‘คลองสาน’ วัฒนธรรมย่านเมืองเก่าและพื้นที่สีเขียว

คลองสานเป็น 1 ใน 10 “ย่านนวัตกรรม” ซึ่งเป็นโครงการภายใต้นโยบายและการสนับสนุนของสำนักงานนวัตกรรมแห่งชาติ (NIA) ซึ่งพื้นที่คลองสานนี้เป็นพื้นที่ที่มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าธนบุรี (มจธ.) โดยคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์และการออกแบบ รับผิดชอบดูแลเพื่อพัฒนาเมือง สร้างเศรษฐกิจ และนวัตกรรมให้เกิดในพื้นที่ 

เริ่มตั้งแต่ปี 2560 มจธ.ได้เข้ามาศึกษา วิจัย สร้างเครือข่ายจนเกิดความเข้มแข็ง และมีการต่อยอดการทำงาน ทั้งในด้านเศรษฐกิจ การพัฒนาศักยภาพของคลองสาน ที่จะคงเอกลักษณ์ของความเป็นพื้นที่สีเขียวและธุรกิจเดิมในพื้นที่ และการสร้างโอกาสทางเศรษฐกิจใหม่ไปพร้อมๆ กัน นอกจากนี้ยังร่วมกับเครือข่ายศึกษาเพื่อเตรียมความพร้อมในการรับมือกับภัยพิบัติที่อาจจะเกิดขึ้นในอนาคตด้วย

จากการศึกษาและเก็บข้อมูล พบว่าคลองสานมีความหลากหลายของวัฒนธรรมและการอยู่อาศัยร่วมกัน เช่น ชุมชนมัสยิดสุวรรณภูมิ ชุมชนวัดเศวตฉัตร เป็นต้น นอกจากนี้พื้นที่คลองสานในอดีตยังเป็นพื้นที่ที่มีการขนส่งพืชผลทางการเกษตร มีโกดังเก็บพืชผลทางการเกษตร และยังมีกลุ่มธุรกิจยาขนาดเล็กและกลุ่มเครื่องหนังที่ทำธุรกิจในลักษณะขายส่งในพื้นที่นี้อีกด้วย

สิ่งที่ชุบชีวิตคลองสาน คือ ระบบขนส่งมวลชน ที่สามารถเชื่อมคลองสานไปยังเขตเศรษฐกิจ สาทร สีลม สุขุมวิท ภายในเวลาเพียงไม่กี่นาที และยังเชื่อมต่อไปยังพื้นที่เขตเมืองเก่าเกาะรัตนโกสินทร์ เชื่อมจุดสำคัญในฝั่งพระนครเกือบทั้งหมด คลองสานจึงเป็นศูนย์กลางที่สำคัญของฝั่งธนบุรี นอกจากนี้การคมนาคมโดยรถไฟฟ้ายังทำให้เกิดการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมในพื้นที่คลองสานได้สะดวกมากยิ่งขึ้น และทั้งหมดสามารถเดินทางเชื่อมต่อกันได้ทั้งทางเรือ รถไฟ และการเดินเท้า

จุดเด่นย่านคลองสานคือเป็นเมืองเชื่อมต่อกันหมด เช่นคนฝั่งพระนครสามารถเดินทางท่องเที่ยวด้วยการลงรถไฟฟ้าที่สถานีอิสรภาพ ก็สามารถเดินเที่ยวชมวัดในย่านเมืองเก่าฝั่งธนบุรีได้ เช่น วัดอรุณราชวรารามราชวรมหาวิหาร วัดกัลยาณมิตรวรมหาวิหาร วัดหงส์รัตนารามราชวรวิหาร โบสถ์คริสต์ วัดซางตาครู้ส ชุมชนกุฎีจีน วัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร และสามารถเดินท่องเที่ยวต่อไปยังวัดอนงคารามวรวิหาร, ท่าดินแดง, ล้ง 1919, The Jam Factory หรือคนฝั่งธนบุรีสามารถลงเรือข้ามไปฝั่งเกาะรัตนโกสินทร์ โดยลงที่สถานีสนามไชย เที่ยวชมวัดพระแก้ว วัดโพธิ์ ท่าเตียน ท่าราชวรดิฐ วัดสุทัศน์ หาของอร่อยรับประทานแถวศาลเจ้าพ่อเสือ เป็นต้น

ไม่มีพื้นที่ไหนที่โดดเด่นเหมือนคลองสานแล้ว สะดวกทั้งการเดินทางทางบกและทางน้ำ มีพื้นที่ที่ติดแม่น้ำเจ้าพระยา ซึ่งแม่น้ำเจ้าพระยาเป็นแม่น้ำสายสำคัญของประเทศไทย เป็นแหล่งท่องเที่ยวที่ไม่มีวันที่จะเงียบเหงา ความเจริญริมแม่น้ำ ขยายตัวขึ้นมาก เพราะเสน่ห์ความเป็นเมืองเก่าที่สร้างใหม่ไม่ได้ โอกาสทางการท่องเที่ยวและทางธุรกิจคลองสานจึงมีศักยภาพที่พร้อมมาก

สิ่งหนึ่งที่รักษาเอกลักษณ์วัฒนธรรมเก่าของคลองสานไว้ได้ก็คือความเป็นเมืองที่แน่น บ้านเรือนอยู่ติดๆ กันทั้งวัด ชุมชน สามารถเดินต่อเนื่องเชื่อมกันไปได้หมด ไม่มีถนนใหญ่ตัดผ่าน นอกจากศักยภาพในด้านการท่องเที่ยวแล้ว พื้นที่ย่านคลองสานยังมีตึกแถวที่ร้างเก่าที่อยู่ในรัศมีไม่ห่างจากสถานีรถไฟฟ้ามากนัก ทาง มจธ.จึงเห็นว่าเพื่อเป็นการต่อยอดทางธุรกิจ และไม่ปล่อยให้เกิดภาพความเสื่อมโทรมในพื้นที่ แนวความคิด Creative Sharing Space จึงเกิดขึ้น

โครงการนี้อยู่ระหว่างขอทุนเพื่อทำแอพพลิเคชั่นเก็บข้อมูล และอยู่ในขั้นตอนการพูดคุยกับเจ้าของอาคารต่างๆ เพื่อแนะนำ ให้ข้อมูลในเรื่องการปรับปรุงพื้นที่ให้เกิดการเช่าหรือขาย จุดประสงค์อยากให้เกิดการเช่า เพราะการเช่าจะเป็นการแชร์ทั้งทรัพยากรและรายได้ให้เจ้าของเดิม และคนลงทุนใหม่

จากการพูดคุยกับกลุ่มสตาร์ทอัพ มีความนิยมที่จะใช้พื้นที่ที่ใกล้กับรถไฟฟ้า ไม่เน้นเรื่องที่จอดรถ ไม่เน้นเช่าอาคารสำนักงาน และนิยมพื้นที่ที่เป็นตึกเก่าเอามาปรับปรุงเพื่อสร้างแบรนด์ให้เข้ากับความเป็นตัวตนของธุรกิจของเขา ซึ่งตึกเก่าย่านคลองสานตรงใจและตอบโจทย์

อย่างไรก็ตาม เจ้าของพื้นที่ต้องมีส่วนในการวางแผนพื้นที่ สร้างความรู้สึกของการเป็นเจ้าของให้กับชุมชน เนื่องจากจะเป็นทางอนุรักษ์พื้นที่ที่ดีที่สุด ในฐานะสถาบันการศึกษาก็มีหน้าที่ไปให้ข้อมูล เช่น กลุ่มธุรกิจเครื่องหนังในพื้นที่เริ่มต่อยอดธุรกิจเอง มีโรงเรียนสอนทำเครื่องหนัง มีโรงแรมที่พักแบบโฮสเทล และในงานคลองสานเฟส 2019 เขาก็ทำ Walking Tour ถนนเครื่องหนังด้วย