"ทีดีอาร์ไอ" ฉายภาพอนาคตอุตฯ ไทย ต้องเน้น ลีน-คลีน-ออโตเมชั่น

ดร.สมเกียรติ ตั้งกิจวานิชย์ ประธานสถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย (TDRI) กล่าวในงานสัมมนาประจำปี OIE Forum 2022 ในหัวข้อ “Disruptive Change is the New Chance วิกฤตพลิก โอกาสใหม่ของอุตสาหกรรมไทย” จัดโดยสำนักงานเศรษฐกิจอุตสาหกรรม (สศอ.) เมื่อวันที่ 26 ต.ค.2565 ว่า ในช่วงวิกฤติโควิด-19 อุตสาหกรรมบริการได้รับผลกระทบเยอะกว่าอุตสาหกรรมการผลิต เนื่องจากการล็อกดาวน์ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงของพฤติกรรมการบริโภคจากภาคบริการไปสู่ภาคการผลิต อาทิ การปิดบริการฟิตเนสทำให้ยอดสั่งซื้อเครื่องออกกำลังกายเพิ่มขึ้น

อย่างไรก็ตาม การคลายล็อกดาวน์ก็ทำให้พฤติกรรมการบริโภคเริ่มกลับมาสู่ภาคการบริการมากขึ้น แต่โควิดได้ทิ้งแผลเป็นใหม่ไว้ คือ ปัญหาหนี้ครัวเรือนและหนี้เอสเอ็มอี ซึ่งจะกลายเป็นโจทย์ใหญ่ของเศรษฐกิจไทยและเป็นผลกระทบระยะยาวที่ต้องรับมือ

มองโจทย์ระยะสั้น
สำหรับผลกระทบที่เกิดขึ้นในระยะสั้น ส่วนหนึ่งเป็นวัฎจักรเศรษฐกิจซึ่งเป็นโจทย์มหภาค การที่เศรษฐกิจโลกจะเข้าสู่ระยะถดถอยเนื่องจากภาวะเงินเฟ้อ จากมาตรการกระตุ้นเศรษฐกิจของประเทศพัฒนาขนาดใหญ่ อาทิ สหรัฐ ญี่ปุ่น ยุโรป ที่มีการอัดฉีดเงินเข้าสู่ระบบ ประกอบกับความขัดแย้งภูมิรัฐศาสตร์ระหว่างรัสเซีย-ยูเครนที่ซ้ำเติมราคาพลังงานโลก ภาวะเงินเฟ้อจึงพุ่งขึ้นสูงกว่าที่เคยมีการคาดการณ์ไว้ และคาดว่าจะมีผลยาวนานพอสมควรเนื่องจากราคาพลังงานจะยังอยู่ในระดับสูง

หลายประเทศจึงมีการใช้มาตรการขึ้นดอกเบี้ยนโยบาย ซึ่งจะส่งผลกระทบต่อเศรษฐกิจไทยโดยรวมในปีหน้า เนื่องจากเศรษฐกิจของตลาดประเทศคู่ค้าที่สำคัญของไทยคาดว่าจะอยู่ในระดับต่ำ โดยคาดว่าการเติบโตของเศรษฐกิจขนาดใหญ่อย่างสหรัฐน่าจะอยู่ที่ 1-2% ยุโรป 0.5% ญี่ปุ่น 1.5% รวมถึงจีน 4% โดยภาพรวมเศรษฐกิจโลกจะเติบโตช้าลง และน่าจะไม่กลับมาโตที่สองหลักอีก ทำให้คาดว่าเศรษฐกิจในปีหน้าจะค่อนข้างซึม และจะมีผลต่อการบริโภคและการส่งออก

ทั้งนี้ ประเทศไทยเองที่เป็นเศรษฐกิจเปิดก็ได้รับผลกระทบตามไปด้วย ทั้งจากการนำเข้าน้ำมัน การขึ้นค่าแรง ปัจจุบันภาคอุตสาหกรรมต้องเผชิญกับดัชนีราคาผู้ผลิตสูงกว่าดัชนีราคาผู้บริโภค คือผู้ผลิตมีต้นทุนที่สูงขึ้นแต่ยังไม่สามารถผลักภาระไปให้ผู้บริโภคได้ อย่างไรก็ตาม ค่าเงินบาทที่อ่อนตัวมีส่วนช่วยในการส่งออกได้บ้าง

ขณะที่อีกหนึ่งความท้าทายของภาคการผลิต คือ การขาดแคลนซัพพลายเชนที่เกี่ยวข้องกับความขัดแย้งภูมิรัฐศาสตร์ โดยเฉพาะกลุ่มสินค้าไฮเทค เช่น เซมิคอนดักเตอร์ (ชิป) ซึ่งสถานการณ์ของไทยถือว่ายังไม่เจอกับ "เพอร์เฟคสตอร์ม" เนื่องจากภาคการผลิตของไทยยังมีเกี่ยวข้องกับสินค้าไฮเทคที่มีความซับซ้อนสูงไม่มากนัก แต่ไทยเองก็ได้รับหางเลข อาทิ อุตสาหกรรมยานยนต์ 

"ในระยะสั้นสิ่งที่น่าเป็นห่วงคือเศรษฐกิจในประเทศพัฒนาแล้วจะเข้าสู่ระยะถอดถอย รวมถึงจีนที่จะโตช้าลง ซึ่งจะส่งผลต่อการส่งออกของไทย รวมทั้งภาคการผลิตที่จะมีต้นทุนที่สูงขึ้น ส่วนในระยะยาวการขัดแย้งภูมิรัฐศาสตร์ของโลก จะทำให้เกิดการปรับเปลี่ยนซัพพลายเชนและเป็นโอกาสที่ไทยสามารถฉกฉวยมาได้"

ตอบโจทย์ระยะยาว
ทุกการเปลี่ยนแปลงของโลก พลิกวิกฤติให้เป็นโอกาสได้ทั้งสิ้น โดยหลังจากนี้การเติบโตทางเศรษฐกิจของโลกจะย้ายศูนย์กลางจากประเทศพัฒนาแล้วมายังประเทศกำลังพัฒนาในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ รวมถึงอินเดีย และประเทศเศรษฐกิจเกิดใหม่ที่ยังมีการเติบโตที่ดี ซึ่งโอกาสของไทยในระยะเวลาดังกล่าวคือการเปิดช่องทางการส่งออกไปยังประเทศข้างต้น

ขณะที่ความขัดแย้งทางภูมิรัฐศาสตร์ที่น่าจะยืดเยื้อไปอีกระยะหนึ่งจะทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงของซัพพลายเชนโลก ซึ่งในมุมนึงอุตสาหกรรมไฮเทคจะได้รับผลจากการผลิตที่ไม่ได้ขนาด (Economy of Scale) อาทิ ไอเอ ควอนตัมคอมพิวเตอร์ ซึ่งไทยยังไม่ได้รับผลกระทบมากนักเนื่องจากที่ผ่านมาอุตสาหกรรมการผลิตยังไม่สามารถไต่อันดับไปสู่การผลิตขั้นสูงที่มีความซับซ้อนได้

โดยสะท้อนจากสถิติการขอรับส่งเสริมการลงทุนที่ผ่านมาในปี 2565 จากสำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมการลงทุน (บีโอไอ) พบว่าการลงทุนส่วนใหญ่ยังอยู่ในอุตสาหกรรมเดิมส่วนการลงทุนใน New S-Cuvre ยังไม่มากนักและยังกระจุกตัวอยู่ในอุตสาหกรรมเชื้อเพลิงชีวภาพ 

ทั้งนี้ การเปลี่ยนไปสู่สังคมคาร์บอนต่ำจะเป็นหนึ่งปัจจัยที่ส่งผลต่อการลงทุนในอนาคต ซึ่งถือว่าไทยมีข้อได้เปรียบในเรื่องนี้เมื่อเทียบกับประเทศอื่นๆ ในภูมิภาค เนื่องจากมีโครงสร้างการผลิตไฟฟ้าที่เป็นพลังงานสะอาด มีที่มาจากถ่านหินไม่เกิน 10% ซึ่งเป็นจุดแข็งของไทย 

ในขณะที่จุดอ่อนที่ยังต้องปรับปรุงคือ การส่งเสริมให้ภาคการผลิตเปลี่ยนไปสู่การผลิตคาร์บอนต่ำซึ่งเป็นกระแสหลักของทุกอุตสาหกรรม แต่รัฐบาลยังไม่มีความชัดเจนในการบังคับใช้มาตรการอย่างเข้มงวดจะทำให้เกิดการปรับตัวช้าและไม่ได้รับสัญญาณในการปรับตัว

ซึ่งเทรนด์คาร์บอนต่ำจะเป็นตัวกำหนดกติกาโลกใหม่ อาทิ การเก็บภาษีคาร์บอนข้ามพรมแดน CBAM การประกาศยุติการผลิตรถเครื่องยนต์สันดาป โดยผู้ผลิตในซัพพลายเชนในหลายประเทศจะได้รับผลกระทบหากไม่มีการปรับเปลี่ยน

อย่างไรก็ตาม ภาคอุตสาหกรรมที่เป็นซัพพลายเออร์ระดับโลกจะเป็นกลุ่มที่มีแนวโน้มปรับตัวได้เร็วกว่ามาตรการของรัฐบาล รวมทั้งเทรนด์การลงทุนในบริษัทที่มี ESG มีการใส่ใจสิ่งแวดล้อมและสังคม จะเป็นตัวขับเคลื่อนสำคัญให้เกิดการเปลี่ยนแปลงไปสู่สังคมคาร์บอนต่ำอย่างรวดเร็ว

"สิ่งที่ภาคธุรกิจต้องทำในช่วงวิกฤติเงินเฟ้อและต้นทุนสูง ประกอบด้วย จะต้องลีนให้มากที่สุด ลดการสูญเสียให้แข่งขันด้านต้นทุนได้ จะต้องกรีน พร้อมรับกติกาใหม่ มุ่งลดการปล่อยคาร์บอนและส่งเสริมการประหยัดพลังงาน เติมออโตเมชั่น ลดปัญหาค่าแรงและการหยุดชะงักจากโรคระบาด ต้องมีนวัตกรรมขนาดใหญ่ ส่งเสริมการวิจัยและพัฒนาให้เกิดขึ้นในประเทศ และสุดท้ายการเปลี่ยนทิศทางตลาดไปยังประเทศที่มีแนวโน้มเติบโตอย่างรวดเร็ว อาทิ ตลาดประเทศเพื่อบ้าน"