การผจญภัยของคนสำคัญๆ มาก ตามแต่อารมณ์ความพอใจไม่พอใจของเทพเจ้าแต่ละตน เทพเจ้าส่วนใหญ่คือผู้ชายยังเที่ยวไปร่วมหลับนอนกับมนุษย์จนมีลูกกึ่งเทพกึ่งมนุษย์ ที่กลายเป็นตำนาน เทพนิยาย บทละคร บทกวีต่อมามากมาย

พฤติกรรมของเทพเจ้าในวรรณกรรมและบทละครของกรีกยุคโบราณ มีความโลภ โกรธ หลง อิจฉา ฯลฯ เหมือนชนชั้นมีอำนาจ ที่ไม่ต่างจากมนุษย์ อาจจะเป็นเผด็จการเอาแต่ใจตัวเองมากกว่า เพราะพวกเขามีอำนาจอิทธิฤทธิ์มาก (เหาะเหินเดินอากาศ แปลงร่าง  และแสดงอภินิหารได้หลายอย่าง) และยังอยู่คงกระพันไม่ตายด้วย พวกเขาจึงไม่ต้องเกรงกลัวอะไรเลย มนุษย์ (ชาวกรีกยุคนั้น) แม้จะกลัวเกรงเทพเจ้า แต่ก็รู้สึกและวิจารณ์เทพเจ้าบ้างเหมือนกัน ในวรรณกรรมของโฮเมอร์ซึ่งเป็นคนรุ่นเก่าหน่อยไม่ค่อยวิจารณ์มาก แต่ในวรรณกรรมบทละครยุคที่นครเอเธนส์เป็นประชาธิปไตย (500 ปีก่อนค.ศ.) มีนักคิดนักเขียนนักปรัชญาที่คิดเรื่องเหตุผล เรื่องประชาธิปไตยมากขึ้น วิจารณ์เทพเจ้ามากกว่า รวมทั้งวิจารณ์เรื่องความอหังการของตัวละครมากกว่าจะชื่นชมวีรกรรมแบบเป็นนักรบเก่งกาจด้วย

โดยเปรียบเทียบแล้ว ผมคิดว่าบทละครโศกนาฏกรรมยุคคลาสสิคของกรีก โดยกวีนักเขียนยิ่งใหญ่อย่างอาคิลัส โสพีคิส ยูรีพีเดส วิเคราะห์ทั้งคนและเทพเจ้าได้ลึกและก้าวหน้ากว่ายุคโฮเมอร์ที่ค่อนข้างเป็นวรรณกรรมศักดินา แม้งานของโฮเมอร์จะมีความงามความไพเราะ กล่าวถึงธรรมชาติของมนุษย์ เช่น ความรักเมียรักลูกที่สร้างความสะเทือนใจได้อยู่บ้างก็ตาม จากวรรณกรรมที่ยิ่งใหญ่เหล่านี้ พวกชนชั้นนำของกรีกยุคโบราณ แม้จะดูป่าเถื่อน โหด แต่ก็มีคาแรคเตอร์ (อุปนิสัยใจคอ) แบบมีศักดิ์ศรี มีเกียรติยศ มีแนวคิดอุดมการ์ณที่เป็นตัวของตัวเอง อย่างเข้าใจได้ พวกเขาเป็นมนุษย์ที่ดูมีเนื้อหนังสมจริง มีความสง่างาม น่าสนใจกว่าพวกนักการเมืองเจ้าหน้าที่รัฐระดับสูงของไทยที่กระล่อน โกหกเอาตัวรอดไปวันๆ ในยุคนี้มาก