‘เมืองโบราณศรีเทพ’โดดเด่นตรงไหน จึงผลักดันเป็น'มรดกโลก'

อีกความพยายามของภาครัฐที่จะผลักดันแหล่งท่องเที่ยวทั้งทางธรรมชาติ และวัฒนธรรม ที่มีความโดดเด่น ขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลก ให้ชาวโลกได้รู้ว่า เมืองไทยมีสถานที่ท่องเที่ยวดีๆ ไม่แพ้ต่างชาติ

ปัจจุบันแหล่งมรดกโลกในไทยที่คัดเลือกโดยองค์การยูเนสโก(UNESCO) มี 5 แห่ง เป็นมรดกโลกทางวัฒนธรรม 3 แห่ง คือ เมืองประวัติศาสตรสุโขทัยและเมืองบริวาร จ.สุโขทัย (ปี 2534), นครประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยาและเมืองบริวาร(ปี 2534), แหล่งโบราณคดีบ้านเชียง จ.อุดรธานี (ปี 2535)

ส่วนมรดกโลกทางธรรมชาติมี 2 แห่งคือ เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่-ห้วยขาแข้ง ครอบคลุมจังหวัดอุทัยธานี ตาก และกาญจนบุรี ทางตะวันตกของประเทศชายแดนประเทศพม่า (ปี 2534) และป่าดงพญาเย็น-เขาใหญ่ ครอบคลุม 6 จังหวัดคือ นครราชสีมา สระบุรี นครนายก ปราจีนบุรี สระแก้วและบุรีรัมย์

นอกจากนี้ยังมีขึ้นบัญชีรายชื่อเบื้องต้น (Tentative List) เพื่อพิจารณาขึ้นทะเบียนเป็นแหล่งมรดกโลกในอนาคต ทั้งสิ้น 7 แห่งคือ อุทยานประวัติศาตร์ภูพระบาท จ.อุดรธานี,กลุ่มป่าแก่งกระจาน ครอบคลุมจังหวัดราชบุรี เพชรบุรี และประจวบคีรีขันธ์,วัดพระมหาธาตุวรมหาวิหาร อำเภอเมือง จังหวัดนครศรีธรรมราช ฯลฯ

และหนึ่งในนั้น คือ  เมืองโบราณศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ์ ล่าสุดรัฐบาลได้เตรียมลงนามในเอกสารที่จะยื่นต่อคณะกรรมการมรดกโลกที่ประเทศฝรั่งเศส ภายในวันที่ 1 กุมภาพันธ์ 2564 เพื่อประกอบการพิจารณาในปีพ.ศ. 2565

ครั้งนี้มีการนำเสนอ 3 แหล่งในอุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพคือ โบราณสถานเขาคลังนอก, โบราณสถานเขาถมอรัตน์ และเมืองโบราณศรีเทพ รวมพื้นที่ 8.6 ตารางกิโลเมตร

 

เมืองโบราณอายุพันปี

เมื่องโบราณศรีเทพ ตั้งอยู่ในอำเภอศรีเทพ จ.เพชรบูรณ์ ห่างจากตัวเมืองประมาณ 107 กิโลเมตร เมืองโบราณแห่งนี้เป็นเมืองซ้อนเมืองขนาดใหญ่ ได้รับอิทธิพลทางวัฒนธรรมและศาสนาหลากหลายแบบผสมผสาน ทั้งทวารวดี และขอม คาดว่าอายุไม่ต่ำกว่า 1,000 ปี ความเจริญของสถาปัตยกรรมและศิลปกรรม สันนิษฐานว่า อยู่ในช่วงพุทธศตวรรษที่ 11- 16

การสำรวจและขุดค้นทางโบราณคดีเมืองโบราณศรีเทพ กรมศิลปากรพบว่า มีความเก่าแก่มาก อยู่ในยุคก่อนประวัติศาสตร์ 2,500 ปี และได้ขุดค้นพบโครงกระดูกมนุษย์ มีอายุเก่าแก่ถึง 1,800 ปี และยุคทวารวดี ที่มีความเก่าแก่ถึง 1,400 ปี

เมืองโบราณศรีเทพ มีกำแพงเมืองที่ก่อด้วยดินล้อมรอบ คูเมืองนอกกำแพง ประตูเมืองทั้งสี่ทิศ ภายในเมืองมีปรางค์สมัยลพบุรีอยู่สององค์ เรียกว่า ปรางค์องค์พี่และปรางค์องค์น้อง มีสระน้ำสองแห่ง

ส่วนโบราณสถานที่สำคัญ ปรางค์ที่สร้างด้วยอิฐและศิลาแลงที่เรียกว่าปรางค์ศรีเทพ เเป็นสถาปัตยกรรมแบบขอม การขุดค้นเคยพบชิ้นส่วนทับหลังรูปลายสลักราวพุทธศตวรรษที่ 16-17 สันนิษฐานว่า สร้างเพิ่มหลังจากโบราณสถานเขาคลังใน

นอกจากนี้ยังมี เขาคลังใน เชื่อกันว่า เป็นที่เก็บอาวุธและทรัพย์สมบัติต่าง ๆ สร้างพุทธศตวรรษที่ 12-13 ผังเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ใช้ศิลาแลงก่อสร้าง ที่ฐานมีรูปปูนปั้นบุคคล และสัตว์ประดับเป็นศิลปะแบบทวารวดี 

อีกโบราณถสถาน เขาคลังนอกเป็นมหาสถูปที่ขุดพบในปี พ.ศ. 2555 เหลือเป็นฐานขนาดสูง 5 เมตร ก่อด้วยศิลาแลง โบราณสถานส่วนนี้ถูกเสนอให้เป็นมรดกโลก และปรางค์สองพี่น้อง เป็นปรางค์ 2 องค์ ตั้งอยู่บนฐานศิลาแลงขนาดใหญ่ จากการขุดแต่งทางโบราณคดี พบทับหลังที่มีจำหลักเป็นรูปพระอิศวรอุ้มนางปารพตี ประทับนั่งอยู่เหนือโคอศุภราช ซึ่งลักษณะของทับหลังและเสา ประดับกรอบประตู เป็นสิ่งกำหนดอายุของปรางค์ ราวพุทธศตวรรษที่ 16-17 เป็นศิลปะขอม

และถ้ำเขาถมอรัตน์ เป็นโบราณที่สำคัญและเสนอขึ้นเป็นมรดกโลก ภายในถ้ำสันนิษฐานว่า เป็นศาสนสถานที่ดัดแปลงจากถ้ำหินปูนธรรมชาติ โดยพบประติมากรรมสลักนูนต่ำหลายชิ้น อาทิ พระพุทธรูป ปางต่างๆ รวม 11 องค์

 

เมืองโบราณศรีเทพ สำคัญอย่างไร

เมืองโบราณศรีเทพ เคยเป็นเมืองที่มีความสำคัญเชื่อมต่อกับชุมชนโพนทะเล มีร่องรอยเส้นทางการค้า จึงนำมาซึ่งความเจริญทางสถาปัตยกรรมและศิลปะวัฒนธรรม มีการขุดพบเทวรูปจำนวนมาก

วลัยลักษณ์ ทรงศิริ นักโบราณคดี นักวิชาการผู้ช่วยศาสตราจารย์พิเศษ ศรีศักร วัลลิโภดม มูลนิธิเล็ก-ประไพ วิริยะพันธุ์  กล่าวว่า ตัวเมืองโบราณค่อนข้างสมบูรณ์ กว่าจะค้นพบเจอเมืองโบราณแห่งนี้ก็ยุครัชกาลที่ 5 มีการขุดค้นสำรวจทางโบราณคดีเกือบ 30 ปี

“การขึ้นเป็นแหล่งมรดกโลก ส่วนใหญ่เพื่อสนับสนุนการท่องเที่ยว แต่ในทางโบราณคดี สภาพแวดล้อม การดูแล ยังไม่ค่อยให้ความสำคัญ ทั้งๆ ที่เมืองโบราณศรีเทพ มีโบราณสถานเขาครางนอกน่าสนใจมาก คล้ายๆ บุโรพุทโธ แต่ไม่ยิ่งใหญ่เท่า

เมืองศรีเทพมีทั้งเมืองชั้นนอก ชั้นใน สระน้ำ ที่น่าสนใจคือ มีโบราณวัตถุเยอะ แต่ถูกนำออกไปนอกประเทศ ซึ่งโบราณวัตถุเหล่านั้น มีหลักฐานยืนยันเรื่องการเชื่อมโยงกับศาสนาฮินดูในยุคแรกๆ ทางอินเดีย และมีความต่อเนื่องยุคประวัติศาสตร์ยุคทวารวดี และเขมรยุคปลายศตวรรษที่16”

การขุดค้นทางโบราณคดี วลัยลักษณ์ บอกว่า ชั้นล่างสุดเจอโครงกระดูก เนื่องจากลุ่มน้ำลพบุรี-ป่าสักมีเส้นทางการเดินทางเชื่อมโยงกับหลายเมือง เนื่องจากเป็นเมืองโบราณที่คาบเกี่ยวกับระหว่างยุคเหล็กกับยุคก่อนประวัติศาสตร์

 “พื้นที่โบราณที่หลงเหลือในปัจจุบัน ไม่ได้ถูกทำลายโดยเมืองขนาดใหญ่ที่มีการทับซ้อนของเมืองเหมือนที่อื่น เพราะเมืองโบราณศรีเทพไม่ได้มีความสืบเนื่องของเมือง มีบางช่วงที่ขาดหายไปในประวัติศาสตร์ แต่มีความสนใจทางโบราณคดี มีเนินสูงๆ ต่ำ ๆ มีกว่าร้อยเนิน ทั้งเมืองในและเมืองนอก ยังไม่มีการปูพรมทำงานโบราณคดีทั้งหมด

( แผ่นทองคำดุนรูปพระโพธิสัตว์ไมเตรยะ จัดแสดงที่ Norton Simon Museum : ภาพจากเฟซบุ๊ค ศูนย์ข้อมูลภาคตะวันตก หอสมุดพระราชวังสนามจันทร์)

โบราณวัตถุ ที่มาจากเมืองโบราณศรีเทพจำนวนมากค่อนข้างสวยงาม ถูกนำไปไว้ในพิพิธภัณฑ์ในอเมริกาในช่วงสงครามเวียดนาม ไม่ว่าแผ่นทองคำดุนทวารวดีสกุลช่างศรีเทพ มีความเป็นตะวันออกแบบมหายาน คล้ายอารยธรรมแบบอินเดีย"

นอกจากนี้เมืองโบราณศรีเทพ ยังเป็นเมืองที่ยังคงสมบูรณ์ในการศึกษาทางวิชาการ ซึ่งปัจจุบันไม่ค่อยมีให้เห็นแล้ว นักวิชาการคนเดิมบอกว่า นักโบราณคดีขุดพบโบราณวัตถุจำนวนมาก พวกเทวรูปสุริยเทพ แผ่นทองคำดุนจากเมืองศรีเทพ 

“มีการตั้งคำถามว่า ทำไมเจอเทวรูปสุริยเทพเยอะ มีกลุ่มที่มาจากฝั่งตะวันตกของอินเดียมาตั้งถิ่นฐานหรือเปล่า รอบๆ เขาคลังนอกยังขุดเจอโบราณว้ัตถุได้อีกเยอะ เมืองศรีเทพเป็นตัวอย่างการทำงานทางโบราณคดีที่ละเอียด ในเมืองไทยไม่มีที่ไหนสะดวกกว่าที่นี่แล้ว เพราะมีข้อมูลและหลักฐานเชื่อมโยงกับหลายยุค”