ยกเครื่องสลากกินแบ่งรัฐบาล : เพิ่มเงินออมคนไทยยามเกษียณ | ชาคร เลิศนิทัศน์

ผลการศึกษาของศูนย์ศึกษาปัญหาการพนัน จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย แสดงให้เห็นว่าในปี 2564 ตลาดสลากกินแบ่งรัฐบาลมีมูลค่าหมุนเวียนรวมต่อปีเกือบ 1.4 แสนล้านบาท โดยเฉพาะในกลุ่มวัยแรงงานมีจำนวนผู้ซื้อเพิ่มถึง 7% นับตั้งแต่ปี 2562

ในขณะที่ข้อมูลการสำรวจสภาวะเศรษฐกิจและสังคมของครัวเรือนไทย ชี้ให้เห็นว่าครัวเรือนรายได้น้อยมีสัดส่วนการซื้อสลากมากกว่าครัวเรือนรายได้สูง ซึ่งส่วนหนึ่งสะท้อนถึงความหวังในการยกระดับฐานะทางเศรษฐกิจของครัวเรือนในระยะเวลาอันสั้น

ในช่วงเวลากว่า 10 ปีที่ผ่านมา (พ.ศ.2556-2565) ความนิยมในการซื้อสลากฯ ทำให้รัฐบาลมีรายได้สุทธิ (รายได้การขายหักด้วยเงินรางวัลจ่ายออก) มากกว่า 3.36 แสนล้านบาท

หมายความว่าเงินของประชาชนผู้ซื้อสลากจะเหลือในกระเป๋าน้อยลง อันหมายถึงการออมของประชาชนจะน้อยลงด้วย

การซื้อสลากกินแบ่งจึงส่งผลเสียต่อการออมของคนไทยท่ามกลางภาวะที่การออมอาจไม่เพียงพอต่อการใช้จ่ายเกษียณของคนไทยจำนวนมาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งคนไทยที่มีฐานะทางเศรษฐกิจที่ไม่ดีอยู่แล้ว ซึ่งมีสัดส่วนการซื้อสลากมากกว่าครัวเรือนฐานะดี

ยิ่งทำให้ปัญหานี้น่าเป็นห่วงมากขึ้น เนื่องจากสลากกินแบ่งเป็นการพนันรูปแบบหนึ่ง

สิ่งที่หลายคนอยากเห็น คือ ความต้องการซื้อสลากของคนมีน้อยลงเพื่อให้คนมีเงินเหลือเก็บมากขึ้น และไม่สนับสนุนให้เพิ่มการพนันรูปแบบใหม่หรือรางวัลจูงใจที่ใหญ่ขึ้น พร้อมทั้งบังคับควบคุมราคาขายตามกฎหมายกำหนด

แต่ข้อเสนอเหล่านี้มีปัญหาในทางปฏิบัติมาตลอด ไม่ว่าจะเป็นเพราะการเปลี่ยนความนิยมของสลากกินแบ่ง หรือรายได้ของรัฐบาลจากช่องทางนี้ก็ยังคงมีความจำเป็น

ดังนั้น คณะผู้วิจัยทีดีอาร์ไอจึงมีข้อเสนอแนวทางยกระดับสลากที่จะช่วยแก้โจทย์ดังกล่าว โดยประชาชนยังซื้อสลากตามความต้องการเดิมหรือมากกว่าเดิม รัฐบาลจะไม่เสียรายได้ และยังช่วยเพิ่มการออมของผู้ซื้อ (หรือชดเชยการออมที่ลดลง) ได้ด้วย

ที่ผ่านมามีพรรคการเมืองใหญ่เคยนำเสนอแนวคิดคล้ายกันนี้ในช่วงการเลือกตั้ง ในชื่อนโยบายสลากการออมแห่งชาติ  ผ่านการออกสลากชนิดใหม่ควบคู่สลากกินแบ่งรัฐบาล

โดยเป็นการเก็บรักษาเงินต้นของผู้ซื้อและคืนให้กับผู้ซื้อพร้อมดอกเบี้ยในยามเกษียณผ่านการลงทุนในกองทุนการออมแห่งชาติ ทั้งนี้เงินรางวัลของสลากการออมจะได้มาจากดอกเบี้ยของการลงทุนเช่นเดียวกัน

แต่ข้อเสนอนี้น่าจะยังสุ่มเสี่ยงต่อการที่ส่งเสริมให้คนซื้อหวยมากขึ้น เพราะมีการออกสลากชนิดใหม่โดยไม่ลดจำนวนสลากเก่า อีกทั้งการออมสลากใหม่ก็ยังอาจเจอปัญหาเรื่องการขายเกินราคาอย่างไม่เป็นธรรมของสลากกินแบ่งระบบปัจจุบันเช่นเดิม

ทีดีอาร์ไอจึงมีข้อเสนอที่คำนึงถึงปัญหาข้างต้นและช่วยป้องกันเงินหายไปจากระบบ เพราะมีผู้ขายสลากเกินราคาไปพร้อมกันด้วย

ข้อเสนอนี้มี 4 องค์ประกอบ คือ

(ก) ไม่ต้องมีการออกสลากชนิดใหม่

(ข) ประชาชนซื้อสลากในราคาใกล้เคียงกับราคาตลาดในปัจจุบัน ซึ่งสองข้อนี้ส่งผลให้ไม่มีการซื้อหวยมากกว่าปัจจุบัน

(ค) รัฐบาลมีรายได้เท่าเดิม

(ง) ประชาชนมีเงินออมเพิ่มขึ้น โดยการนำส่วนต่างของราคาสลากขายปลีกกับราคาที่รัฐบาลได้รับมาเป็นเงินออมให้กับผู้ซื้อ

ตัวอย่างรูปธรรมคือ สมมติว่าปัจจุบันราคาขายสลากที่ประชาชนจ่ายตามท้องตลาดคือ 105 บาท ในขณะที่รัฐบาลขายที่ราคา 80 บาท (ซึ่งในส่วนของ 80 บาทนี้รัฐบาลได้แบ่งเป็นกำไรให้กับผู้ขายรายย่อยจำนวน 9.60 บาท)

จากนั้นรัฐบาลนำส่วนต่าง 25 บาท (105 ลบด้วย 80 บาท) ต่อใบมาเป็นเงินออมของผู้ซื้อโดยรัฐบาลโอนเข้าบัญชีพิเศษ

เงินดังกล่าวจะถูกนำไปจัดสรรลงทุน และคืนให้เมื่อยามเกษียณหรือสะสมครบจำนวนหรือเวลาตามที่กำหนดพร้อมผลตอบแทนจากการลงทุน

ข้อเสนอนี้ทั้งรัฐและผู้ขายสลากรายย่อยยังคงได้รับรายได้เท่าเดิม เพียงแต่เป็นการโอนกำไรส่วนเกินของพ่อค้าคนกลางมาเป็นเงินออมของผู้ซื้อนั้นเอง

ตัวเลขตามตัวอย่างนี้ จะสามารถสร้างเงินออมให้กับประชาชนได้อย่างน้อย 5,000 ล้านบาทต่อเดือน (เก็บออมใบละ 25 บาท เดือนละ 2 งวด งวดละ 100 ล้านใบ)

ทั้งนี้ หากประชาชนซื้อสลากงวดละ 4 ใบทุกงวด ผู้ซื้อจะมีเงินออม ณ สิ้นปีอย่างน้อย 2,400 บาท และถ้าซื้อต่อเนื่องเป็นเวลา 30 ปีจนเกษียณ จะสร้างเงินสะสมกว่า 1.17 แสนบาท จากเงินต้นเพียง 72,000 บาท (ผลตอบแทน 3% ต่อปี และผู้ออมไม่มีการถอนเงิน)

จะช่วยบรรเทาปัญหาเงินออมยามเกษียณไม่เพียงพอได้อย่างมาก โดยเฉพาะครัวเรือนรายได้น้อยที่นิยมซื้อสลากกินแบ่งเป็นประจำ

ข้อเสนอดังกล่าวจึงเป็นประโยชน์ต่อกลุ่มที่ต้องการเสี่ยงโชคอยู่แล้ว แต่กลุ่มที่ต้องการออมจะไม่เลือกซื้อสลากดังกล่าวเพราะจะได้รับเงินออมไม่เต็มจำนวน ดังนั้น จึงไม่เป็นการสร้างผู้เสี่ยงโชครายใหม่

ผลพลอยได้อีกประการหนึ่งคือ คนไทยอาจเล่นหวยใต้ดินน้อยลงและหันมาซื้อสลากกินแบ่งมากขึ้น เพราะได้รับเงินออมส่วนนี้ แม้จะไม่ชัดเจนว่าทำให้การซื้อหวยโดยรวม (ทั้งบนดินและใต้ดิน) ลดลงหรือไม่ แต่อย่างน้อยก็ไม่น่าจะเพิ่มขึ้น เนื่องจากราคาสลากยังคงเท่ากับที่ประชาชนมีการซื้อตามท้องตลาด

เพื่อให้ข้อเสนอนี้เกิดประโยชน์สูงสุด การจำหน่ายสลากกินแบ่ง “ทั้งหมด” ควรซื้อขายผ่านระบบออนไลน์ เช่น “เป๋าตัง” เพื่อให้สามารถทราบว่าเงินออมนี้เข้าบัญชีผู้ซื้อได้โดยตรง และสามารถคุมราคาขายได้เท่าที่กำหนด (เช่น 105 บาทตามตัวอย่าง)

หรือในกรณีที่สลากกระดาษยังเป็นที่นิยม การทำ QR Code บนสลากยังเป็นอีกทางเลือกเพื่อให้ผู้ซื้อสแกนและได้รับเงินออมโอนเข้าบัญชีที่ตั้งไว้พิเศษเพื่อการนี้

(คล้ายกับ “สแกนเก็บ” ของสำนักงานสลากกินแบ่งรัฐบาลที่มีในปัจจุบัน)

และต้องมีการกำหนดแนวปฏิบัติในการนำเงินออมที่มีออกมาใช้ก่อนเกษียณ ซึ่งอาจทำได้ภายใต้เงื่อนไขที่เข้มงวดเพื่อไม่ให้มีการนำเงินออมไปใช้มากไปหรือเร็วไป จนกระทบวัตถุประสงค์การเพิ่มการออมเพื่อการเกษียณ

ท้ายที่สุด ข้อเสนอข้างต้นจึงเป็นหนึ่งในวิธีการสร้างการออมให้เกิดขึ้นพร้อมกับพฤติกรรมการเสี่ยงโชคของคนไทย และแน่นอนว่าข้อเสนอนี้จะทำให้ผู้ค้าคนกลางที่ได้กำไรเกินควรเสียประโยชน์

แต่เรื่องนี้ก็น่าจะเป็นนโยบายของภาครัฐในการกำจัดการค้ากำไรเกินควรอยู่แล้ว ดังนั้น หากทำตามข้อเสนอนี้ประชาชนส่วนใหญ่ (ไม่ว่าจะเป็นผู้ซื้อสลากหรือผู้ไม่ได้ซื้อ) ก็คงสนับสนุน ซึ่งส่งผลให้รัฐบาลมีอำนาจต่อรองทางการเมืองต่อกลุ่มผลประโยชน์เหล่านี้ต่อไปในอนาคตได้อีกด้วย.