พญ.อัมพร เบญจพลพิทักษ์ เผยสัญญาณบวกสู้ ‘โควิด-19’ โดย ‘กระชาย’ จากห้องทดลอง

ระยะที่ผ่านมา การนำ กระชาย มาใช้เพื่อดูแลและป้องกันไม่ให้ตนเองเสี่ยงต่อการติดโรค โควิด-19 ได้รับการแชร์อย่างมากมายบนโลกโซเชียลมีเดีย ข้อมูลที่ได้รับการแชร์ออกไป

ไม่ว่าจะจริงหรือปลอม ก็ทำให้ทั้ง กระชายขาว และ กระชายดำ ตามตลาดสดทั่วไปมีราคาสูงขึ้น 10-30 เปอร์เซนต์ เพราะประชาชนหาซื้อไปกินมากกว่าปกติ

สมุนไพรพื้นบ้านไทย ‘กระชาย’ กับโรคร้ายแรงแห่งปี ‘โควิด-19’ เกี่ยวพันกันในด้านใดบ้างหรือไม่และอย่างไร กระชายจะหยุดโควิดได้จริงหรือไม่ กินกระชายอย่างไรจึงจะดีต่อสุขภาพ พญ.อัมพร เบญจพลพิทักษ์ อธิบดี กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข มีคำตอบที่อ้างอิงจากการค้นคว้าวิจัยที่ดำเนินการอย่างถูกต้องตามหลักวิชาการ

 

กระชายดำ เนื้อในจะสีออกม่วงคล้ำ

 ‘กระชายขาว’ และ ‘กระชายดำ’ มีความแตกต่างกันอย่างไร หรือไม่ 

“ถ้าเรามาพิจารณาในรายละเอียดของ ‘กระชาย’ มีสีเหลืองอ่อนคล้ายๆ ขิงและข่า โทนสีคล้ายๆ กัน แต่ถ้าเป็นกระชายดำ เนื้อในจะสีออกม่วงคล้ำ ด้วยรูปลักษณ์จำแนกได้ด้วยสีโดยง่าย จึงอาจเรียกกระชายสีเหลืองอ่อนว่ากระชายขาว ขณะเดียวกันเขาก็มีความแตกต่างในตัวเองของสารใช้ประโยชน์ที่นำมาดูแลสุขภาพด้วย

สรรพคุณยาไทยพูดถึงเรื่อง ‘กระชาย’ ในเรื่องแก้ไขท้องอืดท้องเฟ้อ บำรุงกำลังอยู่หลายตำรับพอสมควร ขณะที่ ’กระชายดำ’ มีชื่อเสียงโด่งดังจากความเชื่อและประวัติการใช้ในเรื่องการส่งเสริมความต้องการทางเพศ ดูเหมือนเป็นความเชื่อและการปฏิบัติของกลุ่มชาวไทยภูเขาบางชนเผ่า ซึ่งจริงๆ งานวิจัยยังต้องการการพิสูจน์เพิ่มเติมอีก ยังไม่ถึงกับใช่แน่ๆ แต่จากสิ่งที่เขาปฏิบัติและสืบทอดกันมาในพื้นบ้าน ก็มีข้อมูลอยู่ประมาณหนึ่ง แต่ว่าที่ใช้แก้ท้องอืดท้องเฟ้อเป็นผลเชิงประจักษ์ที่ได้รับการยอมรับอย่างกว้างขวางทั้งในกระชายดำและกระชายธรรมดา”

‘กระชาย’ เราพบว่า มีฤทธิ์ในการต้านไวรัสได้ดี ไวรัสที่เขาต้านได้ดีรวมถึงกลุ่มโคโรน่าไวรัสซึ่งเป็นกลุ่มที่ทำให้เกิดโรคโควิด-19

 ‘กระชาย’ กับ ‘โควิด-19’ เชื่อมโยงกันในด้านใดบ้างหรือไม่ 

“ในระยะที่มีการเกิดขึ้นของโควิด-19 นักวิทยาศาสตร์ชาวไทยโดยเฉพาะอย่างยิ่งที่มหิดล (โรงพยาบาลรามาธิบดี) ได้หยิบยกทั้งกระชาย ขิง ฟ้าทะลายโจร และสมุนไพรอีกหลายตัว มาทำการศึกษา ว่าตัวไหนบ้างมีแนวโน้มที่จะช่วยคลี่คลายปัญหาโควิด-19 ทั้งนี้ทั้งนั้นมีการสืบค้นกันมาก่อนว่าตัวไหนบ้างมีฤทธิ์ต้านไวรัส ทำให้ตัวกระชายมีบทบาทโดดเด่นขึ้นมาติดตามฟ้าทะลายโจร

เพราะทั้งใน ‘ฟ้าทะลายโจร’ และ ‘กระชาย’ เราพบว่า มีฤทธิ์ในการต้านไวรัสได้ดี ไวรัสที่เขาต้านได้ดีรวมถึงกลุ่มโคโรน่าไวรัสซึ่งเป็นกลุ่มที่ทำให้เกิดโรคโควิด-19 นั่นเอง

ขณะที่ฟ้าทะลายโจรโลดแล่นไปแล้ว มีการศึกษาในมนุษย์ มองหาขนาดที่เหมาะสมที่จะใช้รักษาผู้ป่วยโควิดที่อาการเล็กน้อย ยับยั้งให้อาการไม่ลุกลามและหายเร็วขึ้น แต่กระชายยังอยู่ในระยะการทดลองที่เจาะลึกลงไป ตามกันมาติดๆ

ตอนนี้กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือกได้ร่วมมือกับรามาธิบดี เราผ่านกระบวนการที่พบว่า การศึกษาในห้องปฏิบัติการในหลอดทดลองได้เรื่อง และมีแนวโน้มไปต่อได้ดี

พอเราหาขนาดยาที่เหมาะสมในมุนษย์ ว่าจะใช้ขนาดไหนถึงจะปราบปรามโควิด-19 ได้ ตรงนี้ก็ไปพ้องกับภูมิปัญญาชาวบ้านที่เคยใช้กระชายรักษาหวัดรักษาอาการทางเดินหายใจที่คัดจมูกกันอยู่แล้ว ภูมิปัญญาชาวบ้านจึงได้รับการนำมาใช้อย่างกว้างขวาง มีการต้มน้ำกระชายดื่ม รับประทานอาหารที่มีกระชายเป็นองค์ประกอบเยอะๆ เป็นสภาพที่เราเห็นได้มากในระยะนี้”

พญ.อัมพร เบญจพลพิทักษ์ อธิบดี กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก

 แนวโน้มที่ไปต่อได้ดีของกระชายกับโควิดที่คุณหมอเอ่ยถึง คืออย่างไรครับ 

“เราพบว่าในกระชายมีสารสำคัญโดดเด่นมากๆ 2 ตัว คือ พิโนสโตรบิน (Pinostrobin) และ แพน​ดูราทิน เอ (Panduratin A) มีฤทธิ์ช่วยยับยั้งไวรัสให้แบ่งตัวไม่ได้ ถ้าไวรัสเข้าไปในร่างกายแล้วไปเจอสารสำคัญของกระชายในปริมาณที่เหมาะสม ก็มีแนวโน้มว่าเขาแบ่งตัวไม่ได้ ไปต่อไม่ได้ เขาก็จะฝ่อสลายไป ก็เป็นสัญญาณว่าอาจใช้รักษาโควิด-19 ก็ได้นะ

และยังพบอีกด้วยว่า (สารสองตัวนี้) มี ฤทธิ์ต้านการอักเสบ ที่เราเคยได้ยินนักวิทยาศาสตร์การแพทย์พูดถึงการเกิด ไซโตไคน์ สตรอม (Cytokine Strom) กรณีท่านผู้ว่าฯ ปู (วีระศักดิ์ วิจิตร์แสงศรี) พอไวรัสหมดไปจากร่างกาย แต่ปรากฎว่าร่างกายท่านยังอักเสบอยู่ มีปอดบวม มีอาการอะไรต่อมิอะไร

เราพบว่ากระชายมีแนวโน้มแบบเดียวกับแอนโดรกราโฟไลด์ (Andrographolide)ในฟ้าทะลายโจร นั่นก็คือ ช่วยลดการอักเสบได้ จึงน่าจะมีฤทธิ์ในการพยุงให้ร่างกายกลับคืนสู่ความเป็นปกติได้เร็ว และกระชายยังมีฤทธิ์ในการต้านอนุมูลอิสระซึ่งเป็นลักษณะการทำให้สุขภาพดีอีกด้วย นี่คือสัญญาณบวกต่อการสู้กับโควิด-19 โดยกระชาย”

กระชายที่มีขายในตลาดสดทั่วไป

 ‘กระชาย’ กับ ‘โควิด’ ในระดับห้องทดลอง อยู่ในขั้นตอนใด 

“ภาษาการวิจัยเรียกว่า ‘คลินิคอล เฟส วัน’ หรือ ‘การศึกษาทางคลินิก ระยะที่ 1’ แปลว่านำปริมาณกระชายที่ศึกษาพบว่าช่วยกำจัดโรคได้ และไม่เกิดผลข้างเคียงที่เป็นอันตรายจากระดับสัตว์ทดลอง มาวิจัยในมนุษย์ต่อ

ก่อนหน้านี้เราทดลองในหนูเสร็จเรียบร้อย ตอนนี้จะย้ายจากหนูมาสู่คนแล้วค่ะ ซึ่งต้องใช้ในร่างกายคนปกติดี เมื่อเขารับกระชายเข้าไปในร่างกายแล้ว สารสำคัญในกระชายที่เราเฝ้ามองต้องกินเท่าไรแล้วจะย่อยได้เท่าไร จะดูดซึมเหลือเท่าไร ไปถึงเซลล์เท่าไร พอไหมที่ระดับเซลล์แค่นั้นจะกำจัดเชื้อโรคได้เหมือนกับที่เราพบในเซลล์ของหนู และที่ระดับขนาดนั้นนอกจากกำจัดเชื้อโรคจัดการเชื้อโรคสู้ได้แล้ว เซลล์อื่นพลอยตายไปด้วยหรือเปล่า หรือคนๆ นั้นจะท้องอืดท้องเฟ้อปวดท้องทรมานมาก..กินไม่ไหวหรือเปล่า เราต้องหาความพอดีตรงนี้และปลอดภัยให้ได้ก่อน

จากการประชุมหารือขับเคลื่อนงานวิจัยและนว้ตกรรมสมุนไพรกระชาย ครั้งที่สาม/2564 (1 เม.ย.2564) เราพบว่า เมื่อนำผลการศึกษาในสัตว์ทดลองมาวิเคราะห์และเทียบเป็น น้ำหนักมนุษย์แข็งแรงคนหนึ่ง 50-60 กิโลกรัม ต้องใช้สารสกัดกระชายวันหนึ่งประมาณ 1,250 มิลลิกรัม คือมาจากกระชายสด 1 กิโลกรัมกว่าๆ

ทีนี้เราจะต้องนำกระชายหนึ่งกิโลกรัมกว่าๆ ไปทำให้เป็นสารสกัดในขนาด 1,250 มิลลิกรัมต่อวันแบบไหน ถึงจะเข้าสู่ร่างกายได้เหมาะสม ซึ่งเป็นการรับประทานยาปริมาณยาสูงพอสมควร”

"การกินกระชายในรูปแบบองค์ประกอบในอาหาร ถือเป็นการส่งเสริมสุขภาพที่ดีอย่างหนึ่ง" : พญ.อัมพร เบญจพลพิทักษ์

 การศึกษาทางคลินิกมีอีกกี่ระยะครับ 

“ถ้าพูดถึงระยะสมบูรณ์แบบที่สุดของยา มีด้วยกัน 3-4 ระยะ(เฟส) เพราะหลังจากนี้แล้วต้องนำไปใช้ในมนุษย์ที่ติดโรคโควิด-19 เริ่มจาก คนติดโรคแบบร่างกายแข็งแรง เป็นผู้ใหญ่วัยฉกรรจ์ ไม่ใช่เด็ก ไม่ใช้คนท้อง ไม่ใช่คนสูงอายุ ไม่ใช่คนมีโรคเรื้อรัง

หลังจากนั้นเราก็จะไปเฟสต่อไปในกลุ่ม ผู้มีโรคร่วม ผู้ต้องกินยาตัวอื่นๆ อยู่ก่อนแล้ว เพื่อดูความกว้างขวางของยาว่าจะใช้ได้อย่างไรบ้าง เพราะในชีวิตจริงเวลาคนเรากินยา ไม่ได้กินยาตัวเดียว หลายคนที่เป็นโควิด-19 แล้วอาการหนักๆ เขามักมีความเสี่ยงเดิม เป็นโรคความดันโลหิตสูง เป็นโรคหัวใจ ถ้าเขากินยาพวกนั้นอยู่ หรือเป็นโรคพวกนั้นอยู่ หมอจัดกระชายเข้าไปเพื่อรักษาโควิด กระชายอาจไม่ปลอดภัยสำหรับเขาไหม คือเฟสที่สามที่สี่ของการศึกษาต่อไป”

ฟ้าทะลายโจร หาขนาดัวยาที่เหมาะสมกับมนุษย์ได้แล้ว

 พอจะระบุโดยประมาณได้ไหมครับต้องใช้เวลาศึกษาอีกนานแค่ไหน 

“ความจริงเราก็เร่งมือกันเต็มที่ แต่ปัจจัยที่ทำให้เราทำงานวิจัยได้..ก็จะมีตั้งแต่การเกิดขึ้นของโรค ช่วงก่อนหน้านี้ประเทศไทยควบคุมโรคกันได้ดี เราไม่มีคนไข้จะวิจัยเลย ก็พับงานรอไว้ พอโรคมาปุ๊บก็มีความยากอีกแบบ บุคลากรของเราต้องมะรุมมะตุ้มลุยรักษากัน ครั้นจะมานั่งเก็บงานวิจัยก็ไม่ค่อยจะไหวเหมือนกัน อย่างไรก็ตามเราก็พยายามระดมสรรพกำลัง

ถ้าเราดูตัวอย่างฟ้าทะลายโจรซึ่งอยู่ในบัญชียาหลักแห่งชาติแล้ว เราก็ใช้เวลาร่วมปีถึงนำมาใช้ในมนุษย์ได้อย่างสบายใจ แต่ก็ยังไม่สุดเส้นทางซะทีเดียว เพราะตอนนี้เราศึกษาในคนแข็งแรงแล้วมาติดเชื้อ เรายังไม่ได้ทดลองใช้ในกลุ่มผู้ป็นโรคเรื้อรังอื่นๆ

แต่กระชาย...ในคนปกติ เรายังไม่ได้ทดลอง หมอคิดว่าต้องใช้เวลาไม่ต่ำกว่าหกเดือนถึงหนึ่งปี เราถึงจะมั่นไจได้มากกว่านี้”

 เปิดรับอาสาสมัครผู้ป่วยโควิดเข้าสู่การทดลองได้ไหมครับ 

“บางครั้งเราใช้การเปิดรับสมัคร แต่พอเปิดวงกว้าง ทำให้หลายคนมาแล้วเสียเที่ยว เพราะไม่สะดวกเลยในการเดินทางมา เราอาจต้องเข้าไปติดต่อในกลุ่มเฉพาะบางกลุ่ม การเป็นอาสาสมัครไม่ใช่กิน(ยา)เฉยๆ ต้องเจาะเลือด ชั่งน้ำหนัก ตรวจละเอียดทุกสิ่งอย่างอยู่ระยะหนึ่งและถี่ยิบด้วย ใช้เวลาของอาสาสมัคร ใช้การเดินทาง ใช้ความทุ่มเทในระดับหนึ่ง พอเปิดกว้างไปก็ผิดหวังด้วยกันทั้งสองฝ่าย"

กระชาย หนึ่งในสมุนไพรของพริกแกงส้ม

 ในทางการแพทย์ใช้วิธีศึกษาจากการสกัดสารสำคัญ ไม่ใช่คั้นน้ำดื่ม 

“ใช่ค่ะ เนื่องจากเวลาที่เราจะใช้รักษาโรคที่มีความจำเพาะ เราต้องใช้ขนาดสารสำคัญที่ค่อนข้างสูงมาก ถ้าคั้นน้ำเราต้องดื่มกันเยอะมาก มีการประมาณกันค่ะ ถ้าจะนำมารักษาโควิด ถ้าไม่เป็นอันตรายต่อสุขภาพ เราต้องใช้กระชายสดวันหนึ่งประมาณกิโลกรัมกว่าๆ เพื่อแก้ปัญหาการติดเชื้อ กินไม่ไหวแน่นอน เราจึงต้องใช้วิธีการสกัดสารสำคัญออกมา

เช่นเดียวกับกรณีที่เราเอาไว้รักษาอาการปวดท้องเยอะๆ เช่น โรคกระเพาะ หรือว่าเอาไว้ดูแลเรื่องการเพิ่มความชุ่มชื้นของผิวหน้า ก็ต้องกินกระชายเกือบวันละครึ่งกิโลกรัม ซึ่งเยอะมาก วันนั้นคุณอาจกินอะไรไม่ได้เลย และในกระบวนการที่เรากินเข้าไปเยอะๆ แบบนั้น ในกระชายมีสารอื่นด้วยนอกเหนือจากสารสองตัวนั้น สารอื่นๆ อาจไปรบกวนการทำงานอวัยวะต่างๆ ของร่างกายได้ด้วย ซึ่งต้องศึกษากันอย่างละเอียด เราจึงต้องเลือกวิธีใช้สารสกัด จะประเมินได้ง่าย ใช้ได้ง่าย ติดตามได้ง่าย

แต่ส่วนที่เราใช้ ต้มน้ำดื่ม อันนั้นเป็นในรูปแบบการส่งเสริมสุขภาพ ฤทธิ์เขาช่วยในเรื่องแอนตี้ออกซิแดนท์ในระดับหนึ่ง ทำให้ลดอาการท้องอืดท้องเฟ้อ หรือแม้แต่มีฤทธิ์ในการต้านไวรัสได้ในระดับหนึ่ง แต่เราจะคาดหวังว่าดื่มแบบนี้แล้วไม่เป็นโควิด อันนี้คงไม่ไหว เชื้อนั้นดุร้าย ต้องการยาเยอะกว่าที่การต้มน้ำดื่มจะเพียงพอ แต่สำหรับคนที่ชอบกลิ่น รสชาติ การรับประทานกระชายในรูปแบบอาหารและเครื่องดื่ม เป็นสีสันที่มีคุณค่า ก็น่าส่งเสริมนะคะ"

ฟ้าทะลายโจร

 ขณะนี้ ‘ฟ้าทะลายโจร’ เป็นยาสามัญประจำบ้าน, ‘กระชาย’ เป็นอะไรในทางการแพทย์ 

“ตอนนี้กระชายยังไม่ได้เป็นยาสามัญประจำบ้าน แต่กระชายเป็นเครื่องยาที่เป็นส่วนประกอบของ ‘ยาไทย’ ซึ่งหลายตัวอยู่ในบัญชียาหลักแห่งชาติ คือกระชายไม่ได้เดินมาเดี่ยวๆ แบบฟ้าทะลายโจร เขาอยู่ในยาหอมทิพย์โอสถ (ยาในบัญชียาหลักแห่งชาติ) แปลว่าถ้าคุณหมอสั่งจ่ายยาหอมทิพย์โอสถที่โรงพยาบาล คนไข้สามารถใช้สิทธิประกันสุขภาพของตัวเอง(บัตรทอง)ไม่ต้องเสียสตางค์

นอกจากยาหอมทิพย์โอสถ ยังมียาอื่นๆ ชื่อน่าใช้มากเลยค่ะ ยาประสะกานพลู ยาผสมเพชรสังฆาต ยาเลือดงาม ยากษัยเส้น ในเด็กก็มีการใช้ด้วยเป็นตำรับยาแผนไทยที่ใช้กันมานานเหมือนกัน เช่นยาแก้ตานโจร(แก้ท้องขึ้น)”

"กระชายก็เป็นโพรดักต์แชมเปี้ยนตัวหนึ่งของ แผนแม่บทว่าด้วยการพัฒนาสมุนไพรไทย ฉบับที่ 1" : พญ.อัมพร เบญจพลพิทักษ์ 

 อนาคตของ ‘กระชาย’ ในการแพทย์แผนปัจจุบัน 

“ไมว่าจะมีโควิดมาหรือไม่ โดยต้นทุนเดิม กระชายก็เป็นโพรดักต์แชมเปียนตัวหนึ่งของ ‘แผนแม่บทว่าด้วยการพัฒนาสมุนไพรไทย ฉบับที่ 1’ ประเทศไทยเป็นความน่าภาคภูมิใจมาก เรามีผู้บริหารระดับนโยบายที่ให้ความสำคัญและเรามีแผนแม่บทว่าด้วยการพัฒนาสมุนไพรไทย ตอนนี้เราอยู่ในฉบับแรก เริ่มต้นตั้งแต่ปี 2560 และในปี 2565 จะต้องขึ้นฉบับใหม่

ในแผนนี้ เราคัดเลือกสมุนไพรที่โดดเด่นและควรจะเป็นอนาคตของประเทศได้ออกมา 12 ตัว และกระชายเป็นหนึ่งใน 12 ตัวนั้น

ผู้ทรงคุณวุฒิซึ่งไม่ใช่สายการแพทย์เท่านั้น แต่เป็นสายเกษตรกรรม อุตสาหกรรม เชิงสังคมและเชิงเศรษฐศาสตร์ เราร่วมวิเคราะห์กันว่า กระชายเป็นสมุนไพรที่มีศักยภาพ เป็นโอกาสของประเทศเลยค่ะ ที่จะพัฒนาไปสู่การเป็นผลิตภัณฑ์สุขภาพที่หลากหลายรูปแบบ เป็นทางเลือกและเป็นโอกาสททางเศรษฐกิจให้กับประเทศได้ ซึ่งตรงนี้พอมีโควิดเข้ามาปุ๊บก็ยิ่งเป็นเหมือนตัวเร่งให้โพรดักต์แชมเปียนตัวนี้สปีดอัพขึ้นมา

เดิมทีเรามองแค่ความสวยความงามกับยาที่เอาไว้ดูแลระบบทางเดินอาหาร ดูแลทำให้อายุยืนในเรื่องแอนตี้ออกซิแดนท์ พอมาเจอโควิด ทำให้โอกาสในการพัฒนาสูงขึ้นอีก

สำหรับหลายๆ ท่านที่สงสัยว่าจริงหรือไม่จริง ในแง่มุมของสมุนไพรหลายๆ ตัว รวมถึงกระชายด้วย เราสามารถคาดหวังได้ว่าเขาจะช่วยส่งเสริมให้เรามีสุขภาพที่ดี แต่การที่ใช้จัดการกับโรคนั้น ยังต้องเป็นประเด็นที่อยู่ภายใต้การกำกับดูแลของแพทย์ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในโควิด-19 คนติดเชื้อต้องอยู่ภายใต้การดูแลของคุณหมอ รักษาตัวเองไม่ได้ นั่นก็หมายความว่า เราดูแลสุขภาพตัวเองไป ถ้าติดเชื้อต้องปรึกษาแพทย์ และการดูแลสุขภาพตัวเองที่ว่านั้นยังคงต้องเชื่อฟังคุณหมอนะคะ ใส่หน้ากากอย่างรัดกุม ล้างมือ รักษาระยะห่าง ไม่ไปในที่ที่มีคนแออัด หลีกเลี่ยงการสร้างความเสี่ยงให้ตัวเองติดเชื้อ ก็คงจะทำให้เรารอได้ใช้กระชายอย่างถูกต้อง โดยไม่ต้องเอาเขามารักษาตัวเราเอง”