การต่อสู้เพื่อสิทธิในชื่อและพันธุ์ข้าว "บาสมาติ-หอมมะลิไทย"

เป็นข้าวเมล็ดยาว มีความเรียวยาว ความยาวเมล็ดเฉลี่ย 7.7-8.3 มม. เมื่อหุงแล้วได้ข้าวสุกเมล็ดสวย มีความนุ่ม เป็นที่นิยมกันในหมู่ผู้รับประทานข้าวเป็นอาหารหลักและที่นิยมรับประทานข้าว ถือว่าเป็นข้าวระดับพรีเมี่ยมราคาส่งออกสูงกว่าข้าวอื่นๆ

การต่อสู้ในความเป็นเจ้าของข้าวบาสมาติ

ทั้งอินเดียและปากีสถานมีการต่อสู้โดยต่างก็อ้างว่า ข้าวบาสมาติเป็นของประเทศตน เพื่อครองตลาดข้าวบาสมาติในตลาดโลก การต่อสู้เป็นมาอย่างยาวนานใน ปี 2541

ทั้งสองประเทศตั้งผู้แทนเข้าประชุมร่วมกันเพื่อพิจารณาแก้ไขข้อขัดแย้งในเรื่องนี้ มีการตกลงกันในเบื้องต้นว่า ทั้งสองประเทศจะร่วมกันยื่นขอขึ้นทะเบียนสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ (GI) ของข้าวบาสมาติ

โดยยอมรับข้าวบาสมาติที่ปลูกในปากีสถาน 14 อำเภอ ปลูกในอินเดีย 7 รัฐ แต่เนื่องจากความสัมพันธุ์ระหว่างประเทศทั้งสองไม่ดี ความตกลงดังกล่าวจึงไม่บรรลุผล

ในปี 2551 อินเดียยื่นคำขอขึ้นทะเบียนสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ (GI) สำหรับข้าวบาสมาติต่อสหภาพยุโรป แต่คำขอไม่ได้รับการพิจารณา ในปี 2565 ปากีสถานยื่นคำขอขึ้นทะเบียนสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ต่อสหภาพยุโรป ปรากฏว่าคำขอได้รับการพิจารณาอย่างรวดเร็ว 

อินเดียมารู้ภายหลังเมื่อมีการประกาศการขึ้นทะเบียนตามเอกสารของสหภาพยุโรป ซึ่งมีข่าวต่อมาว่า อินเดียจะต่อสู้เรื่องนี้ในศาลยุติธรรมแห่งสหภาพยุโรปต่อไป แต่ยังไม่มีข้อมูลความคืบหน้าในขณะนี้

๐ สิทธิบัตรข้าวบาสมาติ

นอกเหนือปัญหาข้อพิพาทระหว่างอินเดียและปากีสถาน เรื่องความเป็นเจ้าของข้าวบาสมาติดังกล่าวแล้ว ก็มีปัญหาสิทธิบัตรของข้าวบาสมาติ ตามมาอีก คือผู้ประกอบการในสหรัฐอเมริกาชื่อบริษัท Rice Tec ที่ตั้งอยู่ในรัฐเท็กซัส สหรัฐอเมริกา

อ้างว่าตนได้ค้นคว้าปรับปรุงพันธุ์ข้าวโดยการผสมพันธุ์ข้าวบาสติกับพันธุ์ข้าวเมล็ดยาวที่ปลูกกันในสหรัฐอเมริกาได้ข้าวพันธุ์ใหม่ เป็นลูกผสมของข้าวบาสมาติและข้าวเมล็ดยาวในสหรัฐอเมริกา 

เรียกว่า ข้าวบาสมาติ 867 และได้จดสิทธิบัตรต่อสำนักงานสิทธิบัตรของสหรัฐอเมริกา ในเดือนกันยายน 2540 สำนักงานสิทธิบัตรของสหรัฐอเมริกา พิจารณาแล้วว่า ข้าวบาสมาติ 867 เป็นข้าวพันธุ์ใหม่ และได้ให้สิทธิบัตรแก่ Rice Tec ได้ เป็นสิทธิบัตรหมายเลข 5663484 ชื่อว่า Basmati Rice Lines and Grains

ผลจากการที่ Rice Tec ได้รับสิทธิบัตร ข้าว Basmati 867 ดังกล่าว อินเดียเกรงว่าข้าวบาสมาติและพันธุ์ข้าวตามสิทธิบัตร 5663484 ซึ่งมีลักษณะคล้ายกับข้าวบาสมาติที่ปลูกกันมานานหลายศตวรรษในอินเดียและปากีสถาน จะมีผลกระทบสร้างความเสียหายต่อการส่งออกข้าวบาสมาติของอินเดีย รวมทั้งปากีสถานไปยังสหรัฐอเมริกา 

อินเดียได้ยื่นประท้วงการรับจดสิทธิบัตรข้าวบาสมาติของ Rice Tec ต่อสำนักงานสิทธิบัตรของสหรัฐอเมริกา ขอให้ตรวจสอบใหม่ว่าข้าวที่ Rice Tec ได้รับสิทธิบัตรเป็นข้าวพันธุ์ใหม่จริงหรือไม่ และได้เสนอเรื่องเข้าสู่การพิจารณาขององค์การการค้าโลกด้วย 

หลังจากนั้นมีประเทศที่ปลูกและส่งออกข้าวได้ร่วมกันในการประท้วงด้วย และมี NGO ที่มีฐานที่ตั้งในสหรัฐอเมริกาและแคนาดา ได้ร่วมวงประท้วงเช่นกัน และได้รณรงค์ต่อต้านข้าวและผลิตภัณฑ์ข้าวของ Rice Tec การประท้วงต่อต้านในเรื่องนี้ขยายวงไปอย่างกว้างขวาง

ในปี 2545 เมื่อมีความกดดันจากการประท้วงและการใช้มาตรการทางกฎหมาย ตลอดจนทางการเมืองในเรื่องนี้ ในที่สุด Rice Tec จึงยอมถอนคำขอจดสิทธิบัตร 15 คำขอ จากคำขอทั้งหมด 20 คำขอ

และสำนักงานสิทธิบัตรของสหรัฐอเมริกาได้มีคำสั่งเปลี่ยนชื่อสิทธิบัตรที่ให้แก่ Rice Tec จากเดิมเป็น Rice lines Bas867,RT1117 และ RT1121 และ Rice Tec ก็ได้เปลี่ยนชื่อทางการค้าของข้าว ดังกล่าวที่วางขาย เป็น Texmati. Jasmati และKasmati

๐ ข้าวหอมมะลิไทย (THAI HOMMALI RICE)

ข้าวหอมมะลิไทยเป็นข้าวหอมเกรดพรีเมี่ยมของไทยไม่แพ้ข้าวบาสมาติ เป็นข้าวที่มีความหอมตามธรรมชาติ เมล็ดยาวเรียว ความยาวเมล็ดเฉลี่ย 7.2 มม. เมื่อหุงจะได้ข้าวสุกเมล็ดยาวสวย นุ่ม กลิ่นหอม มีรสชาติอร่อย เป็นที่นิยมของผู้ซื้อในต่างประเทศ เป็นข้าวที่ได้ราคาสูงกว่าข้าวชนิดอื่นของไทย 

เพื่อรักษาชื่อเสียงคุณภาพของข้าวหอมมะลิไทยให้เป็นข้าวที่มีคุณภาพมีมาตรฐานที่แน่นอน ให้เป็นที่นิยมของผู้ซื้อ ผู้บริโภคข้าวหอมมะลิไทยในต่างประเทศไว้อย่างยั่งยืน

ในปี 2540 กระทรวงพาณิชย์จึงได้ออกประกาศกำหนดให้ข้าวหอมมะลิไทยเป็นสินค้ามาตรฐาน และกำหนดมาตรฐานสินค้าข้าวหอมมะลิไทยไว้เป็นการเฉพาะ ตามพระราชบัญญัติมาตรฐานสินค้าขาออก พ.ศ.2503 

มีผลทำให้ผู้จะส่งออกข้าวหอมมะลิไทยไปต่างประเทศ ต้องจัดให้มีการตรวจสอบมาตรฐานสินค้าโดยบริษัทเซอร์เวย์ที่ได้รับใบอนุญาตจากสำนักงานมาตรฐานสินค้า และผู้ส่งออกต้องได้รับใบรับรองมาตรฐานสินค้าไปแสดงต่อเจ้าพนักงานศุลกากร จึงจะส่งออกไปได้

ทั้งนี้ เพื่อให้มั่นใจว่าข้าวหอมมะลิไทยที่ส่งออกนั้น ได้รับการตรวจสอบคุณภาพมาตรฐานสินค้าว่ามีคุณภาพถูกต้องทุกจำนวนที่ส่งออก

นอกเหนือจากการกำหนดให้ข้าวหอมมะลิไทยเป็นสินค้ามาตรฐานแล้ว กรมการค้าต่างประเทศยังได้จัดทำโครงการประชาสัมพันธ์คุณภาพข้าวหอมไทยในประเทศคู่ค้าที่สำคัญหลายประเทศ และได้จัดทำเครื่องหมายรับรองข้าวหอมมะลิไทย จดทะเบียนไว้กับกรมทรัพย์สินทางปัญญา ตามกฎหมายเครื่องหมายการค้า และจดทะเบียนในต่างประเทศอีกหลายประเทศ รวมทั้งสหรัฐอเมริกาด้วย

เครื่องหมายรับรองดังกล่าวเป็นรูปวงกลม มีภาพรวงข้าวสีเหลือง และตัวอักษรไทยข้าวหอมมะลิไทยในวงกลมพื้นสีเขียว มีข้อความภาษาอังกฤษ THAI HOMMALI RICE ORIGINATED IN THAILAND และชื่อ DEPARTMENT OF FOREING TRADE รอบวงกลม

เป็นเครื่องหมายรับรองว่าข้าวที่มีเครื่องหมายนี้แสดงไว้ที่ภาชนะหรือสิ่งบรรจุ เป็นข้าวหอมมะลิไทย ที่มีแหล่งกำเนิดในประเทศไทย มีคุณภาพถูกต้องตามมาตรฐานข้าวหอมมะลิไทย

๐ ช่วยกันรักษาชื่อเสียงข้าวหอมมะลิไทย

ข้าวหอมมะลิไทย เป็นข้าวส่งออกเกรดพรีเมี่ยม ที่สร้างชื่อเสียงให้ข้าวไทยสร้างรายได้ที่สำคัญให้ประเทศ

จากข้อเท็จจริงการต่อสู้เรื่องข้าวบาสมาติของอินเดียและปากีสถานดังกล่าวข้างต้น น่าจะถือเป็นแบบอย่างสำหรับผู้เกี่ยวข้องในวงการการค้าข้าวไทย ที่ต้องช่วยกันปกป้องรักษาชื่อเสียงคุณภาพข้าวหอมมะลิไทยไว้อย่างเต็มที่

สภาหอการค้าแห่งประเทศไทย โดยสำนักงานคณะกรรมการตรวจข้าว ที่มีหน้าที่ตรวจสอบคุณภาพข้าวที่ส่งออกที่ไม่ใช่สินค้ามาตรฐาน ตามที่กำหนดไว้ในระเบียบกระทรวงพาณิชย์ว่าด้วยการส่งข้าวออกไปนอกราชอาณาจักร

แม้ไม่มีอำนาจตรวจสอบคุณภาพของข้าวมะลิไทยที่ส่งออก เพราะเป็นสินค้ามาตรฐาน แต่ก็มีส่วนช่วยป้องกันรักษาชื่อเสียงของข้าวหอมมะลิไทยไว้ได้ส่วนหนึ่ง 

จากกรณีที่มีผู้ส่งออกที่ไม่สุจริตบางราย ที่ขออนุญาตส่งออกข้าวขาวหรือข้าวหอมไทยซึ่งไม่ใช่ข้าวหอมมะลิไทย ได้สำแดงข้อความที่สิ่งบรรจุว่าเป็นข้าวหอมมะลิไทยและแสดงเครื่องหมายรับรองข้าวหอมมะลิไทยโดยไม่ถูกต้อง ไม่ให้ผ่านการตรวจสอบและส่งออกไปได้.