ท่องเที่ยวไทย ดังอย่างตั้งใจหรือไปไกลเพราะบังเอิญ?

ไทยได้รับเลือกให้เป็นผู้จัดงาน โดยการจัดงาน Summer Sonic Bangkok 2024 ครั้งนี้ มุ่งหวังให้ไทยเป็น World Event Destination ซึ่งหากประสบความสำเร็จจริงต้องถือเป็นเรื่องที่ดี แต่หนทางในการก้าวไปสู่การเป็น Tourism Hub ยังต้องอาศัยวิสัยทัศน์และความตั้งใจในการส่งเสริมอย่างจริงจัง มากกว่าการดังเพราะความบังเอิญเหมือนหลายสิบปีที่ผ่านมา

ที่ว่าดังเพราะความบังเอิญ เพราะในหลายศตวรรษที่ผ่านมา เวลาพูดถึงประเทศไทย คนต่างชาติยังคงสับสนระหว่าง Thailand กับ Taiwan และสถานที่ท่องเที่ยวที่มีชื่อเสียงในปัจจุบันของไทยส่วนใหญ่ เป็นที่รู้จักด้วยความบังเอิญ ไม่ว่าจะเป็นเกาะสมุยที่มีมะพร้าวมาก ทำให้มีเรือขนส่งมะพร้าวข้ามฝั่งระหว่างเกาะกับแผ่นดินใหญ่อยู่ตลอด

จนวันหนึ่งในช่วงปี 1970 มีนักท่องเที่ยวชาวต่างชาติที่นิยมเที่ยวแบบประหยัด มีเพียงกระเป๋าเป้หนึ่งใบขออาศัยติดเรือขนส่งมะพร้าวไปเยี่ยมชม และกลับมาเผยแพร่จนเริ่มเป็นที่รู้จัก ทำให้รัฐเริ่มพัฒนาเกาะสมุยในอีก 20 ปี ต่อมา จนปัจจุบันเป็นหนึ่งในสถานที่ท่องเที่ยวติดอันดับโลก จนทำให้สุราษฎร์ธานี เป็นจังหวัดที่มีรายได้จากการท่องเที่ยวสูงสุดเป็นอันดับ 3 ของประเทศ ขึ้นนำจังหวัดเชียงใหม่และกระบี่เลยทีเดียว

สถานที่ท่องเที่ยวชื่อดังในไทยหลายแห่ง ก็ดังเพราะความบังเอิญในลักษณะนี้ ไม่ว่าจะเป็น ตรอกข้าวสาร ที่ในอดีตเป็นซอยเล็ก ๆ มืด ๆ ชาวต่างชาติงบประมาณน้อยมาอาศัยพักแรม จนวันนี้กลายเป็นศูนย์กลาง Backpacker เป็น Landmark ที่ฝรั่งมาไทยต้องแวะมา

หรือล่าสุดกางเกงช้าง ที่ผลิตมาตั้งเนิ่นนานหลายสิบปี อยู่ดีๆ ก็เกิดเป็นไวรัล เพราะนักท่องเที่ยวที่จะเข้าชมพระบรมมหาราชวังมีข้อกำหนดให้แต่งกายสุภาพ จึงต้องหาซื้อหรือเช่ากางเกงราคาถูกสวมใส่ได้ง่าย ซึ่งแถวนั้นมีกางเกงลายช้างที่พ่อค้าแม่ค้านำมาวางขายรอบบริเวณ

ด้วยอานุภาพของโซเชียลมีเดีย เมื่อทุกรูปที่ถูกโพสต์ปรากฏภาพนักท่องเที่ยวสวมใส่กางเกงช้างถ่ายคู่กับพระบรมมหาราชวัง จึงเกิดเป็นกระแสขึ้นมาและสร้างยอดขายกางเกงช้างให้โด่งดังไปทั่วโลก

แต่เชื่อหรือไม่...ทุกวันนี้กางเกงช้างที่ขายดีเกือบทั้งหมด กลับเป็นกางเกงนำเข้า ไม่ได้ผลิตในไทย ทั้งที่เรามีศักยภาพในด้านอุตสาหกรรมสิ่งทอเป็นอันดับต้น ๆ ของโลก

 

อันที่จริงการโด่งดังเพราะความบังเอิญไม่ใช่เรื่องผิดอะไร แต่วิสัยทัศน์ในการนำเสนอการท่องเที่ยวเชิงรุก หรือการรีบนำความบังเอิญนั้นมาปรับนโยบายให้ทันต่อสถานการณ์ จะทำให้ไทยดำเนินนโยบายด้านเศรษฐกิจจากการท่องเที่ยว มีประสิทธิภาพมากกว่านี้

การที่รัฐบาลสิงคโปร์ออกมายอมรับว่ามีการดีลกับ Taylor Swift ให้มาจัดแสดงที่สิงคโปร์ โดยจ่ายค่าตอบแทนเพิ่มพิเศษเพื่อแลกกับ ASEAN Exclusivity หรือการห้ามแสดงโชว์ที่อื่นในอาเซียน จนถูกตั้งคำถามในเวทีอาเซียนซัมมิทที่ออสเตรเลียว่าเห็นแก่ตัวไปไหม?

แต่ในทรรศนะผู้เขียนนั้นมองว่าไม่ใช่เรื่องผิดแปลกอะไรกับการที่รัฐมีวิสัยทัศน์ที่จะดำเนินการใดเพื่อประโยชน์แห่งประเทศและประชาชนตัวเอง และไม่ได้ไปรุกรานหรือละเมิดปฏิญญาระหว่างประเทศใด ๆ ตรงกันข้ามกลับเป็นวิสัยทัศน์ที่เฉียบแหลมกว้างไกลของผู้นำในการส่งเสริมการท่องเที่ยว เพื่อมาเสริมจุดอ่อนของสิงคโปร์ที่เมื่อเทียบกับประเทศอื่นในอาเซียนแล้วแทบไม่มีแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติเลย

เมื่อพูดถึงแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติ ก็ต้องนับว่า เป็นโชคดีของไทยที่ธรรมชาติได้รังสรรค์ความสวยงามให้กับภูมิประเทศไว้มากมาย หากได้นโยบายรัฐเชิงรุกจะทำให้การท่องเที่ยวไทยก้าวไปได้ไกลกว่านี้มาก เหมือนที่เคยเกิดขึ้นมาแล้วในอดีต ตอนที่ The Beach (2000) มาทำที่อ่าวมาหยาจนเป็นที่รู้จักไปทั่วโลก และกลายเป็นสถานที่ท่องเที่ยวทางทะเลอันดับต้น ๆ ของโลก น่าเสียดายก็แต่ขาดการควบคุมรักษาและจัดการทรัพยากรธรรมชาติอย่างยั่งยืน จนเป็นปัญหาดังเช่นทุกวันนี้

มาถึงหนึ่งในบทพิสูจน์ว่าความบังเอิญอย่างเดียวช่วยไม่ได้ทุกกรณี นั่นก็คือการถ่ายทำภาพยนตร์เรื่อง Thirteen Lives (2022) ซึ่งถ่ายทอดเรื่องราวการกู้ชีวิตของเหล่านักฟุตบอลเยาวชนทีมหมูป่า จากการติดถ้ำหลวงขุนน้ำนางนอน ที่เหตุเกิดที่ไทยแท้ ๆ แทนที่จะมาถ่ายทำที่บ้านเรา เพื่อส่งเสริมการท่องเที่ยวและเศรษฐกิจทั้งทางตรงและทางอ้อม แต่กลับไปเนรมิตถ้ำขึ้นใหม่ในเมืองโกลด์โคสต์ ออสเตรเลีย เพื่อเป็นฉากในการถ่ายทำ

เพราะรัฐบาลออสเตรเลียมอบเงินสนับสนุนถึง 13 ล้านเหรียญออสเตรเลีย หรือราว 300 ล้านบาท ซึ่งนี่เป็นเพียงส่วนเสี้ยวของแผนการส่งเสริมการท่องเที่ยวของออสเตรเลีย ด้วยการสนับสนุนผ่านการถ่ายทำภาพยนตร์ระดับโลก โดยทุ่มงบประมาณกว่า 400 ล้านเหรียญออสเตรเลีย หรือราวหมื่นล้านบาท ซึ่งน่าจะมาจากการเห็นประเทศเพื่อนบ้านอย่าง นิวซีแลนด์ ประสบความสำเร็จด้วยวิธีเดียวกันจากภาพยนตร์เรื่อง The Lord of the Rings (2001-2003) ที่ถ่ายทำในนิวซีแลนด์จนคนไปเที่ยวตามรอยโฟรโดกันทั่วโลก

นอกจากที่กล่าวมาแล้ว ยังมีอีกหลายประเทศที่ทำแบบเดียวกัน เช่น กรีก ที่ให้การสนับสนุนค่าใช้จ่ายสูงสุด 40% ของค่าใช้จ่ายในการถ่ายทำ โดยกำหนดเพดานไว้สูงถึงเรื่องละ 12 ล้านยูโร (480 ล้านบาท)

เหล่าประเทศในตะวันออกกลางอย่างสหรัฐอาหรับเอมิเรตส์ หรือซาอุดิอาระเบีย ที่รัฐบาลต่างทุ่มไม่อั้นหากมาถ่ายทำในประเทศ หรือแม้แต่สิงคโปร์ที่มีนโยบายให้ผู้ผลิตภาพยนตร์ชั้นนำต่างประเทศ หากร่วมทุนกับผู้ผลิตภาพยนตร์ในสิงคโปร์ และถ่ายทำในสิงคโปร์ ได้รับเงินสนับสนุนค่าใช้จ่ายสูงสุด 30 ล้านเหรียญสิงคโปร์ (780 ล้านบาท)

ประเทศอื่นอย่างเช่นญี่ปุ่นก็ก้าวหน้าไปมากในเรื่องนี้ จากมองเมืองต่างมุมตอนที่ผ่านมา ซึ่งได้พูดถึงโครงการส่งเสริมการท่องเที่ยวผ่านบริการสาธารณะอย่างห้องสุขา ภายใต้ชื่อ The Tokyo Toilet แต่โคจิ ยาไน เจ้าของโครงการ ก้าวไปไกลกว่าแค่รอคนมาเช็คอินถ่ายรูป จึงสร้างเป็นภาพยนตร์เรื่อง Perfect Days (2023) ซึ่งถ่ายทอดเรื่องราวชีวิตของฮิรายามะ ตัวเอกสูงวัยในบทพนักงานทำความสะอาดห้องน้ำ

โดยจ้างผู้กำกับระดับโลกอย่าง Wim Wenders โดยในหนังเรื่อง Perfect Days ได้เลือกใช้ห้องน้ำของโครงการ The Tokyo Toilet เป็นฉากในการถ่ายทำ และใช้เดินเรื่องเพื่อให้ผู้ชมได้สัมผัสชุมชนเล็ก ๆ ในโตเกียวผ่านฉากต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็น โรงอาบน้ำแบบญี่ปุ่นที่ตัวเอกของเรื่องไปใช้ หรือศาลเจ้าที่เขาไปนั่งพัก รวมถึงฉากอื่น ๆ ที่ถูกเซ็ตขึ้นมาจากร้านรวงที่มีอยู่จริง

หนังเรื่องนี้ประสบความสำเร็จระดับโลก โดยคว้ารางวัลจากเทศกาลหนังเมืองคานส์ และที่สำคัญได้รับเลือกให้เข้าชิงรางวัลออสการ์ครั้งล่าสุด สิ่งที่ตามมาแทบจะทันทีจากหนังเรื่องนี้ ก็คือการออกเที่ยวตามรอยฮิรายามะ ขณะที่ท้องถิ่นชิบูยะก็จัดโปรแกรม The Tokyo Toilet Tour นำเที่ยวชมห้องน้ำ 17 แห่ง ในราคาต่อหัว 4,950 เยน (ประมาณ 1,200 บาท)

ต่อจากนี้ คงต้องรอชมวิสัยทัศน์ของคณะกรรมการยุทธศาสตร์ซอฟต์พาวเวอร์แห่งชาติแล้วว่าจะทำให้การท่องเที่ยวของไทยเป็นซอฟต์พาวเวอร์ที่ทรงพลัง มากกว่ารอความบังเอิญได้อย่างไร?

คอลัมน์ มองเมืองต่างมุม

อิสระ เสรีวัฒนวุฒิ
พงศ์ปรีดา ลิ้มวัฒนะกุล
สถาบันพระปกเกล้า