ส่องหลักสูตรใหม่ “ฐานสมรรถนะ” ในวันที่ถูก “ดอง”

ขณะที่เรากำลังมีเทคโนโลยีล้ำสมัย รถยนต์ไร้คนขับ โรงแรมหรูบนดวงจันทร์ เอไอเชื่อมสมองมนุษย์ แต่รู้หรือไม่? ระบบการศึกษาของไทยยังไม่ไปไหน เด็กบางคนไม่ได้ลองผิดลองถูกจนไม่มี “ฝัน” เพราะเวลาทั้งหมดถูกใช้ไปกับการเรียน 2,000 ตัวชี้วัดตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พ.ศ. 2551 มากไปกว่านั้นหลักสูตรนี้ ใช้มาแล้วถึง 13 ปี

นี่เป็นโจทย์ใหญ่ที่ต้องรีบหาทางออก ทำให้ในช่วง 2-3 ปีที่ผ่านมาเกิดกุญแจสำคัญ ทั้งกระทรวง ครู อาจารย์ รวมถึงนักเรียนและผู้ปกครอง ค่อย ๆ ริเริ่ม นำร่อง “หลักสูตรฐานสมรรถนะ” เพื่อที่จะแก้ไขระบบการศึกษาเดิม ๆ ช่วยเพิ่มความหวังบนเป้าหมายเรียนแล้วได้ “ฝัน” และพร้อมออกไปใช้งานในชีวิตจริง”

แต่เมื่อต้นเดือนพ.ค. 65 นายวิษณุ เครืองาม รองนายกรัฐมนตรี สั่งเบรกหลักสูตรฐานสมรรถนะ โดยให้เหตุผลว่าการเปลี่ยนหลักสูตรจะไปเพิ่มภาระของครู นักเรียน และผู้ปกครอง ดังนั้นจะใช้หลักสูตรเก่าต่อไป

 

• “หลักสูตรฐานสมรรถนะ” ความหวังที่ถูก “ดอง”

ตามข้อมูลบนเว็บไซต์ CBE Thailand ร่างกรอบหลักสูตรฐานสมรรถนะ มีลักษณะมุ่งพัฒนาผู้เรียนทุกคนให้มี “สมรรถนะหลัก” ที่จำเป็น และส่งเสริมให้ต่อยอดสมรรถนะอื่นๆ ตามศักยภาพของ “แต่ละบุคคล”

กรอบหลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐาน “ฐานสมรรถนะ” จะยืดหยุ่น เอื้อให้สถานศึกษาสามารถออกแบบหลักสูตรที่เหมาะสมกับความต้องการของตนเอง ซึ่งจะช่วยทั้งครูและนักเรียนลดเนื้อหาความรู้จำนวนมาก ลดภาระต่าง ๆ และเวลาสอบตามตัวชี้วัด ที่สำคัญทำให้สถานศึกษามีพื้นที่จัดการเรียนรู้เชื่อมบริบทปัจจุบันได้มากขึ้น 

สมรรถนะหลักที่ว่าประกอบด้วย 6 ด้าน ดังนี้ 

1. การจัดการตนเอง คือ รู้จัก รัก เห็นคุณค่าในตัวเอง-ผู้อื่น และจัดการกับอารมณ์ ความเครียดในสถานการณ์ต่าง ๆ ที่เผชิญ ตลอดจนมีสุขภาวะ และความสัมพันธ์อันดีกับผู้คนในสังคม 
2. การคิดขั้นสูง คือ คิดและตัดสินใจอย่างมีวิจารญาณ ใช้ความรู้ความสามารถเพื่อแก้ปัญหาที่ซับซ้อน
3. การสื่อสาร คือ สื่อสารอย่างฉลาดรู้ สร้างสรรค์ มีพลัง ยืนอยู่บนความรับผิดชอบต่อตนเองและสังคม
4. การรวมพลังทํางานเป็นทีม คือ จัดระบบและกระบวนการทํางานให้สําเร็จตามเป้าหมาย มีความเป็นผู้ประกอบการ ภาวะผู้นํา และจัดการความขัดแย้งภายใต้สถานการณ์ที่มีความซับซ้อน
5. การเป็นพลเมืองท่ีเข้มแข็ง คือ รู้เคารพสิทธิเสรีภาพของตนเองและผู้อื่น เห็นคุณค่าของศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ สร้างการเปลี่ยนแปลงทางสังคม โดยยึดมั่นในความเท่าเทียม
6. การอยู่ร่วมกับธรรมชาติและวิทยาการอย่างยั่งยืน คือ เข้าใจพื้นฐานเกี่ยวกับปรากฏการณ์ของโลกและจักรวาล เข้าถึงและรู้เท่าทันวิทยาการเทคโนโลยี เพื่อการดํารงชีวิตและอยู่ร่วมกับธรรมชาติอย่างยั่งยืน

ทั้งนี้ หลักสูตรฐานสมรรถนะถูกนำมาใช้งานจริงในโรงเรียนประถมเขตพื้นที่นำร่อง 8 จังหวัด ได้แก่เชียงใหม่ กาญจนบุรี ศรีสะเกษ ระยอง สตูล ปัตตานี ยะลา และนราธิวาส ตั้งแต่เดือนธันวาคม 2563 

ยกตัวอย่างโมเดล ASTECS ที่ประกอบด้วย เกษตรอินทรีย์ก้าวหน้า กีฬาก้าวไกล การท่องเที่ยวสร้างสรรค์ นวัตกรประกอบการ ร่ำรวยวัฒนธรรม จิตวิญญาณศรีสะเกษ ของจังหวัดศรีสะเกษ ที่ใช้ฐานทุนทางวัฒนธรรมของคนในพื้นที่ออกแบบบนพื้นฐานหลักสูตรฐานสมรรถนะ 

เพื่อให้เห็นภาพชัดขึ้นมาอีกระดับ นี่คือส่วนหนึ่งในการเรียนการสอนหลักสูตรฐานสมรรถนะ 

เกษตรอินทรีย์ก้าวหน้า: พาเด็กๆ ลงทุ่ง เพื่อให้เรียนรู้ถึงพันธุ์พืช ศัตรูพืช ตลอดจนภูมิศาสตร์ของท้องถิ่น ฯลฯ

กีฬาก้าวไกล: จัดแข่งฟุตบอลในโรงเรียน ก่อนทำกิจกรรมให้นักเรียนเข้าใจกติกา วิธีเล่น แทรกความรู้เรื่องกายวิภาค และเมื่อแข่งขันกันเสร็จเพิ่มเติมความรู้เรื่องธุรกิจการตลาดของกีฬาฟุตบอล

นวัตกรประกอบการ: สอนทำบัญชีรายรับ-รายจ่าย ของตนเองและครอบครัว 

• กว่าจะมาเป็น “หลักสูตรฐานสมรรถนะ”

เพราะหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พ.ศ. 2551 ใช้มาเป็นเวลานานกว่า 13 ปี โดยหลักสูตรนี้แบ่งสาระออกเป็น 8 กลุ่มสาระ ได้แก่ ไทย คณิต วิทย์ สังคม ศาสนาและวัฒนธรรม สุขศึกษาและพลศึกษา ศิลปะ การงานอาชีพและเทคโนโลยี ภาษาต่างประเทศ เน้นเนื้อหาความรู้ภาคทฤษฎี เวลาลงมือปฏิบัติมีน้อยหรือแทบไม่มีเลย และต้องยอมรับว่าการสอนเน้นให้เด็กท่องจำเพื่อไปสอบ

ทำให้เกิดการพยายามปรับหลักสูตรปี 2556 ลดเวลาเรียนและกลุ่มสาระลงเหลือเพียง 6 กลุ่ม ได้แก่ ภาษาและวรรณกรรม วิทย์เทคโนโลยีและคณิต การดำรงชีวิตและโลกของงาน ทักษะสื่อและการสื่อสาร สังคมและความเป็นมนุษย์ อาเซียนภูมิภาคและโลก 

ยกร่างเป็นหลักสูตรใหม่ พ.ศ. 2557 วางแผนนำไปปฏิบัติ จะใช้หลักสูตรใหม่ครบทั้งระบบ แต่แผนการดังกล่าวมีอันล้มเลิกไปเสียก่อน

ในปี 2560 เริ่มเข้าสู่โหมดหลักสูตรฐานสมรรถนะ ที่ยึดหลักการให้เด็ก ๆ นำความรู้ที่ได้ไปใช้งานในชีวิต ณ ตอนนั้นประกอบด้วย 10 สมรรถนะ ประกอบด้วย ภาษาไทยเพื่อการสื่อสาร คณิตศาสตร์ในชีวิตประจำวัน กระบวนการสืบสอบทางวิทยาศาสตร์และจิตวิทยาศาสตร์ ภาษาอังกฤษเพื่อการสื่อสาร ทักษะชีวิตและความเจริญแห่งตน อาชีพและการเป็นผู้ประกอบการ ทักษะการคิดขั้นสูงและนวัตกรรม การรู้เท่าทันสื่อสารสนเทศและดิจิทัล การทำงานแบบรวมพลัง เป็นทีม และมีภาวะผู้นำ การเป็นพลเมืองตื่นรู้และมีจิตสำนึกสากล

ต่อมาถูกปรับเหลือสมรรถนะหลัก 6 ด้าน ในปี 2562 สพฐ.แต่งตั้งคณะกรรมการเพื่อพัฒนา (ร่าง) กรอบหลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐานให้เป็นหลักสูตรฐานสมรรถนะ 

และเมื่อ “ตรีนุช เทียนทอง” มานั่งเก้าอี้รัฐมนตรีกระทรวงศึกษาธิการในปี 2564 หลักสูตรฐานสมรรถนะถูกจัดเป็นนโยบายเร่งด่วน 

หลักสูตรฐานสมรรถนะคืบหน้าอย่างต่อเนื่องเมื่อเดือนตุลาคม 2564 กระทรวงศึกษาธิการประกาศให้ใช้ “หลักสูตรฐานสมรรถนะ” ในโรงเรียนประถมศึกษาตอนต้นของพื้นที่นำร่อง 8 จังหวัด โดยมีผลบังคับใช้จริงในเดือนธันวาคม 2564 

ถ้าเป็นไปตามแผน กระทรวงศึกษาธิการมีแผนเริ่มใช้หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐานฉบับใหม่ (หลักสูตรฐานสมรรถนะ) ปี 2565 และจะทยอยใช้ให้ครบทุกโรงเรียน ในปีการศึกษา 2567

แต่ล่าสุด ก่อนเปิดเทอมเพียงแค่ 12 วัน วิษณุ เครืองาม รองนายกรัฐมนตรี ไม่เห็นชอบให้มีหลักสูตรฐานสมรรถนะ โดยระบุว่าปัจจุบันมีการให้โรงเรียนในสังกัดกระทรวงศึกษาธิการ กระทรวงมหาดไทย ใช้หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 (ฉบับปรับปรุง 2560) ซึ่งกำหนดมาตรฐานการเรียนรู้ ความรู้ ทักษะ เจตคติ คุณลักษณะ และสมรรถนะไว้อย่างสมบูรณ์

“จะใช้หลักสูตรที่ใช้ในปัจจุบันต่อไป จนกว่าจะเห็นสมควรให้มีการปรับปรุง ดังนั้นจะไม่มีการเปลี่ยนหลักสูตรใดๆ หาเปลี่ยนหลักสูตรใหม่จะไปเพิ่มภาระของครู ผู้ปกครองและนักเรียน” วิษณุยืนยัน

• “ดอง” หลักสูตรฐานสมรรถนะแล้วอย่างไรต่อ? 

เมื่อผู้มีอำนาจประกาศต้าน “หลักสูตรฐานสมรรถนะ” แน่นอนว่า มีแรงกระเพื่อม ทำให้คนในวงการศึกษาออกมาแสดงความคิดเห็น อย่างในงานสัมมนา “ย่อยยับไปแค่ไหนกับการดองหลักสูตรฐานสมรรถนะ” ที่จัดโดย mappa live โดยมีมุมที่น่าสนใจสรุปไว้ดังนี้

“ครูทราย” ณิชา พิทยาพงศกร  นักวิจัยอาวุโส ทีมนโยบายปฏิรูปการศึกษา สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย (TDRI) กล่าวในไลฟ์ว่า หลักสูตรปัจจุบันผูกกับเวลาเรียน 200 ชั่วโมง 2,000 ตัวชี้วัด ใน 1 ปี เด็กจำนวนไม่น้อยเรียนไม่รู้เรื่อง แล้วนี่ไม่ใช่ปัญหาของครู ปัญหาของครูมีเพียงจะทำอย่างไรให้ตัวเองสอนให้จบ แต่ในหลักสูตรสมรรถนะเด็กจะเรียนตามจังหวะของตัวเอง 

สำหรับสัญญาณที่ออกมาว่า “ดอง” เป็นความคิดเห็นส่วนบุคคล แต่ถ้าพูดตามกฏหมายจะต้องรอดูคนที่รับผิดชอบอีกทีหนึ่ง 

“แต่ถ้าเปรียบเทียบเป็นการทำงานบริษัท มีข่าวลือออกมาว่ารองประธานไม่เอา ต่อให้ทีมกลยุทธ์เขียนแผนดีมาก ทีมที่ทำงานก็จะไม่กล้าที่ทำสิ่งใหม่ๆ” ครูทรายทิ้งท้าย

ขณะที่ “ครูจุ๊ย”  กุลธิดา รุ่งเรืองเกียรติ ผู้อำนวยการมูลนิธิคณะก้าวหน้า กล่าวว่า การศึกษาไทยไม่ได้หยุดนิ่งแต่ถอยหลัง ระบบการศึกษาไทยอิงกับระบบราชการ คุณครูอยากพานักเรียนทำกิจกรรมอื่นๆ เพื่อเสริมทักษะแต่ติดกฎระเบียบที่ไม่อนุญาตให้ทำ 

"หากหลักสูตรฐานสมรรถนะถูกใช้จริง การศึกษาจะหลากหลายเหมาะกับพื้นฐานการเรียนรู้ของแต่ละบุคคล"

อย่างไรก็ดี ครูจุ๊ยวิพากษ์การสร้างหลักสูตรของไทยเพิ่มเติมว่า ทุกอย่างมักปุบปับ ไม่มีการเตรียมพร้อม ครูถูกสั่งให้ไปอบรมหลักสูตรฐานสมรรถนะ 1 วัน แล้ววันต่อมาก็ให้ครูทำหลักสูตรเลย ที่สำคัญการสร้างหลักสูตรนี้ขาดการมีส่วนร่วมของครู นักเรียน พ่อแม่ ซึ่งอนาคตจะเกิดความโกลาหลในทุกมิติ 

ทั้งนี้การเบรกหลักสูตรฐานสมรรถนะ ครูจุ๊ยมองว่าเป็นการปลุกประชาชนขึ้นมาตอบคำถามว่าทุกคนต้องการระบบการศึกษาแบบไหน

อย่างไรก็ดีลองตัดภาพมาที่ประเทศระบบการศึกษาติดอันดับโลกอย่าง “ฟินแลนด์” หลักสูตรแกนกลางของเขาจะถูกปรับปรุงในทุก ๆ 10 ปี เพื่อให้หลักสูตรเหมาะสมกับเด็กในช่วงเวลาปัจจุบัน ขณะที่ประเทศไทยใช้หลักสูตรเก่านี้มาแล้ว 13 ปี ทั้งนี้หลักสูตรฐานสมรรถนะอาจจะยังไม่ใช่คำตอบที่ดีที่สุด แต่ถ้าพวกเรายังเชื่อว่า “เด็กคืออนาคตของชาติ”  การช่วยกันสนับสนุนคนละเล็กคนละน้อยเพื่อให้เกิดการปรับหรือเปลี่ยนหลักสูตรใหม่ให้ทันโลกก็ถือว่าเป็น “ภารกิจ” ที่จำเป็นต่อทุกคน

อ้างอิง: cbethailand, mappa, kroobannok, krukob, parliament, matichon, the potential