'ลด ละ เลิก' สร้างขยะพลาสติก สู่เศรษฐกิจหมุนเวียน

ขณะเดียวกัน ปริมาณขยะที่ไม่สามารถรีไซเคิลได้ ปี 2562 เหลือ 1.63 ล้านตัน ปี 2563 เหลือ 2.78 ล้านตัน ปัจจุบัน ทั่วโลกมีการตื่นตัวทางสภาพภูมิอากาศ อาทิ ยุโปร ซึ่งตั้งเป้า สู่กรีนโซนในปี 2050 จากนี้ไป การค้ากับต่างประเทศ ผู้ผลิตจะถูกบังคับให้มีการคำนึงถึงสิ่งแวดล้อมมากขึ้น รวมถึงมาตรการต่างๆ การใช้ BCG Economy ซึ่งปัจจุบัน B (Bio Economy) และ C (Circular Economy) ทำกันมากขึ้น G (Green Economy) เริ่มมีการยอมรับหลายภาคส่วน

“วราวุธ ศิลปอาชา” รัฐมนตรีว่าการกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ระบุว่าการที่จะมุ่งสู่ BCG ให้ได้ทุกภาคส่วนทั้งเอกชน ภาครัฐ ประชาชน ต้องให้ความร่วมมือจริงจัง ต้องมีกฎหมาย และภาคบังคับ ขณะเดียวกัน ปัญหาขยะ ไม่ว่าจะ Food Waste ซึ่งก่อให้เกิดก๊าซมีเทนและอื่นๆ ตามมา ล้วนเป็นปัญหาสำคัญที่ประเทศไทยตั้งเป้าที่จะลดให้ได้ รวมถึง ขยะอิเล็กทรอนิกส์ ซึ่งมีการห้ามนำเข้าแล้ว และในปี 2569 จะลดการนำเข้าเศษพลาสติก เพื่อผลักดันให้เกิดเศรษฐกิจหมุนเวียนทั้ง Recycle และ Upcycle ให้มากขึ้น

“นโยบายต่างๆ ที่รัฐบาลได้มีมาไม่ว่าจะขยะพลาสติก หรือ มาตรการลด PM2.5 ซึ่งมีจุดกำเนิดจากหลายสาเหตุ ต้องได้รับการตอบรับจากประชาชน บางนโยบายในการปฏิบัติย่อมมีผู้ได้รับผลกระทบ ดังนั้น การทำงานในแต่ละส่วน จึงจำเป็นต้องดูแลความเดือดร้อนประชานทุกภาคส่วน ไม่แก้ปัญหาหนึ่ง และไปสร้างปัญหาให้กลุ่มหนึ่ง มนุษย์มีชีวิตได้ ต้องปรับตัวให้เข้ากับธรรมชาติไม่ใช่ให้ธรรมชาติปรับตัวเข้ากับเรา ปัญหาสิ่งแวดล้อมต้องใช้เวลากว่าจะมาถึงวันนี้ ไม่ใช่แค่ดึงปลั๊ก หรือฉีดวัคซีนแล้วหาย แต่ใช้เวลานาน พอๆ กับระยะเวลาที่ปัญหาเหล่านั้นเกิดขึ้น ต้นไม้กว่าจะโตใช้เวลาหลายสิบปี ดังนั้น ต้องเริ่มจากวันนี้ ไม่ใช่พรุ่งนี้ หรือเดี๋ยวก่อน” วราวุธ กล่าว

•  ลด-เลิกใช้พลาสติก 4 ประเภท

ล่าสุด ค.ร.ม. มีมติให้มีการ ลด-เลิกใช้พลาสติก 4 ประเภท ได้แก่ ถุงพลาสติกหูหิ้ว แบบบาง ถุงพลาสติกหูหิ้ว ความหนาน้อยกว่า 36 ไมครอน , กล่องโฟมบรรจุอาหาร กล่องโฟมบรรจุอาหาร ไม่รวมถึงโฟมที่ใช้กันกระแทกในภาคอุตสาหกรรม , แก้วพลาสติกบาง แก้วพลาสติก ความหนาน้อยกว่า 100 ไมครอน และหลอดพลาสติก ยกเว้นการใช้กรณีจำเป็น ได้แก่ การใช้ในเด็ก คนชรา ผู้ป่วย เป็นต้น 100% ในปี 2565           ถัดมา คือ การนำพลาสติกกลับเข้าสู่ระบบเศรษฐกิจหมุนเวียน โดยนำพลาสติกกลับไปใช้ใหม่ ไม่น้อยกว่า 50% ในปี 2565 ประกอบด้วย ถุงพลาสติกหูหิ้วแบบหนา บรรจุภัณฑ์ฟิล์มพลาสติกชั้นเดียว ขวดพลาสติกทุกชนิด ฝาขวด แก้วพลาสติก ถาด และกล่องอาหาร ช้อน ส้อม มีดพลาสติก

โดยในปีฐาน พ.ศ. 2562 รวมการใช้พลาสติก 7 ประเภทอยู่ที่ 1,341,668 ตัน เป้าหมายนำกลับไปใช้ประโยชน์ร้อยละ 50 หรืออยู่ที่ 670,834 ตัน มาตรการ ได้แก่ 1. มาตรการลดการเกิดขยะพลาสติก ณ แหล่งกำเนิด โดยมุ่งเน้นให้ความสำคัญในการป้องกันและควบคุมการเกิดของเสียตั้งแต่ขั้นตอนการผลิต โดยการออกแบบ/ผลิตสินค้าและบรรจุภัณฑ์ที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม (Eco-design) ลดปริมาณสารพิษในผลิตภัณฑ์ เลือกใช้วัตถุดิบที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมสร้างแรงจูงใจให้ผู้ประกอบการ รับผิดชอบของเสียที่เกิดจากสินค้าของตนเอง ผลักดันให้มีการปรับปรุงพัฒนามาตรฐานการออกแบบเชิงนิเวศเศรษฐกิจ การพัฒนาระบบฉลากสิ่งแวดล้อม การพัฒนามาตรฐานผลิตภัณฑ์อุตสาหกรรมพลาสติก และมีการพัฒนาระบบฐานข้อมูลพลาสติกให้เป็นมาตรฐานเดียวกันที่สามารถเชื่อมโยงทั้งประเทศ

2. มาตรการลด เลิกใช้พลาสติก ณ ขั้นตอนการบริโภค โดยมุ่งเน้นให้ความสำคัญในการส่งเสริมการบริโภคที่ยั่งยืน โดยเสริมสร้างจิตสำนึกของประชาชนในการบริโภคที่เหมาะสม โดยเฉพาะการลด เลิกใช้พลาสติกแบบใช้ครั้งเดียว (SUP) ที่มีผลกระทบ ต่อสิ่งแวดล้อม และไม่สามารถนำกลับเข้าสู่ระบบเศรษฐกิจหมุนเวียน (Circular Economy)

3. มาตรการจัดการขยะพลาสติกหลังการบริโภค โดยมุ่งเน้นให้ความสำคัญในการเพิ่มประสิทธิภาพการนำขยะพลาสติกกลับมาใช้ประโยชน์เข้าสู่ระบบเศรษฐกิจหมุนเวียน ส่งเสริมให้ประชาชนลด คัดแยกขยะ นำขยะพลาสติกมาผลิตเชื้อเพลิงขยะ ส่งเสริมให้อุตสาหกรรมบางประเภทต้องใช้ซ้ำหรือรีไซเคิลพลาสติก และจัดหาเทคโนโลยีการใช้ประโยชน์จากขยะพลาสติกอย่างมีประสิทธิภาพทั้งนี้ ตามแผนการดังกล่าว คาดว่า จะสามารถลดปริมาณขยะพลาสติกได้ 780,000 ล้านตัน / ปี และลดงบประมาณการกำจัดขยะมูลฝอย 3900 ล้านบาท/ปี รวมถึงประหยัดพื้นที่ฝังกลบ และกำจัดขยะมูลฝอยพลาสติก 2,500 ไร่ และลดปริมาณปล่อยก๊าซเรือนกระจก เทียบเท่าคาร์บอนไดออกไซด์ 1.2 ล้านตัน

ด้าน พิชามญชุ์ รักรอด หัวหน้าโครงการยุติมลพิษพลาสติก กรีนพีซ ประเทศไทย ให้ความเห็นว่า ตามแผน Roadmap การจัดการขยะพลาสติก พ.ศ.2563-2573 ในทุกระยะ ยังมีข้อกังวลเกี่ยวกับมาตรการในการจัดการมลพิษพลาสติก โดยเฉพาะการทบทวนแนวคิดและนิยามของเศรษฐกิจหมุนเวียน ที่อยู่บนฐานของการนำเอาขยะพลาสติกไปเผาเป็นพลังงาน โดยมาตรการภายใต้แผนปฏิบัติการด้านการจัดการขยะพลาสติก ระยะที่ 1 (พ.ศ. 2563 - 2565) คือ ส่งเสริมให้มีการนำขยะพลาสติกมาผลิตเชื้อเพลิงขยะ ระบุเพียงว่าจะสามารถลดปริมาณขยะพลาสติกที่ต้องนำไปกำจัดได้ 0.78 ล้านตันต่อปี

และการคัดแยกและนำขยะพลาสติกกลับมาใช้ใหม่จะสามารถลดปริมาณการปล่อยก๊าซเรือนกระจกเทียบเท่าคาร์บอนไดออกไซด์ 1.2 ล้านตัน แต่ไม่ได้คำนึงถึงการปล่อยคาร์บอนไดออกไซด์จากการเผาขยะพลาสติกเลยแม้แต่น้อย ซึ่งหากนำขยะพลาสติก 0.78 ล้านตันไปเผา จะปล่อยก๊าซเรือนกระจก 22.83 ล้านตัน CO2 เทียบเท่า

“รัฐบาลต้องผลักดันให้มีกรอบกฏหมายว่าด้วยการขยายความรับผิดชอบของผู้ผลิตซึ่งทำให้บริษัทผู้ผลิตสินค้าอุปโภคบริโภคที่จำหน่ายเร็วให้มีแนวทางและแผนปฏิบัติการที่ชัดเจนในการขยายความรับผิดชอบของตนไปยังช่วงต่างๆ ของวงจรชีวิตของบรรจุภัณฑ์ เป็นแนวทางให้ผู้ผลิตคำนึงถึงผลกระทบทางสิ่งแวดล้อมอย่างครบวงจร ตั้งแต่การออกแบบ, กระจายสินค้า, การรับคืน, การเก็บรวบรวม การใช้ซ้ำ การนำกลับมาใช้ใหม่ และการบำบัด และภาครัฐต้องขับเคลื่อนการแก้ปัญหาขยะพลาสติก โดยมุ่งเน้นไปที่การลด (reduce) ใช้ซ้ำ(reuse) และการเติม(refill) และหยุดสนับสนุนวัฒนธรรมการใช้แล้วทิ้ง อันเป็นหนทางในการแก้ไขวิกฤตมลพิษพลาสติกอย่างยั่งยืน” พิชามญชุ์ กล่าว

• ผู้ผลิต-ผู้บริโภค “ปรับ” เพื่อ “เปลี่ยน”

บริษัท ทีพีบีไอ จำกัด (มหาชน) ในฐานะอุตสาหกรรมบรรจุภัณฑ์ ซึ่งเป็นจุดกำเนิดของโครงการ “วน” ซึ่งเป็นโครงการที่เริ่มต้นจากพนักงานกลุ่มเล็กๆ ในบริษัทฯ ที่มีความพยายามหาวิธีแก้ปัญหาขยะพลาสติก โดยการนำแนวคิดระบบเศรษฐกิจหมุนเวียน (Circular Economy) เข้ามาใช้ เน้นการให้ความรู้ เสนอแนะวิธีการแยกขยะการเตรียมเศษพลาสติกเพื่อเข้าสู่กระบวนการรีไซเคิล และขยายเครือข่ายออกไปสู่ชุมชน มหาวิทยาลัย และองค์กรต่างๆ

สมศักดิ์ บริสุทธนะกุล ประธานเจ้าหน้าที่บริหาร บริษัท ทีพีบีไอ จำกัด (มหาชน) กล่าวว่า ที่ผ่านมาได้รับผลกระทบบ้าง ผลิตภัณฑ์หลายอย่าง เช่น บรรจุภัณฑ์อาหาร เป็นฟิล์มที่มีหลายชั้น เช่น อลูมิเนียมฟอยล์ รีไซเคิลยาก ดังนั้น การทำธุรกิจต้องปรับตัว ทำอย่างไรให้ใช้วัสดุน้อยประเภทแต่มีคุณสมบัติครบถ้วน เก็บง่ายขึ้น คนไม่ใช่ถุงพลาสติกหิ้วที่ใช้แล้วทิ้ง ก็เปลี่ยนเป็นถุงหนาที่สามารถใช้ซ้ำได้ ขยะน้อยลง เราปรับมาประมาณ 3 ปี ส่วนหนึ่งเครื่องจักเดิมใช้ได้ แต่อีกส่วนหนึ่งต้องลงทุนเครื่องจักรในการขึ้นรูปถุงอื่นๆ

“ต้องมองให้ออกว่าจุดไหนผลิตภัณฑ์ไหนที่ยังมีความจำเป็นต้องใช้ เช่น บรรจุภัณฑ์ที่ใช้บรรจุอาหารซึ่งมีหลายชั้นทำให้เกิดขยะ ก็ปรับมาทำให้คุณสมบัติเหมือนกัน แต่รีไซเคิลได้ ต้องปรับเปลี่ยนผลิตภัณฑ์ใหม่เพื่อให้มีความยั่งยืนขึ้น รวมถึงบริษัทมีทั้งกระบวนการ Recycle และ Upcycle ทุกภาคส่วนต้องร่วมมือกันทั้งผู้ผลิตต้องออกแบบให้รีไซเคิลได้ ผู้บริโภคต้องเปลี่ยนพฤติกรรม ส่วนรัฐต้องส่งเสริมออกแคมเปญเพื่อให้คนตระหนักรับรู้ ขอให้มองว่าขยะพลาสติกเป็นวัตถุดิบ จะทำให้อยากเก็บและแปรรูปที่มีคุณค่าขึ้นมา” สมศักดิ์ กล่าว