จุดอ่อนที่สำคัญและเรื้อรังของ ‘เศรษฐกิจไทย’

ดังนั้น เราจึงควรพิจารณาให้ความสำคัญแก่ทุกมิติ หรือปัจจัยที่เกี่ยวข้องของการเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจ โดยเฉพาะอย่างยิ่งทางด้านแรงงาน หรือทรัพยากรมนุษย์ (labor) เพราะมนุษย์เป็นปัจจัยที่สำคัญยิ่งในการผลิต จึงควรได้รับผลตอบแทนที่ดี (กินดีอยู่ดี) จากขบวนการผลิต เมื่อเราเห็นความสำคัญเช่นนี้แล้ว เราก็ควรเพ่งเล็งถึงระดับรายได้ประชากรต่อคน (per capita income, PCI) มากกว่า อัตราการขยายตัวของ GDP เพราะเหตุผลอื่น ๆ อีกหลายประการ

ตัวอย่างเช่น PCI สะท้อนให้เห็นถึงทั้งกำลังซื้อและประสิทธิภาพของการใช้ทรัพยากร ทั้งสองปัจจัยนี้ส่งอิทธิพลเป็นอันมากแก่ศักยภาพของ growth เพราะ PCI ที่สูงย่อมกระตุ้นทั้งการบริโภค และจูงใจการลงทุน ซึ่งช่วยนำไปสู่ growth ที่สูงขึ้น ดังนั้น การเพิ่มขึ้นของระดับ PCI จึงควรเป็นเป้าหมายรากฐานของการพัฒนาเศรษฐกิจระยะยาว 

ในที่นี้ เราจะศึกษาข้อมูลเปรียบเทียบระดับของ PCI ในอดีตของประเทศสมาชิกในกลุ่ม ASEAN พบว่า สิงคโปร์ได้พัฒนาประสิทธิภาพของแรงงานได้ดีที่สุด ทั้งในแง่ความเร็วและความสม่ำเสมอ เพราะแม้ว่า PCI ของมาเลเซียและไทยจะเพิ่มขึ้นในอัตรา 47% ต่อปี ในปี 2543-2552 และ 96% ต่อปี ในปี 2553-2562 ซึ่งใกล้เคียงกับอัตราเพิ่มของสิงคโปร์ (47% และ 91% ตามลำดับ) แต่ระดับของ PCI นั้น ยังต่างกันเป็นอันมาก คือ PCI ของสิงคโปร์ยังอยู่ในระดับ 5 เท่าตัวของมาเลเซีย และ 9 เท่าตัวของไทยตลอดสามทศวรรษที่กล่าวข้างต้น

นอกจากนั้น ตั้งแต่ปี 2563 เป็นต้นมา วิกฤติโควิด-19 ก็มิได้ทำให้สิงคโปร์หยุดยั้งในการเพิ่ม PCI จาก 61,491 ดอลลาร์ต่อคนต่อปี ในปี 2563 มาเป็น 84,714 ดอลลาร์ต่อคนต่อปี ในปี 2566 แต่ PCI ของไทยแทบจะไม่เคลื่อนไหวเท่าใดเลย คือ อยู่ในระดับ 7,561 ดอลลาร์ต่อคนต่อปี และ 7,801 ดอลลาร์ต่อคนต่อปี ตามลำดับปีที่กล่าวข้างต้น ความเชื่องช้าของไทยในแง่นี้ก็เกิดขึ้นในประเทศอินโดนีเซีย เวียดนาม และฟิลิปปินส์

ดังนั้น จึงไม่น่าแปลกใจที่ทั้งการลงทุนและการบริโภคของไทยได้เฉื่อยชาลงเป็นอันมาก และอัตราการใช้กำลังการผลิตในปี 2567 ลดลงสู่ระดับต่ำสุดในรอบ 10 ปี (2557-2567) คือ 58.44% ในขณะที่อัตราเพิ่มของ GDP โดยเฉลี่ย 4 ปี ที่ผ่านมา (2564-2567) ของไทย (2.2%) อยู่ในระดับต่ำที่สุดในหมู่ประเทศเพื่อนบ้าน อันได้แก่ ฟิลิปปินส์ (6.1%), เวียดนาม (5.8%), มาเลเซีย (5.2%), สิงคโปร์ (5.0%), และ อินโดนีเซีย (4.7%)

จากการสำรวจของหลายหน่วยงานและธุรกิจประเภทต่างๆ สาเหตุพื้นฐานที่เศรษฐกิจไทยตกต่ำตามที่กล่าวข้างต้น สืบเนื่องมาจากความด้อยของประสิทธิภาพแรงงาน ทักษะ และกำลังซื้อ ตามที่เห็นได้ชัดจากความไม่เคลื่อนไหวของ PCI หากวิเคราะห์เจาะลึกลงไปในจุดอ่อนนี้ จะสรุปได้อย่างแน่ชัดว่าต้นตอของจุดอ่อนนี้อยู่ที่การศึกษา 

สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย (TDRI) ได้ศึกษารายละเอียดและมีข้อเสนอแนะที่ครบถ้วนดังต่อไปนี้ ปัญหาของระบบการศึกษาไทยเกิดจากการใช้ทรัพยากรอย่างไม่มีประสิทธิภาพ คือใช้มากแต่ผลสัมฤทธิ์ต่ำ ใจกลางของปัญหาคือ การขาดความรับผิดชอบ (accountability) ตลอดทุกขั้นตอน นอกจากนั้นระบบการศึกษาของไทยยังมีความเหลื่อมล้ำของคุณภาพการศึกษาในระดับสูง และระบบการเรียนการสอนไม่เหมาะกับบริบทของศตวรรษที่ 21 

ดังนั้น หัวใจของการปฏิรูปการศึกษาจึงอยู่ที่ (1) การสร้างความรับผิดชอบเพื่อพัฒนาคุณภาพการศึกษา โดยให้โรงเรียนมีความรับผิดชอบโดยตรงต่อผู้ปกครองและนักเรียนมากขึ้น (2) โรงเรียนควรมีอิสระในการบริหารจัดการและพ่อแม่สามารถเป็นผู้เลือกโรงเรียนให้ลูกตามข้อมูลคุณภาพของโรงเรียน ที่ได้รับการเปิดเผยต่อสาธารณะ 

(3) ปรับหลักสูตร สื่อการสอน และพัฒนาครูให้เหมาะกับบริบทของศตวรรษที่ 21 (4) ลดความเหลื่อมล้ำของคุณภาพการศึกษา โดยปรับการจัดสรรงบประมาณให้แก่พื้นที่ที่มีปัญหาทางเศรษฐกิจและสังคมเพิ่ม มากขึ้น และสร้างระบบการให้ความช่วยเหลือแก่โรงเรียน ครูและนักเรียนที่ประสบความยากลำบากหรือขาดแคลน

อีกสองปัญหาที่เกี่ยวโยงกับการศึกษาโดยตรงคือ (1) นักเรียนไม่รู้เป้าหมายของตนเองว่าอยากเรียนอะไร และ/หรือ อยากทำงานด้านใด (2) ทางฝ่ายธุรกิจหรือผู้จ้างงานก็บ่นว่าบัณฑิตที่เขารับเข้ามาทำงานนั้น มักขาดทักษะ คิดไม่เป็น และ ไม่สามารถวิเคราะห์โลกแห่งความจริงได้ถูกต้องและคุ้มค่ากับการจ้างงาน 

รัฐน่าจะสามารถแก้ไขทั้งสองปัญหานี้ได้อย่าง ไม่ยากเย็น โดยปรับหลักสูตรตั้งแต่มัธยมปลายขึ้นไปถึงระดับปริญญาตรี ให้มีความยืดหยุ่นเพิ่มขึ้นใน 3 แง่ ต่อไปนี้ 

(1) สนับสนุนให้โรงเรียนหรือวิทยาลัยเสนอโครงการ “ทางเลือกอิสระในหลายสาขาวิชา” โดยในช่วงสองปีแรกนักศึกษาสามารถเลือกเรียนบางวิชาเบื้องต้นได้ในหลากหลายสาขา เพื่อที่จะได้ทราบว่าตนชอบสาขาไหน มีความสามารถทางด้านใด และอยากจะไปประกอบอาชีพอะไรในอนาคต อย่างไรก็ตาม ควบคู่ไปกับวิชาที่เลือกเหล่านั้นนักศึกษาจำเป็นต้องเข้าเรียนในวิชาบังคับระดับพื้นฐานไปด้วย เช่น STEMS แต่ในช่วงหลังของโครงการ (2 ปีหลัง) นักศึกษาจะเพ่งเล็งศึกษาลึกลงไปในระดับสูงของเฉพาะสาขาที่ชอบหรืออยากเชี่ยวชาญเท่านั้น 

(2) ระหว่างการสอนทั้งในช่วงแรกและช่วงหลัง วิทยาลัยควรแนะนำให้อาจารย์เน้นถึงวิธี การคิดให้เป็นจนสามารถวิเคราะห์สถานการณ์ที่แท้จริงได้ ทั้งนี้ อาจารย์อาจนำกรณีตัวอย่างที่เกิดขึ้นจริงในอดีต (case studies) มายกเป็นตัวอย่างประกอบในการสอนได้ (3) ก่อนที่นักศึกษาจะจบปริญญาตรีหรืออาชีวศึกษา และออกไปหางานทำในอนาคต วิทยาลัยควรบังคับให้นักศึกษาออกไปฝึกงานเป็นผู้ช่วยในสำนักงานอาชีพต่างๆ เพื่อเพิ่มทักษะ ความช่างคิด ช่างสังเกต และเทคนิคในการปรับตัวเพื่อมีมนุษยสัมพันธ์ที่ดีขึ้น

ประเด็นสุดท้ายที่ควรอยู่ในการปฏิรูปการศึกษาของไทยด้วยคือ การบังคับให้นักเรียนศึกษาวิชาการใช้คอมพิวเตอร์และเทคโนโลยีรุ่นใหม่ๆ เช่น Artificial Intelligence (AI) ในรูปแบบต่างๆ ให้นานและคุ้นเคยพอที่จะต่อสู้กับโลกในศตวรรษที่ 21 ซึ่งเต็มไปด้วยพัฒนาการทางเทคโนโลยีที่เปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วเสมอ