มองตามบิล เกตส์มองความยากจน

ส่วนหนังสือพิมพ์นิวยอร์กไทมส์พิมพ์บทความของเขาและภรรยา คงทราบกันดีแล้วว่า บิล เกตส์ลาออกจากบริษัทไมโครซอฟท์มาใกล้ 10 ปี ทั้งที่อายุยังน้อยเพื่อทุ่มเทเวลา สติปัญญาและทรัพย์สินแก้ปัญหาของโลก มุมมองของเขาที่ปรากฏในสื่อดังกล่าวเกี่ยวกับการแก้ปัญหาความยากจน สุขภาพและการศึกษาซึ่งเกี่ยวพันกันสูงมาก

บิล เกตส์และภรรยามองว่า ผู้คนส่วนใหญ่ไม่รู้ว่าการแก้ปัญหาความยากจนประสบผลสำเร็จอย่างใหญ่หลวง ในช่วง 2 ทศวรรษที่ผ่านมา การพัฒนาในภาคต่างๆ ของโลกยังผลให้ประชาชนกว่า 1,000 ล้านคน พ้นสภาพความยากจน ความสำเร็จใหญ่หลวงที่สุดเกิดขึ้นในจีนและอินเดีย ซึ่งมีประชากรเกิน 1,000 ล้านคนทั้งคู่ ความสำเร็จนี้ทำให้โลกมีคนจนเหลืออยู่ราว 500 ล้านคน ความสำเร็จที่ผ่านมาอาจทำให้เราคิดว่า ในไม่ช้าเราจะสามารถขจัดความยากจนให้หมดไปจากโลกได้ บิล เกตส์และภรรยาแย้งว่าอย่าเพิ่งด่วนสรุป ทั้งนี้เพราะความยากจนที่ยังเหลืออยู่จะขจัดยากมาก ยิ่งกว่านั้น หากไม่ทำอย่างจริงจังโดยวิธีที่เหมาะสม จำนวนคนจนจะเพิ่มขึ้น

หลังจากจีนและอินเดียลดจำนวนคนจนลงได้ คนจนส่วนใหญ่อยู่ในแอฟริกาซึ่งการแก้ปัญหายากขึ้นมากด้วยหลากหลายปัจจัย โดยเฉพาะอย่างยิ่งเกี่ยวกับเรื่องพื้นฐานอัน ได้แก่ การลงทุนในสุขภาพ และการศึกษาของประชากรที่เพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว เขายกตัวอย่างว่าในสหรัฐ สตรีมีลูกเฉลี่ยเพียง 2 คน ส่วนในประเทศไนเจอร์ซึ่งเป็นหนึ่งในประเทศยากจนที่สุดในโลก สตรีมีลูกเฉลี่ยถึง 7 คน การมีลูกมากในกลุ่มคนยากจนส่งผลให้การลดความยากจนยิ่งยากลำบากขึ้น เพราะพ่อแม่ต้องดื้นรนเพื่อเอาชีวิตรอดไปวันๆ ทำให้ไม่มีเวลาและทรัพยากรสำหรับลงทุนในสุขภาพและการศึกษาของลูก ซ้ำร้าย พวกเขายังคล้ายถูกสาปด้วยปัจจัยหลายอย่าง รวมทั้งภาวะโลกร้อนซึ่งส่งผลกระทบต่อการผลิตอาหาร การแย่งชิงทรัพยกรก่อให้เกิดความขัดแย้งรุนแรงถึงฆ่าแกงกัน และความฉ้อฉลของคนในรัฐบาลทำให้การบริหารบ้านเมืองอ่อนแอส่งผลให้ระบบดูแลสุขภาพและการศึกษาไร้ประสิทธิภาพ นอกจากนั้น รัฐบาลยังมักเน้นการลงทุนในปัจจัยพื้นฐานขนาดใหญ่ที่ปรากฏแก่สายตาทันทีอีกด้วยไม่ว่าจะเป็นถนน ท่าเรือ หรือสนามบิน แต่ขาดความใส่ใจในสิ่งที่เห็นผลช้าโดยเฉพาะการศึกษาและสุขภาพ

หากนำมุมมองของบิล เกตส์และภรรยามาส่องเมืองไทย เราคงจะได้ข้อสรุปไม่ต่างมากนัก นอกจากในรายละเอียด กระบวนการพัฒนาในช่วงเวลากว่า 5 ทศวรรษที่ผ่านมา ด้วยการเร่งสร้างปัจจัยพื้นฐานขนาดใหญ่ส่งผลให้จำนวนคนจนลดลงพร้อมๆ กับสตรีมีลูกน้อยลง แต่จำนวนคนจนยังอยู่ในระดับ 7 ล้านคน ซึ่งลดยากมากมาเป็นเวลานานด้วยปัจจัยต่างๆ ทั้งที่รองนายกรัฐมตรีป่าวประกาศแบบประหลาดๆ ว่าเมืองไทยจะไม่มีคนจนในเวลาอันสั้น ยิ่งกว่านั้น ตอนนี้มีแนวคิดที่จะกระตุ้นให้สตรีมีลูกเพิ่มขึ้นเพื่อเป็นผู้ดูแลผู้สูงวัย แนวคิดนี้ออกมาจากผู้มีสายตาแสนสั้น

ด้านสุขภาพ ระบบดูแลสุขภาพถ้วนหน้าได้รับการยกย่องว่า น่าจะเป็นตัวอย่างได้ แต่ผู้ยกย่องมองข้ามไปว่าเมืองไทยมีปัญหาสาหัสเกี่ยวกับภาวะตายผ่อนส่งซึ่งนับวันจะเป็นภาระหนักขึ้นต่อระบบดูแลสุขภาพ ปัจจัยที่ทำให้เกิดภาวะนี้ได้แก่ความใส่ใจไม่เพียงพอต่อหลากหลายสิ่งโดยเฉพาะเรื่องอาหารการกินและเรื่องสารเคมีที่ตกค้างอยู่รอบด้าน

เป็นที่ยอมรับกันแล้วว่าการปฏิรูปหารศึกษาครั้งที่ผ่านมาไร้ผล ระบบการจัดการศึกษายังทำลายชุมชนอันเป็นการทำลายฐานของชาติด้วยนโยบายเร่งรัดปิดโรงเรียนชุมชนอย่างต่อเนื่อง ในระดับบุคคล ความมุ่งมั่นที่จะมีปริญญายังก่อให้เกิดปัญหาหลายด้านโดยเฉพาะความสูญเปล่า จะเห็นว่าผู้ถือปริญญาจำนวนมากทำมาหากินไม่ได้จึงไปลงทะเบียนคนจน บิล เกตส์และภรรยามองว่าความเข้าใจและการเข้าไปมีส่วนร่วมอย่างจริงจังของชุมชนเป็นปัจจัยสำคัญยิ่งในความสำเร็จของการศึกษา

มุมมองของบิล เกตส์และภรรยามิได้มาจากความเป็นมหาเศรษฐี หากมาจากประสบการณ์อันกว้างขวาง ฉะนั้น มันมีค่าสมควรจะได้รับการศึกษาและพิจารณานำไปประยุกต์ใช้ในส่วนต่าง ๆ ของโลก