ความตายมุมคุณหญิงจำนงศรี และโลงจากเห็ดสำหรับสัตว์เลี้ยง 

เมื่อใดที่ความตายมาถึง คุณหญิงจำนงศรี หาญเจนลักษณ์ ผู้ก่อตั้งบริษัทชีวามิตร วิสาหกิจเพื่อสังคม จำกัด พูดไว้หลายแห่งว่า ขอคืนสู่ดิน เป็นปุ๋ย ไม่เผาสร้างมลพิษ

เมื่อวันที่ 22 มีนาคม 2568 เธอมาร่วมพูดคุยในกิจกรรม Death Fest 2025 จัดโดย Peaceful Death, The Cloud ,ชูใจ กะ นรตตกัลยาณมิตร และกลุ่มพันธมิตร ด้วยหัวข้องานศพ ECO ร่วมกับ ดร.จิราวรรณ คำซาว นักวิจัยและนักพัฒนาด้านจุลชีววิทยา ประธานกรรมการบริษัทถิ่นนิยม จำกัด คนต้นคิดโลงศพจากเห็ดสำหรับสัตว์เลี้ยง และในอนาคตจะพัฒนาเป็นโลงศพสำหรับคนไม่สร้างมลภาวะและย่อยสลายเป็นปุ๋ยในดิน แทบไม่มีผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมเลย

• ไม่ต้องเผา เป็นปุ๋ยให้ต้นไม้ดีกว่า...

คุณหญิงจำนงศรี ผู้หญิงตัวเล็กๆ อารมณ์ดี ชอบใช้สรรพนามแทนตัวเองว่า ป้าศรี ในวัย 86 ปียังสนุกกับการทำงานชีวามิตร และการใช้ชีวิต เธอบอกว่า เวลาที่เหนื่อยจากภารกิจประจำวัน สิ่งที่เธอทำคือ นอนใต้ต้นไม้ใหญ่ รับพลังให้หายเหนื่อย

“ป้าศรีเป็นคนรักต้นไม้มาก พยายามเดินให้ได้วันละหมื่นก้าว เหนื่อยก็มารับพลังจากต้นไม้ใหญ่ แค่นอนใต้ต้นไม้สักพักก็หายเหนื่อย นี่ไม่ใช่สายมู แต่เป็นวิทยาศาสตร์ เพราะต้นไม้มีพลัง” ป้าศรี เล่าบนเวที และวกมาให้ความรู้เรื่องความตาย เพื่อแบ่งปันประสบการณ์ 

“ป้าเป็นมนุษย์ที่ชอบคุยเรื่องความตาย ตอนไปร่วมวงกับพวกทูต ป้าพูดเรื่องความตายให้พวกเขาฟัง มีเจ้าของธุรกิจคนหนึ่งเดินมาคุยแล้วชวนไปดูกระบวนการย่อยสลายซากหมูให้เป็นดิน เราก็ให้คนชีวามิตรไปดูการย่อยสลายซากสัตว์และดินที่เต็มไปด้วยสารอาหาร แล้วเอาดินนั้นกลับมาสร้างอาหารให้พืช”

สนุกกับการใช้ชีวิตจนหยดสุดท้าย และเมตตาคนรอบข้างอย่างสม่ำเสมอ น่าจะเป็นแนวทางที่คุณหญิงใช้มาตลอด รวมถึงรักธรรมชาติ ชอบปลูกต้นไม้ คุณหญิง บอกว่า สั่งลูกๆ ไว้ว่า ถ้าแม่ตาย ไม่ให้เผาร่างแม่ ให้ฝังคืนสู่ธรรมชาติ แล้วปลูกต้นไทรทับ

(โลงศพจากเห็ดสำหรับสัตว์เลี้ยง ผลงานดร.จิราวรรณ คำซาว)

"ป้าสนใจเรื่องพวกนี้ ศึกษาเรื่องกระบวนการเผาศพวัดต่างๆ มาแล้ว ส่วนใหญ่สร้างมลพิษ ไม่ใช่แค่ก๊าซก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ ยังมีก๊าซมีเทน และฝุ่นพีเอ็ม 2.5 การเผาศพในวัดยุคแรกๆ ใช้ฟืน ต่อมาใช้ระบบก๊าซ แล้วพัฒนาเป็นระบบไฟฟ้า ทั้งหมดยังสร้างมลพิษ"

• กลายร่างเป็นดิน

ความสนใจส่วนตัวในเรื่องธรรมะและความตาย เป็นส่วนหนึ่งของชีวิตป้าศรี และเมื่อเวลานั้นมาถึง เธออยากกลายร่างเป็นปุ๋ยและดินให้ต้นไม้ใหญ่ 

"เคยปรึกษาพระอาจารย์ไพศาล วิสาโล ท่านบอกว่า ร่างป้าสามารถมาฝังที่วัดป่ามหาวัน(จ.ชัยภูมิ) แล้วจะปลูกต้นไทรทับให้ และมีวันหนึ่งไปอยู่วัดป่า ตอนตักอาหารจะเอาเข้าปาก ก็คิดอีกว่า ถ้าเอาเนื้อเราไปต้ม แล้วหั่นเป็นชิ้นๆ ก็เหมือนอาหารที่เรากิน ทุกอย่างที่เรากินก็คือ ศพของสัตว์และพืชที่ตายแล้ว จึงนำมาสู่ความคิด เมื่อเรากินซากสิ่งอื่นได้ ซากของเราก็น่าจะเป็นวงจรนี้ด้วย 

ป้าอยากให้ร่างที่ตายแล้วย่อยสลายเป็นอาหารพืช ป้าบอกพระไพศาลว่า ชอบต้นตะเคียน ท่านบอกว่า ไม่ๆๆๆ... คุณหญิงต้องเป็นต้นไทร เราคุยกันด้วยความสุข เมื่อตายไปแล้วต้องไม่เป็นมลพิษ แต่กลายเป็นดินปลูกต้นไม้"

(ส่วนผสมจากเห็ดและวัสดุธรรมชาติในการทำโลงศพสำหรับสัตว์ ย่อยสลายได้ทั้งหมด)

• โลงศพจากเห็ด

เพราะความห่วงใยที่คนมีต่อโลกใบนี้ จึงมีโลงศพที่ไม่สร้างมลพิษให้เห็นมากขึ้น ยกตัวอย่าง นักออกแบบชาวอิตาเลียนสองคน Anna Citelli และRaoul Bretzel ทำโลงศพแคปซูลทรงไข่จากวัสดุชีวภาพย่อยสลายเองได้ ทำเป็น Capsula Mundi จะนำอัฐิกับเมล็ดพันธุ์ต้นไม้ที่ต้องการบรรจุในแคปซูลก่อนฝังดิน เมื่อเวลาผ่านไป ทุกอย่างจะย่อยสลายเป็นปุ๋ย 

ไม่ต่างจากโลงจากเห็ดสำหรับสัตว์เลี้ยงที่นักวิจัยเช่น ดร.จิราวรรณ คิดและทำขึ้น โดยพัฒนาเป็นธุรกิจเพื่อสังคม และป้าศรีก็เห็นด้วยกับไอเดียนี้ เนื่องจากไม่ต่างจากแนวคิดที่ไปดูงานในต่างประเทศ และปีหน้า (ปี2569)จะมีโลงจากเห็ดสำหรับคน และมองไกลไปถึงเรื่องการฝังไว้ในผืนป่า

“วิธีการที่ป้าศึกษาหลายรัฐในอเมริกา พวกฝรั่งใช้สารธรรมชาติเพื่อสร้างจุลินทรีย์สลายซากศพ ป้าไม่แคร์ร่างหลังความตาย ร่างกายของเราต้องรีไซเคิลหลอมรวมเป็นหนึ่งเดียวกับดิน เป็นอาหารให้ต้นไม้  ต้นไม้ที่ป้าปลูกไว้ในกระถางตอนนี้ ก็คือต้นไทร มีความสุขที่ได้ดูแลจับหนอน ให้ปุ๋ย ต่อไปต้นไทรต้นนี้จะปลูกด้วยดินและปุ๋ยจากร่างป้าผลิตออกซิเจนได้ นึกแล้วชื่นใจ” คุณหญิงจำนงศรี เล่า

ส่วนโลงจากเห็ดสำหรับสัตว์เลี้ยงที่ทำออกมา เป็นส่วนผสมจากเส้นใยเห็ดและวัสดุธรรมชาติย่อยสลายได้ ดร.จิราวรรณ บอกว่า เราโตมาในยุคที่เห็นการเผา และปัญหามลพิษ คลุกคลีกับกลุ่มเห็ดรา ผู้ย่อยสลายที่มีประโยชน์ในระบบนิเวศ ถ้าโลกเราไม่มีสิ่งมีชีวิตเล็กๆ เหล่านี้ก็จะไม่สามารถย่อยสลายธาตุอาหารในดิน ขยะคงล้นโลก  

“เราทำโครงการเกี่ยวกับไมซีเลียม โครงสร้างส่วนหนึ่งของเห็ด รวมถึงรา กลุ่มย่อยสลายในดินเปลี่ยนเป็นธาตุอาหาร ไมซีเลียมจะเติบโตได้ต้องอาศัยอาหารจากพืช เราใช้วัสดุจากซังข้าวโพดผสมลงไปด้วย ก่อนชาวบ้านเผา เรารับซื้อ ชาวบ้านก็ได้สร้างมูลค่า ”

• คืนสู่ธรรมชาติ

โลงจากเห็ด นอกจากทำให้ซากศพย่อยสลายได้ ดร.จิราวรรณ ยังใส่ใจเรื่องการกำจัดสารเคมีจากซากศพที่ฉีดยา

"เราคิดถึงเรื่องซากร่างกายที่มีสารพิษไว้ด้วย ข้างในโลงจากเห็ดจะมีจุลินทรีย์ย่อยสลายสารเคมีใส่ลงไปในกระบวนการหมักครั้งแรก  โดยซากศพจะย่อยสลายในหนึ่งเดือน กระดูกจะย่อยสลายทีหลัง จนกลายเป็นโมเลกุลเล็กๆ แล้วโลงจะหายไปทั้งหมด ย่อยสลายเป็นดินภายในหนึ่งปี  

ตอนนี้เราทำเป็นโลงศพขนาดเล็กสำหรับสัตว์เลี้ยง มีคนถามเยอะ ทำไม่ทัน มีกลุ่มพันธมิตรที่เข้าร่วมคือ สุริยาหีบศพ โรงพยาบาลสัตว์ และเกษตรกร"

และไม่ได้จบแค่นั้น แม้โลงจากเห็ดจะช่วยย่อยสลายทุกอย่างคืนสู่ธรรมชาติ แต่ก็ต้องคำนึงถึงพื้นที่การฝังศพ

“ถ้าไม่มีที่ดินของตัวเอง ตอนนี้เรามีโอกาสคุยกับคนทำงานมูลนิธิสืบ นาคะเสถียร เรื่องป่าอีโค โดยเฉพาะในพื้นที่ป่าอุทยาน เป็นเรื่องในอนาคต เราเองไม่ต้องการใช้ป่าอุดมสมบูรณ์ เพราะโลงจากเห็ดอาจเป็นสิ่งแปลกปลอมในธรรมชาติ

มองว่าซากศพน่าจะเป็นปุ๋ยในพื้นที่ป่าฟื้นฟู ป่าเสื่อมโทรมมากกว่า หากมีคนห่วงเรื่องการตรวจสอบศพ เมื่อมีการฝังร่างปลูกต้นไม้ทับในบริเวณสองเมตร ก็น่าจะทำเป็นคิวอาร์โค้ดตรวจสอบดีเอ็นเอของศพมนุษย์คนนั้นไว้ด้วย"

เพราะมีคนจำนวนหนึ่งอยากกลายร่างเป็นดินเป็นปุ๋ยให้ต้นไม้ ดร.จิราวรรณ จึงต้องศึกษาเพิ่มเติม เพื่อดูว่าดินแต่ละชนิดที่จะนำโลงจากเห็ดไปฝัง การย่อยสลายต่างกันอย่างไร 

“ปีหน้าคงจะทำโลงจากเห็ดสำหรับคน ถ้ามีผู้ใช้บริการเยอะขึ้น ราคาจะถูกลง มูลค่าที่เราได้คือออกซิเจนให้ต้นไม้ และดูดซับของเสียจากที่อื่นได้ด้วย ” ดร.จิราวรรณเล่า ส่วนป้าศรีบอกว่า 

“อย่าให้ป้าตายเร็ว จะได้ทำงานต่อให้ชีวามิตร ซึ่งนอกจากเรื่องพื้นที่ป่าแต่ละแบบและสิ่งแวดล้อม ยังต้องทำเรื่องความเชื่อและวัฒนธรรมด้วย"

ภาพบางส่วนจากเฟซบุ๊ก : Mon Jirawan  

....................

• ตัวช่วยอยู่ดี ตายดี

การอยู่อย่างมีความหมาย และวาระสุดท้ายของชีวิต งานที่รวบรวมบริการ และองค์ความรู้เพื่อการอยู่ดี-ตายดี ชักชวนให้เข้าใจและตระหนักรู้ว่า ความตายเป็นเรื่องธรรมดา แต่ต้องตั้งรับอย่างเข้าใจ ทั้งเรื่องการจัดการทรัพย์สิน การบอกลา และใจที่ปล่อยวาง 

1.ชุมชนกรุณา 

กลุ่ม Peaceful Death ได้ริเริ่มต้นแบบคนในชุมชนดูแลกันเอง ปัจจุบัน(ปี 2568) มีชุมชนกรุณากว่า 30 แห่ง เพื่อให้คนในชุมชนช่วยกันดูแลคนป่วยในวาระสุดท้ายไปด้วยกัน มีเพื่อนบ้านอาสาพาไปหาหมอ และช่วยแจ้งสถานพยาบาลว่า บ้านนี้มีผู้ป่วยที่ไม่มีญาติดูแล ฯลฯ โดยกลุ่มมาช่วยสร้างความพร้อมให้ชุมชน ทั้งผู้ป่วย ครอบครัวและคนดูแล 

2. ดูแลระยะสุดท้ายที่บ้าน 

การดูแลระยะท้ายแบบประคับประคองที่บ้านมีหลายแห่ง โดยมีแพทย์ไปเยี่ยมไข้ที่บ้าน รับฟังความต้องการที่แท้จริง ช่วยบรรเทาความเจ็บปวด 

ตัวอย่างกลุ่มที่ทำงานด้านนี้ : เยือนเย็น วิสาหกิจเพื่อสังคม

3. เป็นอาจารย์ใหญ่

การบริจาคร่างเป็นอาจารย์ใหญ่ ต้องติดต่อล่วงหน้า บริจาคทันทีเมื่อเสียชีวิตเหมือนการบริจาคอวัยวะไม่ได้ ส่วนการบริจาคด้วยตา เมื่อเสียชีวิตแล้ว หลักๆ คือนำกระจกตาไปใช้ ไม่ได้นำดวงตาออกไป

ตัวอย่างสถานที่บริจาค :

• ศูนย์ดวงตาและศูนย์รับบริจาคอวัยวะ สภากาชาดไทย
• หน่วยรับบริจาคร่างกาย คณะแพทยศาสตร์ โรงพยาบาลรามาธิบดี

4. งานศพออกแบบได้

ออร์แกไนเซอร์ออกแบบงานศพ ทั้งเรื่องคำนวณค่าใช้จ่าย เพื่อไม่ให้เป็นภาระกับคนข้างหลัง และงานสุดท้ายในชีวิตอยากจัดแบบไหน กลุ่มเหล่านี้จัดให้

ตัวอย่างธุรกิจด้านนี้ :

• Le Wreath ร้านพวงหรีดที่รับจัดงานพบปะก่อนที่จะถึงวันสุดท้าย เพื่อสร้างความทรงจำที่มีความหมาย
• Farawell Funeral Service รับจัดพิธีอำลาแด่คนที่คุณรักด้วยแนวคิด“เพราะครั้งสุดท้าย ต้องดีที่สุด”
• มรณาเซอร์วิส ธุรกิจงานศพ ให้คำปรึกษาจัดงานศพ
• สุริยาหีบศพ และSiam Funeral  ผู้เชี่ยวชาญด้านบริการหลังความตายครบวงจร

5. ช่วงสุดท้าย ตัดสินใจไม่ได้

ถ้าครอบครัวไหนมีคนป่วย แล้วญาติพี่น้องไม่รู้ว่าจะตัดสินใจว่าจะดูแลแบบประคับประคอง หรือใส่สอดท่อ ปั๊มหัวใจ ฯลฯ หากไม่รู้จะปรึกษาใคร

ตัวอย่างกลุ่มทำงานด้านนี้ :

-Peaceful Death &Baojai Family บริการให้คำปรึกษาและวางแผนชีวิต เพื่อการตายดีๆ โดย Death Planner

-ศึกษาจากหนังสือแสดงเจตนาการไม่ยื้อชีวิตฯ ของสำนักงานคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติ หรือใช้สมุดเบาใจ เขียนไว้ก่อนจากโลกนี้ไป ดูที่ https://baojai.co/baojai-form-online/