มาตรฐาน‘กองถ่ายไทย’   ขอแบบเดียวกับฮอลลีวู้ดได้ไหม? 

“วันที่ 8 ตุลาคม 2513 มิตร ชัยบัญชา ได้เสียชีวิตจากการพลัดตกจากบันไดเฮลิคอปเตอร์ ขณะถ่ายทำภาพยนตร์เรื่องอินทรีทอง ที่หาดดงตาล จ.ชลบุรี การเสียชีวิตที่ไม่น่าจะเกิดขึ้น เพราะทำงานหนักไม่ได้พักผ่อน นำไปสู่อุบัติเหตุเสียชีวิต ซึ่งชีวิตของคนทำงานในกองถ่ายแบบนี้ต้องนำมาศึกษาเรียนรู้” ก้อง ฤทธิ์ดี รองผู้อำนวยการ หอภาพยนตร์ กล่าวในงานเสวนา ‘ราคาชีวิตของคนกอง’ เมื่อวันที่10 มีนาคม 2564 ณ โรงหนังช้างแดง หอภาพยนตร์ (องค์การมหาชน)

ภาพเบื้องหลัง ก่อนที่ มิตร ชัยบัญชา จะขึ้นไปถ่ายทำกับเฮลิคอปเตอร์ 

• มาตรฐานความปลอดภัย

“พี่ทำงานกองถ่ายมาตั้งแต่ปีพ.ศ.2506 เรื่องแรก แพนน้อย ของดอกดิน กัญญามาลย์ หนังไทยยุค 16 ม.ม. ต่อด้วยยุค 35 ม.ม. และละครโทรทัศน์ในปัจจุบัน สมัยนั้นใครทำงานกองไหนก็อยู่กองนั้น พี่มีหน้าที่ดูแลเตรียมของ เดือนหนึ่งมี 4-5 คิว อย่างมิตร ชัยบัญชา วันหนึ่งรับงาน 2-3 เรื่อง เช้าถึงเย็น หัวค่ำถึงสองยาม มาตรฐานความปลอดภัยในพ.ศ.นั้นก็ไม่ดี 

นักแสดงส่วนมากจะเล่นเอง ไม่มีสแตนด์อิน ปืนที่ยิง บางทีก็ใช้กระสุนจริง มิตรรับงานเยอะ เพราะสายหนังบอกว่า ถ้าไม่ได้นักแสดงหลักก็ขายไม่ได้ ในกองถ่ายมี 15 คน พอมาถึงยุค 35 ม.ม. มีเรื่องเสียงเข้ามา คนในกองก็เพิ่มเป็น 20-25 คน ” ยุวดี ไทยหิรัญ ผู้จัดละคร บริษัท ยูม่า 99 ที่ทำงานในวงการบันเทิงมากว่า 50 ปี เล่าถึงการทำงานในอดีต

ยุวดี ไทยหิรัญ ผู้จัดละคร บริษัท ยูม่า 99 

“ผมเรียนศิลปะ เริ่มต้นทำงานในกองตั้งแต่การทำ Props ในกองถ่ายอัครเศรณีโปรดักชั่น แล้วไปทำละครเวที ทำหนังเรื่องดอกฟ้าในมือมาร ทำโลเคชั่นเรื่องขวัญเรียม เรื่องกองทัพน้ำค้าง แล้วมาเป็นผู้ช่วยผู้กำกับกับหม่อมน้อย (ม.ล.พันธุ์เทวนพ เทวกุล), ท่านมุ้ย (ม.จ.ชาตรีเฉลิม ยุคล) มีทำหนังต่างประเทศบ้าง ปกติกองถ่ายหนัง 1 คิว 12 ชั่วโมง ถ่าย 6 โมงเย็นถึง 6 โมงเช้า หรือ 6 โมงเช้าถึงเที่ยงคืน 

ทีมงานเหมาทั้งเรื่อง ได้เงินมาก้อนหนึ่งก็แบ่งกัน เฉลี่ยถ่ายหนังเรื่องหนึ่งประมาณ 30 คิว มีบ้างถ่ายติดต่อกันเช้าถึงมืด ถ้าเป็นมาตรฐานสากลต้องพัก 12 ชั่วโมง ถึงจะนัดทีมงานเรียกขึ้นรถไปทำงานต่อได้ เป็นกฎของ SAG (The Screen Actors Guild : SAG) ที่ American Labor Union และกองถ่ายทั่วโลกปฏิบัติกัน 

โมไนย ธาราศักดิ์

ถ้าใช้แรงงานเด็กต้องมีครูมาประกบ เด็กสามารถทำงานได้กี่ชั่วโมง ต้องพักเรียนหนังสือแล้วกลับมาถ่ายทำใหม่ เพราะเชื่อว่าคนต้องมีเวลาพักอย่างเพียงพอ ตามหลักการแพทย์ การนอนน้อยจะทำให้มีปัญหาต่างๆ ตามมา” โมไนย ธาราศักดิ์ ผู้กำกับภาพยนตร์ไทยและต่างประเทศ เล่า

      ทางด้าน ชาติชาย เกษนัส ผู้กำกับ ตัวแทนจากสมาคมผู้กำกับภาพยนตร์แห่งประเทศไทย เล่าว่า

“มีครั้งหนึ่งผมยอมถ่าย 24 ชั่วโมง เพราะงบหมด ค่าอุปกรณ์ถ่ายทำแพงมาก ผมทำงานจนหลับคามอนิเตอร์เลย พอเกิน 8 ชั่วโมงก็ถ่ายทำต่อแบบไม่มี Creative Thinking เหลือแล้ว พอเกิน 12 ชั่วโมง แรงในการทำงานมันจะตก ต่อให้จ่ายค่าแรงไปก็ไม่คุ้ม บางทีถ่ายครบ แต่ไปถึงห้องตัด จะมีรายละเอียดที่ไม่ทันสังเกต ความล้าทำให้มองอะไรไม่ชัด ตัดสินใจไม่เร็ว สุดท้ายก็ต้องโยนทิ้งทั้งหมด

บางทีต้องรอทีมงาน เพราะเขาเพิ่งเลิกจากกองโน้นมาต่อกองเรา ใช้เวลาถ่ายทำจนไม่เหลือเวลาพักผ่อน ผมไม่ให้ทีมงานรับงานนอกเลย อยากให้เขามีเวลาพักผ่อน ไปอ่านหนังสือไปศึกษาแล้วกลับมารีเฟรซ มีบางคนทำงานหนักในห้องตัดต่อจนตายเพราะหัวใจล้มเหลว ร่างกายไม่ไหวมันก็ไป”

 

• มาตรฐานการทำงาน

นอกจากความปลอดภัยในชีวิต มาตรฐานการทำงานก็ต้องใส่ใจ ชาติชาย เข้าสู่วงการภาพยนตร์ไทยในช่วงยุคทองปี 2546 ตอนนั้นไปถ่าย Behind The Screen เรื่องไอ้ฟัก ตีสามเราต้องขึ้นรถตู้ไปกองถ่ายให้ทันตอนหกโมงเช้า เลิกกองหกโมงเย็น ถ้ามีคิวกลางคืนก็ถ่ายต่อถึงเที่ยงคืน 

ชาติชาย เกษนัส

"ตอนไปดูBehind The Screen ของกองถ่ายซีรีส์เกาหลี อย่างเรื่อง Itaewon Class เกาหลีเป็นชาติเดียวที่มีสเกลการทำงานแบบกองถ่ายฮอลลีวูด แม้กระทั่งซีนอินทีเรียในบ้านเล็กๆ เขาก็จัดแสงด้วยโคมไฟ 18 Kw

เขาไปไกลแล้ว แต่เรายังอยู่ตรงนี้ ผมเคยจ้างทีมงานมาช่วย บางคนยังโหลดไฟล์ไม่เป็น ผมต้องไปสอนเขา และทุกปีจะมีหนังที่ไม่ได้ฉาย 100 กว่าเรื่อง เพราะเคลียร์บัญชีไม่ได้ นายทุนไม่ให้งบทำต่อ ”

ส่วน ยุวดี มองในเรื่องคุณภาพคนไทยที่ทำงานด้านนี้ จะต่างจากชาวต่างชาติที่ยิ่งแก่ยิ่งเก่ง 

บรรยากาศการเสวนา 'ราคาชีวิตของคนกอง'

"คนในพ.ศ.นี้ คาดหวังในตัวเงินมากกว่าตัวงาน นอกจากแรงกายแล้วก็ต้องมีแรงใจ มีสติปัญญา มีความร่วมสมัยมาขายด้วย ถ้าเรารวมตัวกันเป็นสหภาพ ทำมาตรฐานออกมา หากใครเข้ามาทำงานด้านนี้ ก็ต้องมีการอบรม มีความสามารถ มีจริยธรรม ไม่ว่าหนังหรือละคร จะทำอย่างไรให้บุคลากรอาชีพนี้ มีคุณภาพอย่างน้อย 80 % “

      นอกจากความเห็นของยุวดี ทางด้าน โมไนย กล่าวว่า คนทำงานด้านโปรดักชั่น คุณภาพการทำงานเป็นเรื่องสำคัญ ปัจจุบันกองถ่ายทำยุคใหม่ ทำงาน 6-8 วันเสร็จด้วยงบประมาณน้อยๆ 

      "เห็นเนื้องานแล้วไม่แปลกใจ เพราะไม่มีงานที่ดีจากเงินที่น้อยและเวลาที่น้อยได้ ถ้าเราอยากได้สวัสดิการ เราต้องพัฒนาศักยภาพทีมงานก่อน เพราะเวลาคนจะเรียกใช้ ก็ต้องดูคุณลักษณะ”

• ทางออกของปัญหา

ไม่ว่าจะเป็นเรื่องมาตรฐานความปลอดภัยหรือมาตรฐานการทำงาน ภควัต สุพรรณขันธ์ นายกสมาคมวิชาชีพภาพยนตร์และดิจิทัลมีเดีย (FDCA) บอกว่า เขาได้ริเริ่มลองทำแล้ว 

"เรื่องมาตรฐานวิชาชีพของแต่ละตำแหน่ง สมาคมฯเราได้เริ่มทำเฟสแรกไปแล้ว มีแผนกกล้อง, ไฟ, Grip, เสียง กำหนดมาตรฐานแต่ละตำแหน่งว่า ถ้าคุณจะเข้ามาอยู่ในตำแหน่งนี้ ต้องเริ่มมาตั้งแต่เป็น video man หรือผู้ช่วยสองของแผนกกล้อง พัฒนาเรื่อยมาจนเป็นช่างภาพ มาตรฐานนี้ถูกกำหนดและประกาศเรียบร้อย แต่ไม่สามารถบังคับใช้ทางกฎหมายได้ ซึ่งแปลกมากในประเทศไทย ภาพยนตร์ต่างประเทศ ดูแลโดยกระทรวงการท่องเที่ยวฯ ส่วนหนังไทย, ละครไทย, ทีวีไทย ดูแลโดยกระทรวงวัฒนธรรม ทำไมไม่เป็นองค์กรเดียวกัน ไม่มีเอกภาพในการบริหาร

(ซ้ายมือของภาพ ) ภควัต สุพรรณขันธ์

ส่วนเรื่องมาตรฐานความปลอดภัย รัฐไม่สนใจเรื่องนี้ ในอนาคตคนทำหนัง ทำซีรีส์ ทำละคร จะเป็นคนกลุ่มเดียว ศักยภาพและความรู้ต้องได้มาตรฐานเดียวกัน ต่อให้ฉายทางยูทูบ ก็ต้องมีชั้นเชิงในการเล่าเรื่อง มีฉาก มีเสื้อผ้า เหมือนกัน 

เมื่อ 2-3 ปีที่แล้ว มีช่างภาพคนหนึ่งเสียชีวิต เราได้เชิญตัวแทนประกันชีวิต 2-3 รายมาคุยเรื่องทำประกันกองถ่าย ผลสรุปว่าทางประกันไม่กล้ารับ เพราะว่าพวกคุณยังไม่มีมาตรฐานความปลอดภัยในการทำงานเลย อย่างอาชีพอื่นที่เขารับทำประกัน เพราะมีมาตรฐานความปลอดภัยในอาชีพ กำหนดเป็นกฎหมาย แต่อาชีพนี้ไม่มี

นิทรรศการ มิตรศึกษา 

มาตรฐานความปลอดภัยไม่ได้ช่วยแค่ทีมงาน แต่ยังรับรองหนังที่ทำได้ว่า ทำให้เกิดความเสี่ยงต่ำ หรือดาราก็เสี่ยงน้อยลง สามารถทำงานมีคุณภาพมากขึ้น ถ้าเรารวมกันได้ ก็จะไปขอภาครัฐให้รับรองเป็นมาตรฐาน ซึ่งทั่วโลกใช้มาตรฐานเดียวกันหมด”  

• ภาพยนตร์ไทยยังไร้ทิศทาง

“เมื่อ 10 ปีก่อนหนังไทยมีชื่อเสียงมาก อย่าง'องค์บาก' แต่ตอนนี้เรากำลังจะสูญเสียองค์ความรู้ และคนเก่งส่วนหนึ่งไปให้กับประเทศเพื่อนบ้าน อุตสาหกรรมภาพยนตร์อินโดนีเซียโตขึ้นทุกวัน ช่วงหลังๆ หนังไทยหลายเรื่องถ่ายเป็น Head Shot หมดเลย ไม่มี Shot ดีไซน์ หรือการเคลื่อนกล้องแล้ว เป็นการเอาวิดีโอใหญ่ๆ มาฉายโรง มาตรฐานการทำงานต่ำลง  ตอนผมเข้ามา เจนเนอเรชั่นก่อนหน้านี้ ทำไว้ดีมาก อย่างน้อยผมก็ต้องทำให้เท่ากัน แต่ถ้าช่วงนี้ดรอปลง ช่วงต่อไปเราก็จะสูญเสีย ที่เราทำได้คือรวมกัน ออกกติการ่วมกัน เราต้องเริ่มเลย” ชาติชาย แสดงความคิดเห็น 

ส่วนภควัต บอกว่า  ต้องมีกติกาที่ถูกต้อง ไม่ต้องมีใครมาบังคับ ไม่ต้องให้คนจากสหภาพมาปิดกอง เพราะทำมาตรฐานความปลอดภัยไม่ได้ คนในกองต้องช่วยกัน เพราะถ้ากองถูกปิดก็กระทบต่อรายได้และอาชีพ เป็นจิตสำนึกส่วนบุคคล คนในอาชีพนี้ต้องเริ่มก่อน อย่าไปเรียกร้องอะไรกับใคร เริ่มจากตัวเองง่ายที่สุด

ขณะที่วงการภาพยนตร์ของประเทศเพื่อนบ้านกำลังรุดหน้าขึ้นมาเรื่อยๆ ถ้าเราไม่ทำอะไร ก็จะถูกทิ้งไว้ข้างหลัง เป็นประเทศโลกที่สามในอุตสาหกรรมนี้ในที่สุด

...............................

 

เนื่องในโอกาสครบรอบ 50 ปีการจากไปของ มิตร ชัยบัญชา เพื่อเปิดมุมมองเรื่องราวและบริบทให้เห็นว่า เหตุใดพระเอกคนนี้มีอิทธิพลต่อสังคมไทยมายาวนาน สามารถชมนิทรรศการ มิตรศึกษา (Mitr-Mythology) หลากมิติ ทั้งภาพนิ่ง ภาพเคลื่อนไหว โปสเตอร์ ฯลฯ ได้ตั้งแต่วันนี้ถึง 31 พฤษภาคม 2564 ที่หอภาพยนตร์ ศาลายา