"กระจับ" สมุนไพรแห่งการบำรุง

เมื่อพูดถึงต้น "กระจับ" หลายๆ คนอาจไม่รู้จัก ไม่เคยเห็น และไม่เคยได้ยินว่ามีต้นไม้ชื่อแปลกๆ ชนิดนี้ด้วยหรือ กระจับ เป็นพืชน้ำ ส่วนใหญ่อยู่ใต้น้ำ โผล่ใบขึ้นมาเหมือนต้นบัว นับว่าเป็นไม้น้ำที่น่าสนใจมากชนิดหนึ่ง เพราะมีรูปร่างประหลาด มีผลหน้าตาเหมือนเขาควาย เด็กๆ ชอบเอามาต้มกิน หรือนำมาเป็นของเล่น เขาควิดกัน

"กระจับ" มีชื่อวิทยาศาสตร์ Trapa bicornis . อยู่ในวงศ์ TRAPACEAE มีชื่อตามท้องถิ่นเรียกต่างๆ ว่า เขาควาย มะแงง ม่าแงง พายับ เป็นต้น กระจับเป็นพืชน้ำล้มลุกอายุหลายฤดู ลักษณะเป็นกอลอยน้ำ ใบมี 2 แบบ คือ ใบใต้น้ำเป็นเส้นยาวคล้ายราก ส่วนใบลอยน้ำมีลักษณธะคล้ายสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูน ขอบใบแหลม ผิวใบด้านบนสีเขียวเป็นมัน ด้านล่างมีสีแดง ก้านใบยาว ตรงกลางพองออก ดอกเป็นดอกเดี่ยวสีขาว ออกที่โคนก้านใบ มีกลีบดอก 4 กลีบ บานเหนือน้ำ เมื่อเป็นผลจะจมลงใต้น้ำ ผลหรือฝักกระจับมีสีดำขนาดใหญ่ เปลือกหนาแข็งเขางอโค้งคล้ายเขาควาย เนื้อในสีขาว ขยายพันธุ์โดยการแยกหน่อ

กระจับ มีสรรพคุณทางยาที่สำคัญ คือ เป็นยาบำรุงของทั้งเด็ก ผู้หญิง ผู้ชาย ผู้สูงอายุ และคนหลังฟื้นไข้ เนื่องจากเด็กต้องการการเสริมสร้างเนื้อเยื่อ เพื่อเตรียมตัวเป็นผู้ใหญ่ที่สมบูรณ์แข็งแรง เพื่อเป็นรากฐานของสุขภาพที่ดีในภายภาคหน้า ตามทฤษฎีการแพทย์แผนไทย กระจับ ช่วยสร้างน้ำอสุจิในผู้ชายและสร้างไข่และผนังมดลูกในผู้หญิง ซึ่งล้วนเป็นกลไกของเสมหะ กระจับที่บำรุงเสมหะจึงทำหน้าที่สร้างความเข้มแข็งให้กับระบบสืบพันธุ์ของทั้งสองเพศ นอกจากนี้ เป็นที่รู้กันโดยทั่วไปว่ากระจับช่วยบำรุงผู้สูงอายุ บำรุงกำลังคนไข้ ฟื้นฟูลำไส้หลังอาการท้องเสีย แก้อ่อนเพลีย แก้เมาค้าง

และนอกจากมีฤทธิ์ทางบำรุงแล้วกระจับยังมีสรรพคุณไปในทางดับพิษร้อน เช่น การมีประจำเดือนมาก แก้ร้อนในกระหายน้ำ โดยเฉพาะการกินกระจับอ่อนสดๆ เป็นต้น

สรรพคุณที่สำคัญและโดเด่นที่สุดของ "กระจับ" คือ เป็นยาบำรุงครรภ์ บำรุงน้ำนม ผู้หญิงเป็นผู้ดูแลชีวิต ชีวิตเริ่มตั้งแต่ในครรภ์ของมารดา ผู้เป็นมารดาจะคอยระมัดระวังการใช้ชีวิต การกินยา กินอาหาร เพื่อป้องกันไม่ให้มีผลกระทบมาถึงลูกในท้อง ทั้งยังแสวงหาอาหารที่เป็นประโยชน์ มีคุณสมบัติในการบำรุงทารกในครรภ์ และเมื่อลูกคลอดออกมาก็ต้องมีน้ำนมอันสมบูรณ์ให้ลูกดื่มกิน ซึ่งพืชพรรณที่มีคุณสมบัติดังกล่าว ต้องมีสารอาหารและความปลอดภัยสูง ในตำรายาไทยจัดให้ "กระจับ" เป็นหนึ่งในนั้น ที่พิเศษคือ กระจับบำรุงทารกในครรภ์และบำรุงน้ำนม ในมุมของการแพทย์แผนไทยกระจับมีคุณสมบัติ หวาน เย็น ช่วยบำรุงเนื้อหนังให้บริบูรณ์ หรือบำรุงทางเสมหะ ซึ่งเป็นกลไกของการเสริมสร้างเนื้อเยื่อต่างๆ ทำให้ทารกเจริญเติบโตได้ดี ทำให้แม่มีน้ำนมเลี้ยงลูก

ในความเป็นผู้หญิงที่จะต้องเป็นแม่ ภรรยา และผู้ดูแลคนในบ้าน สุขภาพของคนในบ้านอยู่ในมือเรา ในยุคสมัยที่เปลี่ยนไป การบำรุงครรภ์เหลือเพียงยาบำรุงเลือดที่รับจากคลินิกฝากครรภ์ อาหารการกินเพื่อบำรุงนั้นอยู่ในแคปซูลของบริษัทผลิตอาหารเสริม เพียงหันกลับมามองชะลอมใส่ฝักสีดาหน้าตาประหลาด อาจคืนพลังอำนาจในการบำรุงสุขภาพ ที่ผู้หญิงจะนำคืนมาให้ครอบครัว กระจับ จึงเป็นอาหารของการบำรุงที่ควรค่าแก่การบริโภค

ตำรับยา

ยาบำรุงกำลังกระจับสำหรับชาย-หญิง

นำผลกระจับ 100 ผล ต้มน้ำทิ้งไว้ให้เย็น ปลอกเปลือกออก นำเปลือกตากแดดให้แห้ง ตำผลใส่ในขวดแก้วไว้ นำผงยา 1 ช้อนโต๊ะ ใส่ผสมกับน้ำผึ้ง น้ำตาล นม ดื่มวันละ 1 ครั้ง ทุกๆ วัน

ตำรับอาหาร

กระจับต้มสามารถนำมาปลอกเปลือกต้มกินเล่นเป็นของว่าง นำมาทำเป็นของหวานกิน เช่น กระจับต้มน้ำขิง กระจับน้ำแข็งใส กินร่วมกับเมล็ดบัว มะพร้าวอ่อน ใส่น้ำหวานน้ำแข็งกินเป็นของหวาน และยังสามารถนำมาประกอบอาหารได้ เช่น กระจับต้มซี่โครงหมู กระจับผัด และกระจับผัดพริกกุ้งนาง

ใครที่ยังไม่เคยเห็นและอยากเห็น สามารถร่วมชมและเรียนรู้เรื่องราวกระจับและสมุนไพรอื่นๆ ได้ที่ บูธกิจกรรมโรงพยาบาลเจ้าพระยาอภัยภูเบศร ในงานมหกรรมสมุนไพรครั้งที่ 11“การแพทย์แผนไทยหัวใจดูแลสุขภาพ” ในระหว่างวันที่ 3 - 7 กันยายนนี้ ณ อาคาร 6 - 8 อิมแพ็ค เมืองทองธานี