10 ปีหลังการตายของบิน ลาเดน ‘อัลกออิดะห์’ ยังอยู่ดีหรือไฉน?

2 พ.ค.2554 เป็นวันครบรอบ 10 ปีการตายของโอซามา บิน ลาเดน (Osama bin Laden) ผู้นำอัลกออิดะห์ จากปฏิบัติการทางทหารของสหรัฐในเมืองอับบอตตาบัด ปากีสถาน สถานภาพของอัลกออิดะห์เสื่อมทรามลงอย่างมาก แต่ยังไม่พ่ายแพ้ รายงานประมาณการข่าวกรองบางฉบับชี้ว่ากลุ่มก่อการร้ายนี้ยังคงมีนักรบในสังกัดประมาณ 40,000 คนทั่วโลก การถอนทหารสหรัฐออกจากอัฟกานิสถานอาจช่วยฟื้นชีวิตอัลกออิดะห์ เช่นเดียวกับที่สหรัฐถอนตัวออกจากอิรักในปี 2554 นำไปสู่การปรากฏขึ้นของกลุ่มรัฐอิสลาม (ไอเอส) ปัจจุบันอัลกออิดะห์ยังคงเป็นภัยคุกคามและอาจกระจายตัวหลังการถอนทหารสหรัฐ

ปฏิบัติการทางทหารของสหรัฐต่อเป้าหมายเจาะจงอย่างโจ่งแจ้งเมื่อ 2 พ.ค.2554 ที่เมืองอับบอตตาบัด ปากีสถาน เพื่อสังหารบุคคลซึ่งรับผิดชอบการโจมตี 9/11 ก่อให้เกิดความรู้สึกมองโลกในแง่ดีอย่างมาก ในห้วงเวลาขณะนั้น การลุกฮือของประชาชนเพื่อต่อต้านรัฐบาลซึ่งเรียกว่า “Arab Spring” ได้แพร่ขยายไปทั่วแอฟริกาเหนือและตะวันออกกลาง โดยเป็นสัญญาณความสำเร็จของการเปลี่ยนแปลงในภูมิภาคที่เต็มไปด้วยสงครามและความรุนแรง แต่การประกาศแผนการถอนทหารออกจากอัฟกานิสถานภายใน 11 ก.ย.2564 ของประธานาธิบดีโจ ไบเดน มีผลตอบรับในแง่ดีเพียงเล็กน้อย

ประธานาธิบดีไบเดนประกาศว่า “เหตุผลที่เราคงอยู่ในอัฟกานิสถานเริ่มไม่ชัดเจน อัลกออิดะห์ถูกทำให้เสื่อมลง แต่ยังไม่พ่ายแพ้ ลักษณะของอัลกออิดะห์เป็นเพียงเครื่องเตือนใจถึงเหตุผลที่เรายังคงอยู่ในอัฟกานิสถาน การสูญเสียผู้นำซึ่งมีคุณสมบัติพิเศษเมื่อทศวรรษก่อนไม่ได้ทำลายล้างกลุ่มที่คร่าชีวิตชาวอเมริกันเกือบ 3,000 คนและผู้บริสุทธิ์ทั่วโลกอีกนับไม่ถ้วนในช่วงสองทศวรรษที่ผ่านมาอย่างสิ้นเชิง"

ผู้นำอัลกออิดะห์ถูกทำลายลงด้วยโดรนที่ตามล่าสังหารผู้ก่อการร้ายระดับสูงในโซมาเลีย ปากีสถาน และเยเมน ความสามารถในการปฏิบัติการภายนอกและโจมตีที่น่าตื่นตลึงของอัลกออิดะห์ลดลงอย่างเห็นได้ชัด ความบาดหมางยาวนานระหว่างกลุ่มนักรบญิฮาด นำไปสู่การแยกตัวของอัลกออิดะห์และรัฐอิสลาม อย่างไรก็ดี อัลกออิดะห์ได้พิสูจน์ตัวเองถึงความคงทนและการปรับตัวได้ดี ซึ่งเป็นเครื่องเตือนใจว่าพวกเขาพยายามเล่นเกมยาวมาโดยตลอด

รายงานประมาณการข่าวกรองบางฉบับระบุว่า อัลกออิดะห์ยังมีนักรบในสังกัด 30,000-40,000 คนทั่วโลก ในช่วงหลายปีที่ผ่านมาเครือข่ายพันธมิตรในภูมิภาค Sahel และจงอยแอฟริกาได้สร้างแรงผลักดันที่สำคัญ ใน ม.ค.2563 กลุ่มก่อการร้ายอัล-ชาบับโจมตีค่ายซิมบาในมันดาเบย์ เคนยา สังหารกำลังพลสหรัฐ 1 นายและผู้รับเหมาชาวอเมริกัน 2 คน จากนั้นใน ธ.ค.ปีเดียวกัน กระทรวงยุติธรรมสหรัฐประกาศว่าผู้ปฏิบัติการชาวเคนยาของกลุ่มอัล-ชาบับถูกจับกุมในฟิลิปปินส์ด้วยข้อหา “สมคบกันจี้เครื่องบินเพื่อโจมตีสหรัฐแบบ 9/11”

อัล-ดาในคาบสมุทรอาหรับ (AQAP) เครือข่ายก่อการร้ายในเยเมนถูกทำให้อ่อนเปลี้ยลง แต่ยังคงสามารถปฏิบัติการได้ AQAP แสดงเจตนาที่จะโจมตีเป้าหมายการบินอย่างต่อเนื่อง และรับผิดชอบการโจมตีระดับสูงหลายครั้งในซาอุดีอาระเบีย ในปี 2562 AQAP มีส่วนเกี่ยวข้องกับการโจมตีสังหารทหารเรือสหรัฐ 3 นายที่ฐานทัพในเพนซาโคลา มลรัฐฟลอริดา ความขัดแย้งที่กำลังดำเนินอยู่ในเยเมนเป็นโอกาสให้กลุ่มก่อการร้ายแสวงประโยชน์จากความไม่สงบ

อัลกออิดะห์ได้ปรับกลยุทธ์ใหม่ โดยมุ่งเน้นการรุกคืบในกลุ่มชนเผ่าในท้องถิ่น ควบคุมและแสวงประโยชน์จากความทุกข์ยากในพื้นที่และรัฐที่ล้มเหลว รวมทั้งดินแดนที่ไม่สามารถควบคุมได้ เมื่อมีโอกาสก็จะนำเสนอวาระระดับโลก บรูซ ฮอฟฟ์แมน นักวิเคราะห์ด้านการต่อต้านการก่อการร้ายได้ตั้งข้อสังเกตว่า ขณะที่สหรัฐและพันธมิตรมุ่งเน้นการรื้อถอนรัฐคอลิฟะห์ของรัฐอิสลาม (ไอเอส) ส่วนอัลกออิดะห์ดำเนินกลยุทธ์ “ซุ่มสร้างเครือข่ายใหม่ทั่วโลกอย่างเงียบๆ และอดทน”

การถอนทหารสหรัฐออกจากอัฟกานิสถานอาจชุบชีวิตใหม่ให้อัลกออิดะห์แบบเดียวกับที่สหรัฐถอนตัวออกจากอิรักในปี 2554 ตามกำหนดการและตารางเวลา (ไม่ใช่เพราะเงื่อนไขในพื้นที่) ซึ่งนำไปสู่การเกิดขึ้นของกลุ่มไอเอส รายงานล่าสุดของสหประชาชาติชี้ให้เห็นว่าอัลกออิดะห์มีนักรบในสังกัดหลายร้อยคนในอัฟกานิสถาน แต่หลังจากการถอนตัวของสหรัฐ กลุ่มตอลิบานมีศักยภาพเข้าครองพื้นที่ทางทหารขนาดใหญ่ของอัฟกานิสถานและอัลกออิดะห์อาจฉวยโอกาสที่จำเป็นในการเติบโต

กลุ่มตอลิบานไม่เคยแตกหักกับอัลกออิดะห์ทั้งในทางเปิดเผยหรือส่วนตัว นักรบอัลกออิดะห์ยังคงฝังตัวอยู่ในกลุ่มตอลิบาน นอกจากการเป็น “แกนกลาง” หรือ “ศูนย์กลาง” การดำเนินงานในอัฟกานิสถานและปากีสถาน อัลกออิดะห์ยังมีสาขาอื่นๆ ในเอเชียใต้รวมถึงอินเดีย หากอัฟกานิสถานเข้าสู่สงครามกลางเมืองอีกครั้ง กลุ่มตอลิบานจะต้อนรับนักรบต่างชาติเข้ามาหนุนหลัง เอเชียใต้จะดึงดูดนักรบญิฮาดทั่วโลก หากไม่มีกองกำลังสหรัฐปรากฏตัวอยู่ในพื้นที่ สหรัฐและพันธมิตรจะต้องพึ่งพากลยุทธ์ต่อต้านการก่อการร้ายจากนอกประเทศซึ่งมีข้อจำกัดอย่างมาก

ข่าวลือแพร่สะพัดมาหลายเดือนว่า Ayman al-Zawahiri ผู้นำคนปัจจุบันของอัลกออิดะห์เสียชีวิตแล้ว ในช่วงหลายปีที่ผ่านมผู้นำระดับสูงของอัลกออิดะห์ถูกกำจัด รวมถึง Hamza bin Laden บุตรชายของโอซามา และ Abu Muhammad al-Masri ผู้คร่ำหวอดมานาน หลายคนเชื่อว่า Saif al-Adel ว่าที่ผู้นำคนใหม่พำนักอยู่ในอิหร่าน ความตายของโอซามา บิน ลาเดน ถือเป็นก้าวสำคัญของสหรัฐ แต่ชัยชนะทางยุทธวิธีไม่ควรสับสนกับวัตถุประสงค์เชิงกลยุทธ์

เราไม่ควรหลอกตัวเองว่าความตายของ บิน ลาเดน เป็นสัญญาณการสิ้นสุดของอัลกออิดะห์หรือขบวนการญิฮาดทั่วโลก สหรัฐเข้าสู่สงครามอัฟกานิสถานในปี 2544 เพื่อทำลายกลุ่มผู้ก่อการร้ายที่รับผิดชอบการโจมตีบนแผ่นดินอเมริกันที่เลวร้ายที่สุดในประวัติศาสตร์

หนึ่งทศวรรษหลังการตายของโอซามา บิน ลาเดน อัลกออิดะห์ยังคงเป็นภัยคุกคามซึ่งอาจกระจายตัวหลังการถอนตัวของสหรัฐ ประธานาธิบดีไบเดนมุ่งหวังว่าอัลกออิดะห์จะถูกจำกัดการเคลื่อนไหว แต่ประวัติศาสตร์มักพิสูจน์ให้เห็นเป็นอย่างอื่น