ฟางข้าวประโยชน์มากกว่าที่คิด คิดสักนิดก่อนเผา | สถาบันสิ่งแวดล้อมไทย

๐ หากไม่เผาแล้ว ฟางข้าวจะมีประโยชน์อะไร?
หากถามว่าทำไมต้องเผาฟางข้าว เกษตรกรหลายคนคงจะตอบว่าไม่รู้จะเอาไปไหนหรือเอาไปทำอะไร จัดการและรวบรวมยาก ใช้แรงงานเยอะไม่คุ้ม หากจะเอาไปขายก็ได้ราคาต่ำไป การเผาจึงมักเป็นทางเลือกเพราะว่ามีค่าใช้จ่ายน้อย รวดเร็ว เร่งให้รอบการผลิตเร็วขึ้น 

ทำให้การเก็บเกี่ยว รวบรวม และขนส่งผลผลิตได้มาก รวมถึงการช่วยควบคุมศัตรูพืชวัชพืช แมลง และโรคพืช แม้ว่าปัจจุบันจะมีการนำเครื่องจักรกลทางการเกษตรมาใช้ในแปลงเพาะปลูก ทดแทนการเผาก็ตาม แต่ยังมีค่าใช้จ่ายสูง 

อันที่จริง มีการใช้ประโยชน์และธุรกิจเกี่ยวเนื่องจากฟางข้าวอยู่หลายแนวทางในพื้นที่ต่าง ๆ ของประเทศ ซึ่งเป็นโอกาสในการพัฒนาเป็นธุรกิจเพื่อลดการเผา โดยธุรกิจเกี่ยวเนื่องจากฟางข้าวได้มีแนวโน้มเติบโตอย่างต่อเนื่อง ถือเป็นวัสดุทดแทนที่มีความปลอดภัยและเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม 

๐ทางเลือกในการเพิ่มมูลค่าฟางข้าว
ในวิถีใหม่ที่ผู้ผลิตและผู้บริโภคใส่ใจสิ่งแวดล้อมกันมากขึ้น ย่อมช่วยผลักดันให้เกิดความต้องการรวบรวมฟางข้าวมาใช้ประโยชน์และมีมูลค่าเพิ่มสูงขึ้นด้วย จึงเกิดเป็นธุรกิจในรูปแบบต่างๆ ตามมา

ฟางอัดก้อน เป็นธุรกิจยอดนิยมของเกษตรกร ที่มีศักยภาพในการซื้อเครื่องอัดฟางก้อนและมีการปลูกข้าวจำนวนมากในพื้นที่ จึงได้เริ่มรับอัดฟางก้อนและขนย้ายก้อนฟางออกจากแปลง พร้อมให้ค่าตอบแทนเจ้าของแปลงนาในราคาต่อก้อนหรือเหมาต่อไร่ เพื่อนำขายให้ฟาร์มเลี้ยงปศุสัตว์ ซึ่งฟางอัดก้อนมักขาดแคลนในช่วงฤดูฝนหรือเกิดอุทกภัย ราคาพุ่งสูงหลายเท่า

กระดาษจากเยื่อฟางข้าว เป็นงานฝีมือที่ริเริ่มขึ้นจากกลุ่มชาวบ้านที่ส่วนใหญ่เป็นแม่บ้านและผู้สูงอายุ มองเห็นการใช้ประโยชน์และต้องการลดการเผาฟางข้าว ได้สร้างสรรค์ผลงานที่หลากหลายตามความต้องการของลูกค้า โดยเอาเศษฟางข้าวมาผ่านกระบวนการสับย่อยฟาง ต้มฟาง และขึ้นรูปเป็นผลิตภัณฑ์กระดาษ ดอกไม้ โคมไฟ และงานประติมากรรมเพื่อสร้างรายได้ถือเป็นกิจกรรมยามว่างและธุรกิจขนาดย่อม หากได้รับการส่งเสริมจะสามารถเพิ่มมูลค่าและลดการเผาได้มาก 

เชื้อเพลิงชีวมวลอัดเม็ด พบในบางชุมชนที่ปลอดการเผา ซึ่งมีภาคส่วนต่าง ๆ สนับสนุนเครื่องจักรสำหรับอัดเม็ดและแหล่งเงินทุนในการแปรรูปฟางข้าวเป็นเชื้อเพลิงชีวมวลอัดเม็ด โดยผ่านกระบวนการบด ผสม รีด และทำให้แห้ง ก่อนนำเข้าเครื่องอัดเม็ดในรูปแบบแท่นพิมพ์ขึ้นรูปแท่งอัดเม็ด 

เพื่อใช้เป็นเชื้อเพลิงในกระบวนการผลิตของโรงงานหรือใช้เป็นเชื้อเพลิงเพื่อผลิตกระแสไฟฟ้า โดยเกษตรกรที่มีฟางก็จะมีรายได้ ส่วนผู้ประกอบการอัดก้อนฟางจะได้จำหน่ายฟางในราคาที่น่าพอใจ 

บรรจุภัณฑ์เพื่อสิ่งแวดล้อม ที่เป็นทางเลือกให้กับผู้บริโภค ซึ่งต้องการลดขยะจากบรรจุภัณฑ์พลาสติก และช่วยตอบโจทย์สถานการณ์โลก (โรค) ปัจจุบัน ไม่ใช้ซ้ำไม่แพร่เชื้อ โดยเศษวัสดุทางการเกษตรหรือฟางข้าวสามารถแปรรูปเป็นภาชนะและบรรจุภัณฑ์ได้หลากหลายรูปแบบ อาทิ กล่อง ถ้วย จาน ชาม แก้ว หรือ ถาด ที่สามารถบรรจุอาหารได้ทั้งร้อนและเย็น ปลอดภัยต่อสุขภาพ และสามารถย่อยสลายเองตามธรรมชาติได้ภายใน ระยะเวลาอันสั้น

เฟอร์นิเจอร์และวัสดุตกแต่ง ที่ผลิตจากฟางข้าว ได้ตอบโจทย์เทรนด์การตกแต่งบ้านแบบ Restoration (การฟื้นฟู) ช่วยให้เกิดความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติ โดยเฉพาะเฟอร์นิเจอร์ไม้อัดที่มีลวดลายสีสันเป็นเอกลักษณ์ตามธรรมชาติ 

นอกจากนี้ยังสามารถแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ตกแต่งผนังที่มีคุณสมบัติพิเศษในการดูดซับเสียงและเป็นฉนวนกันความร้อนที่สามารถย่อยสลายเองได้ตามธรรมชาติ โดยผู้ดำเนินธุรกิจเหล่านี้ส่วนใหญ่จะรับซื้อฟางจากเกษตรกร และจัดเป็นธุรกิจ SME ที่เน้นกระจายผลประโยชน์สู่ชุมชน

๐ ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสู่การเติบโตทางธุรกิจที่ยั่งยืน
เห็นได้ว่า ทุกวันนี้การใช้ประโยชน์จากฟางข้าวมีทางเลือกมากขึ้น ทั้งในแปลงเกษตรซึ่งถือเป็นต้นน้ำของการผลิต โดยไถกลบเป็นปุ๋ยพืชสดเพื่อฟื้นฟูสภาพดิน การอัดฟางเป็นก้อนพร้อมปรุงแต่งเสริมธาตุอาหารสำหรับใช้เลี้ยงสัตว์เคี้ยวเอื้อง การเพาะเห็ดฟางแบบกองเตี้ยโดยทำเป็นโรงเรือน หรืออัดเป็นก้อนจำหน่าย 

ในส่วนปลายน้ำที่เป็นธุรกิจการผลิตเยื่อในอุตสาหกรรมกระดาษ หรือผลิตภัณฑ์เครื่องใช้ ภาชนะต่าง ๆ และการย่อย บด อัด ในกระบวนการผลิตของอุตสาหกรรมเฟอร์นิเจอร์และวัสดุตกแต่ง นอกจากนี้ สามารถนำไปอัดแท่ง อัดเม็ด เป็นเชื้อเพลิงชีวมวลในอุตสาหกรรมการผลิตไฟฟ้าได้

สิ่งเหล่านี้ได้จูงใจให้เกิดการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการเผาของเกษตรกรซึ่งถือเป็นต้นน้ำของห่วงโซ่การผลิต แต่ที่ผ่านมาการใช้ประโยชน์จากฟางข้าวยังมีน้อยเมื่อเทียบกับปริมาณฟางที่เกิดขึ้น จึงยังจำเป็นอย่างยิ่งจะต้องมีการส่งเสริมการใช้ประโยชน์ การสร้างความรู้ ความเข้าใจ สร้างแรงจูงใจ และการเพิ่มมูลค่าที่แพร่หลายในกลุ่มการจัดการปลายน้ำ และมีมาตรการให้เกิดผลทางการปฏิบัติได้ 

เพราะวัสดุเหลือใช้ทางการเกษตรในแต่ละปีมีเป็นจำนวนมาก เพื่อให้เกิดดุลยภาพทางการตลาด ซึ่งเป็นหลักสำคัญและตัวขับเคลื่อนให้เกิดการใช้ประโยชน์ที่สามารถลดการเผาได้. 

เรียบเรียงโดย พรชนก เสวตวงษ์  นักวิจัยสถาบันสิ่งแวดล้อมไทย