ลาบดิบ ร่างทรง สงกรานต์เมือง สัญญะที่ซ่อนในหนัง ‘ส้มป่อย’
เจาะลึกภาพยนตร์ ‘ส้มป่อย’ หนังที่อู้คำเมืองทั้งเรื่องกับ ‘น้ำตาล-พิจักขณา’ ผู้ทุ่มสุดตัวกับหนังที่จะทำให้เรามองพระอาทิตย์ตกหลังบ้านสวยกว่าเดิม
หนังท้องถิ่น (local film) ในบ้านเราได้รับการพัฒนามาอย่างต่อเนื่อง มีหนังที่เว้าอีสาน แหลงใต้กันทั้งเรื่องออกมาให้ชมกันไม่ขาดสาย แต่คราวนี้เป็นทีของหนังภาคเหนือกันบ้างแล้ว กับภาพยนตร์โรแมนติกคอมเมดี้ฉบับล้านนาเรื่อง ‘ส้มป่อย’ ที่ได้สาวเหนือแต้ๆ อย่าง ‘น้ำตาล – พิจักขณา วงศารัตนศิลป์’ มาเล่นชนิดถอดจิตถอดวิญญาณให้เราได้ดูกัน
เมื่อถามถึงความเป็นคนเหนือของตัวเอง ‘น้ำตาล-พิจักขณา’ บอกว่ามีอยู่ 100 เปอร์เซ็นต์เต็ม เพราะเธอมีคุณพ่อคุณแม่เป็นคนจังหวัดแพร่ทั้งคู่ ถึงแม้ว่าน้ำตาลจะไปเกิดที่ จ.เพชรบูรณ์ แต่พออายุ 4 ขวบก็ย้ายกลับมาเป็นเด็กเหนือ จนกระทั่งจบการศึกษาจากมหาวิทยาลัยเชียงใหม่
- ‘มายาคติ’ ที่มาพร้อมคำว่า ‘สาวเหนือ’
คนแต่ละภาคก็จะมีเอกลักษณ์เฉพาะตัวที่เกิดจากการหลอมรวมความเชื่อ วัฒนธรรมประเพณี วิถีชีวิตความเป็นอยู่เข้าด้วยกัน อย่างสาวเหนือก็มักจะถูกสวมทับด้วย ‘มายาคติ’ ที่ถูกเผยแพร่ตามสื่อต่าง ๆ เช่น ตำนานรักวังบัวบาน, น้อยใจยา หรือ สาวเครือฟ้า
แล้วตัวน้ำตาลเองล่ะ เคยเจอ ‘มายาคติ’ อะไรมาบ้าง
“เพื่อนมักจะคิดว่าตาลเป็นคนเรียบร้อย พูดจาช้าๆ แล้วด้วยความที่ละครเรื่องแรกของเรา ‘มัจจุราชสีน้ำผึ้ง’ นางเอกเป็นคนเรียบร้อย พูดจาไพเราะ อ่อนหวาน คนก็เลยปักธงเอาไว้ในใจว่าตาลเป็นคนเรียบร้อย แต่จริงๆ แล้วไม่ใช่เลย
อีกอย่างคือคนจะคาดหวังว่าภาษาเหนือต้องไพเราะ พูดช้าๆ เนิบๆ แต่จริงๆ แล้วภาคเหนือมีหลายสำเนียง เหนือเชียงใหม่ เหนือลำพูน เหนือแพร่ เหนือน่าน ส่วนเหนือแพร่ (บ้านเกิดของน้ำตาล) จะเป็นเหนือที่ห้วนมากๆ บางทีเพื่อนฟังตาลคุยกับแม่กับพ่อก็จะคิดว่าทะเลาะกันรึเปล่า”
ส่วนภาพยนตร์ ‘ส้มป่อย’ เรื่องเกิดที่ลำพูน ประกอบกับผู้กำกับเองก็เป็นคนลำพูนจึงใช้ภาษาเหนือสำเนียงลำพูน แต่น้ำตาลแอบกระซิบให้เราฟังว่าเธอแอบหลุดสำเนียงอื่นออกไปบ้างเหมือนกัน
“ในหนังหนูแอบ ‘ปะแล๊ด’ แอบหลุดสำเนียงเชียงใหม่บ้างเพราะไปเรียนอยู่ มช. มา 3-4 ปี แล้วคนที่เล่นหนังด้วยกันเป็นคนเชียงใหม่ค่อนข้างเยอะ พอพูดคุยพอฟังหลายๆ วันเข้า เลยติดสำเนียงมาในหนัง”
น้ำตาลบอกว่าภาพยนตร์ ‘ส้มป่อย’ อาจจะมาช่วยทำลายมายาคติของสาวเหนือที่หลายคนคิดไว้ ด้วยความที่นางเอกเป็นเด็กก๋ากั่นประจำหมู่บ้าน อารมณ์สาวสก๊อย เป็นแก๊งเพื่อนสาว 3 คนที่มั่นใจมากว่าพวกเธอเป็นตัวท็อปของหมู่บ้าน
“ตาลมองว่ามันเป็นความเหนือจริงๆ ในมุมที่แตกต่าง ด้วยความที่หนัง ละคร เลือกที่จะนำเสนอความอ่อนช้อย อ่อนหวาน หลายคนเลยอาจจะมองว่าสาวเหนือเป็นคนอ่อนโยน อ่อนหวาน ต๊ะต่อนยอน แต่นี่เป็นการนำเสนอในมุมของเด็กบ้านๆ ก๋ากั่นเลยว่าเป็นยังไง
มีการแว้นมอเตอร์ไซค์ กินลาบดิบ กินเหล้าขาว เป็นขาประจำเต้นบนลำโพง เต้นหน้าเวที ซึ่งก็เป็นสีสันของเด็กวัยรุ่นในภาคเหนือเหมือนกัน”
- อยากเป็นคนอื่น...จนลืมคุณค่าของตัวเอง
หากดูจากตัวอย่างที่ปล่อยออกไปหลายคนอาจคิดว่า ‘ส้มป่อย’ เป็นแค่หนังรักของหนุ่มสาวคู่หนึ่ง แต่น้ำตาลบอกว่าหนังแฝงเรื่องครอบครัว ความเชื่อ และวัฒนธรรมเอาไว้ โดยเฉพาะประเด็นที่สำคัญที่สุดคือ “ความพยายามที่อยากจะไปเป็นคนอื่นมากจนเกินไป จนลืมคุณค่าที่เรามีอยู่”
“คือไอ้ตัวส้มป่อยเนี่ยมันพยายามทำทุกวิถีทางเพื่อที่จะออกไปจากตรงนี้ ชั้นไม่อยากอยู่บ้านนอกแล้ว อยากไปอยู่ในเมือง อยากมีแฟนเป็นคนกรุงเทพฯ เพราะรู้สึกว่าคนที่ออกไปแล้วมีแฟนเป็นคนกรุงเทพฯ พอกลับมาแล้วจะได้รับการเชิดชูในหมู่บ้าน
หลายครั้งเราผลักตัวเอง อยากออกจากบ้าน อยากไปใช้ชีวิตในโลกภายนอกจนลืมคนที่หวังดีกับเราที่สุดไป ถึงแม้เวลาอยู่บ้านเราอาจจะทะเลาะกับพ่อแม่บ้าง แต่สุดท้ายแล้วเค้าก็คือคนที่รักเรามากที่สุด มันเป็นฟีลแบบว่าอยู่ที่ไหนก็ไม่อุ่นใจเท่ากับอยู่ที่บ้าน ฟีลแบบสำนึกรักบ้านเกิดเลยค่ะ
น้ำตาลยังเชื่อด้วยว่าคนดูหนังเรื่องนี้แล้วจะต้องคิดถึงบ้าน
“เมื่อก่อนตาลไม่ได้มีความรู้สึกว่าบ้านเราสวยขนาดนั้น แต่พอมาอยู่กรุงเทพฯ แค่พระอาทิตย์ตกหลังเขาหลังบ้านเราก็สวยแล้วค่ะ”
credit : เอ็ม พิคเจอร์ส
นอกจากเรื่องครอบครัว หนังเรื่องนี้ยังสอดแทรกวัฒนธรรมความเชื่อของคนเหนือเอาไว้ผ่านเด็กสาวบ้านๆ แบบ ‘ส้มป่อย’ โดยเฉพาะฉากวันสงกรานต์ที่น้ำตาลเล่าให้เราฟังอย่างออกรสว่า วันปีใหม่จะไม่มีความสำคัญมากเท่าวันสงกรานต์ซึ่งทางภาคเหนือถือเป็นวันปีใหม่ไทย เป็นวันรดน้ำดำหัวผู้ใหญ่ และเป็นวันรวมญาติครั้งใหญ่
“ปีใหม่จะกลับบ้านหรือไม่กลับก็ได้ไม่ว่ากัน แต่สงกรานต์ต้องกลับบ้าน ซึ่งตาลเองก็จะล็อคคิวไว้เลยว่า สงกรานต์ หรือ ‘ปีใหม่เมือง’ จะต้องกลับบ้านแน่นอน
แล้วมันเป็นวันรวมญาติที่เด็กเหนือหรือเด็กหลายภาคที่ตาลว่าก็คงไม่ชอบเหมือนกัน เพราะมันจะต้องมีคำถาม ได้เกรดเท่าไร ไปเรียนต่อที่ไหน ฯลฯ มันจะมีการถูกเปรียบเทียบตลอด แล้วญาติที่มาจากกรุงเทพฯ ก็จะได้รับการต้อนรับเหมือนในหนังเลย ตาลคิดว่าหลายๆ คนอาจจะมีโมเมนต์ มีฟีลนี้แน่นอน”
- ‘กิมมิค’ ของ ‘อาหารเหนือ’
‘ส้มป่อย’ ยังมีการนำอาหารเหนือมาใช้เป็น ‘กิมมิค’ ระหว่างพระเอกนางเอกที่ชอบกิน ‘ลาบดิบ’ เหมือนกัน โดยน้ำตาลนั้นทุ่มสุดตัวถึงขนาดไปฝึกกินลาบดิบ ฝึกกินเหล้าขาวมาเลยทีเดียว
“กินแล้วรู้เลยว่ามันไปถึงไส้ขดไหน ในเรื่อง ส้มป่อย เป็นคนกินเหล้าเก่งมาก เราต้องไปกินจริงถึงจะรู้ว่ามันต้องมีความขากอยู่ด้วยเวลากินเหล้าขาวเข้าไป แล้วนางเอกยังชอบกินลาบดิบมาก ภาคเหนือเวลาบ้านไหนมีงาน วันสำคัญ เราจะได้กินเนื้อดีๆ เช่น สงกรานต์ ปีใหม่เมือง ต้องกินขนุนจะได้หนุนนำ ต้องกินลาบ ซึ่งตัวจริงตาลไม่กิน แต่นางเอกชอบมากถึงขั้นซดน้ำ จนทุกวันนี้ตาลชอบลาบดิบไปแล้ว เพิ่งรู้ว่าเนื้อมันหวานอร่อยดี”
สำหรับอาหารเหนือเมนูโปรดของน้ำตาล คือ แกงแค ลาบแพร่ และคั่วโฮะ ที่เธออธิบายว่า ‘โฮะ’ คือการนำทุกอย่างมารวมกัน เวลาที่บ้านมีงานก็จะมีการทำแกงฮังเล แกงแค ฯลฯ เลี้ยงแขก พอเหลือจะเอาใส่ตู้เย็นเก็บไว้ แล้วพอวันสุดท้ายก็จะได้กิน ‘คั่วโฮะ’ ซึ่งก็คือการเอาทุกอย่างมารวมกัน แต่มันอร่อยมาก
- หัดอู้คำเมืองก่อนดู ‘ส้มป่อย’
ด้วยความที่ ‘ส้มป่อย’ เป็นหนังที่ ‘อู้คำเมือง’ กันทั้งเรื่อง (มีซับไตเติ้ลขึ้นให้) เราจึงขอให้น้ำตาลช่วยสอนภาษาเหนือสัก 2-3 คำเพื่อให้คนภาคอื่นเตรียมความพร้อมก่อนที่จะไปดู ซึ่งนำตาลได้สอนคำว่า ‘ม่วนขนาด’ แปลว่า สนุกมาก ‘ลำแต้ๆ เลยจ้าว’ แปลว่า อาหารอร่อยมากๆ
ส่วนคำไม่สุภาพอย่าง ‘สลิดดก’ ที่เราถามไปนั้น น้ำตาลอธิบายให้ฟังว่ามีความหมายคล้ายคำว่า ‘ดัดจริต’ ของภาคกลาง แต่ถ้าเป็นคำด่าที่รุนแรงอย่างคำว่า ‘แรด’ นั้นจะใช้คำว่า ‘แฮ่น’
ด้วยความที่เป็นสาวเหนือร้อยเปอร์เซ็นต์ น้ำตาลยังมีส่วนให้คำแนะนำในหลายๆ เรื่องเพื่อความสมจริงของหนัง โดยเธอบอกว่าคุณพ่อคุณแม่รับราชการเลยโตมากับคุณปู่คุณย่า แล้วที่บ้านมีญาติเยอะ เมื่อก่อนตอนเด็กๆ เธอจะพูดภาษากลางเพราะโตที่เพชรบูรณ์ พอกลับแพร่ตอนอายุ 4 ขวบ ญาติๆ ก็จะมารุมกันสอนภาษาเหนือให้ เช่น เวลาเรียก ‘แตงโม’ ก็จะถูกบอกให้เรียกว่า ‘มะเต้า’ แทน
“ตาลเลยโตมากับภาษาเหนือที่ลึกมากๆ เป็นคำที่บางทีคนเหนือเองยัง ฮะ มีคำนี้ด้วยเหรอ เพราะเป็นคำที่คนสมัยก่อนใช้กัน”
น้ำตาลยังมีส่วนให้คำแนะนำในฉากเกี่ยวกับ ‘ร่างทรง’ ด้วย เพราะเธอมีญาติที่เป็นร่างทรงจริงๆ แล้วเคยเห็นพิธีกรรมเหล่านี้มากับตาตนเอง
“เรื่องความเชื่อผีปู่ย่า ศาลต่างๆ ภาคกลางจะมีศาลพระภูมิ ภาคเหนือจะเป็นท้าวทั้ง 4 เรื่องการทรงเจ้าเข้าผี หมอมดหมอเม็ง ผีทางความเชื่อของภาคเหนือเป็นร่างทรง ม้าทรง มีวันกินเลี้ยงกัน เจ้าแต่ละองค์จะเข้ามาประทับแต่ละร่างทรง ในหนังมีฉากนี้อยู่ด้วย ซึ่งตาลเองเคยอยู่ในสถานการณ์แบบนี้มาก่อนจึงให้คำแนะนำได้”
ถึงแม้ว่ากระแสหนังท้องถิ่นจะเริ่มมาแรงในบ้านเรา เช่นหนังตระกูล ‘ไทบ้าน’, ‘ส่มภัคเสี้ยน’ ของภาคอีสาน หรือ ‘เทริด’ ของภาคใต้ แต่น้ำตาลมองว่าการสร้างหนังล้านนาแท้ๆ แบบ ‘ส้มป่อย’ ก็ยังถือเป็นความท้าทาย
“พอมันเป็นหนังภาคเหนือเราจะไม่คุ้นชินเท่าภาคอีสาน ไม่ว่าจะเพลงหรือหนัง เราเข้าถึงง่าย วัฒนธรรม อาหารอีสานอยู่รอบตัวเราเลย ตาลเองก็ชอบดูหนังอีสานอย่าง ‘แหยม ยโสธร’ เราชอบมาก แต่พอมาเป็นหนังภาคเหนือกลับรู้สึกว่า คนจะเก็ตไหมว่าคนภาคเหนือก็เป็นคนสนุก คนคาดหวังว่าจะต้องใส่ชุดพื้นเมืองสวยๆ โชว์วัฒนธรรมวิถีชีวิตความเป็นอยู่ที่อ่อนช้อยอ่อนหวาน แล้วพอโดดมาเป็นหนังคอมเมดี้ฮาๆ คนจะเชื่อไหม จะอินรึเปล่า คนจะรู้สึกว่ามันก้าวกระโดด ฉีกกรอบจากความเป็นเหนือมากไปรึเปล่า
ตาลอยากให้ทุกคนเปิดใจ ถึงแม้ว่า ‘ส้มป่อย’ จะเป็นเหนือที่ดิบๆ หน่อย แต่มันเป็นเหนือที่ย่อยง่าย และเป็นวัฒนธรรมที่เราพบเจออยู่แล้ว สงกรานต์ การทรงเจ้าเข้าผี วิถีชีวิตวัยรุ่น ความรัก ครอบครัว ทุกอย่างเกิดขึ้นได้ในประเทศไทยหมด แต่อาจจะถ่ายทอดมาด้วยภาษาเหนือ วิถีความเป็นเหนือเท่านั้นเอง
แล้วคุณจะได้เห็นความสนุกสนานของวัยรุ่นภาคเหนือที่หลายคนอาจจะไม่รู้ว่ามันมีแบบนี้อยู่ ลองมาใช้ชีวิตเป็นวัยรุ่นภาคเหนือในอีกมุมดู รับประกันว่า หนังม่วนขนาดจ้าว”
‘ส้มป่อย’ ภาพยนตร์โรแมนติกคอมเมดี้ฉบับล้านนาจาก ‘เอ็ม พิคเจอร์ส’ เข้าฉายแล้ววันนี้ รับชมได้ในโรงภาพยนตร์ใกล้บ้านคุณ
