'หลีกเลี่ยง' ปัญหาดีกว่า 'แก้ไข' ปัญหา

เขาเดินอยู่บนสายพาน ที่ร่างกายส่วนบนมีหลายสายไฟฟ้าเชื่อมต่อไปยังเครื่องวัดการเต้นของหัวใจและปรับความเร็วของสายพานขึ้นทุกที เพื่อหาข้อมูลไปประกอบการวิเคราะห์และวินิจฉัยประสิทธิภาพการทำงานของหัวใจ และเพื่อสรุปว่าเขามีปัญหาเกี่ยวกับการทำงานของหัวใจหรือไม่ ถ้าเขามีปัญหาก็จักได้รักษาต่อไป ทั้งหมดนี้คือกระบวนการแปรเปลี่ยนข้อมูล (data) เป็นสารสนเทศ (information) เป็นความรู้ (knowledge) และในที่สุดอาจเกิดข้อแนะนำจาก (การมี) ปัญญา (wisdom)

wisdom มีธรรมชาติของการตักเตือน เพื่อป้องกันปัญหาเพราะการหลีกเลี่ยงปัญหาดีกว่าการแก้ไข ซึ่งแต่ละคนมีความสามารถในการแก้ไขแตกต่างกัน ดังนั้น wisdom จึงเป็นคำแนะนำที่นำทางชีวิตได้เป็นอย่างดี

wisdom ชิ้นหนึ่งที่ผู้เขียนเห็นว่าเป็นเลิศก็คือศีล 5 ในพุทธศาสนา ซึ่งได้แก่ (1) งดเว้นจากการทำชีวิตสัตว์ให้ตกล่วงไป (2) งดเว้นจากการถือเอาของที่เจ้าของมิได้ให้มาเป็นของตน (3) งดเว้นจากการประพฤติผิดในกาม (4) งดเว้นจากการกล่าวเท็จ (5) งดเว้นจากการดื่มสุราและเสพของ มึนเมา

ทุกวันมนุษย์ต้องเผชิญกับปัญหามากมาย ไม่ว่าจากภัยพิบัติธรรมชาติ ปัญหาเลี้ยงปากเลี้ยงท้อง ปัญหาจากการพบคนสารพัดประเภทที่น่าปวดหัว ฯลฯ ในการดำเนินชีวิตนั้นจะไม่เผชิญกับปัญหาที่เลวร้ายยิ่งขึ้นกว่าปกติ หากปฏิบัติตนตาม 5 ข้อนี้ และนี่คือ wisdom ที่แนะนำการหลีกเลี่ยงปัญหาได้อย่างชะงัด

wisdom หรือข้อคิดดีๆ มีอยู่มากมาย จากทั้งคนเป็นและคนตายที่ได้ทิ้งไว้เป็นมรดกของมนุษยชาติ ประโยชน์ของ wisdom ก็คือ การป้องกันปัญหาเพื่อให้มีชีวิตที่รุ่งเรือง ซึ่งส่วนหนึ่งเกิดจากการหลีกหนีปัญหาที่สำคัญในชีวิตได้อย่างเหมาะสม

Albert Einstein นักวิทยาศาสตร์และนักคิดที่โลกยอมรับให้เป็นบรรพบุรุษแห่งศตวรรษที่ 20 กล่าวไว้ว่า “คนฉลาดแก้ไขปัญหาได้ คนที่ฉลาดอย่างมีปัญญาหลีกเลี่ยงปัญหา" (“A clever person solves a problem a wise person avoids it.”) อันปรากฏเป็นคำแนะนำจาก Rolf Dobelli ในหนังสือ “The Art of the Good Life” (2017) อย่างไรก็ดี ปรากฏการณ์หนึ่งที่เห็นกันอยู่เสมอก็คือ การหลีกเลี่ยงปัญหามันไม่ “sexy” เท่ากับการแก้ไขปัญหา

ยกตัวอย่างกรณีอุบัติเหตุเครื่องบิน หากกัปตันสามารถแก้ไขปัญหาฉุกเฉินระหว่างบินได้ช่วยชีวิตผู้โดยสารได้ก็จะกลายเป็นวีรบุรุษ ในทางตรงกันข้ามกัปตันจำนวนมากทำการบินทุกวัน ทำงานได้อย่างเป็นเยี่ยมจนสามารถหลีกเลี่ยงนานาปัญหาระหว่างบินได้ กลับไม่มีคนชื่นชมพูดถึง ทั้งๆ ที่เขาเหล่านั้นคือ วีรบุรุษตัวจริง

โลกของเราชอบที่จะเอนเอียงไปทางชื่นชมการแก้ไขปัญหามากกว่าการหลีกเลี่ยงปัญหา โลกมันจึงปวดหัวอย่างที่เห็นทุกวันนี้ เราชื่นชม CEO ที่แก้ไขปัญหาการเงินของบริษัทมากกว่า ชื่นชม CEO ที่ทำงานทุกวันเพื่อนำทางมิให้บริษัทประสบปัญหา เช่นเดียวกับครู นักการเมืองแพทย์ ตำรวจ ทหาร ฯลฯ เราลืมที่จะชื่นชมการทำงานของเขาที่ช่วยทำให้ระบบมันเดินไปได้อย่างดี แต่เรามักจะหวือหวาชื่นชมบางคนที่บังเอิญเป็น “วีรบุรุษ” จากเหตุการณ์ผิดปกติที่เกิดขึ้นเสมอ

ในชีวิตจริงไม่มีใครที่สมบูรณ์แบบต้องมีข้อบกพร่องอยู่บ้างและเคยตัดสินใจผิดบ้างอย่างแน่นอน ไม่ว่าในเรื่องงานหรือความสัมพันธ์กับเพื่อนร่วมโลก อย่างไรก็ดี ความสำเร็จในชีวิตของทุกคนล้วนมาจากการรู้จักป้องกันและหลีกเลี่ยงปัญหาสำคัญมากกว่าการแก้ไขปัญหาอย่างเดียวอย่างแน่นอน ขอย้ำว่าเรื่องสำคัญในชีวิตคือการป้องกันการเกิดปัญหาสำคัญมากกว่าการฝึกฝนตนเองเพื่อให้มีทักษะในการแก้ไขปัญหา ไม่มีใครสามารถแก้ไขปัญหาได้เก่งกาจเท่ากันทุกคน แต่ที่แน่นอนก็คือ ทุกคนสามารถระวังป้องกันมิให้ปัญหาสำคัญเกิดขึ้นได้

การจะเชื่อ wisdom ที่แนะนำให้หลีกเลี่ยงปัญหามากกว่าที่จะคอยแก้ไขปัญหานั้นต้องมีจินตนาการ ตัวอย่างเช่น พอเห็นภาพของนานาปัญหาที่อาจเกิดขึ้นได้หากไม่รักษาศีล 5 ข้อที่ 5 ที่แนะนำให้งดเว้นการดื่มสุราและเสพของมึนเมา การจินตนาการได้ว่ากินเหล้าแล้วขับรถจะเกิดอะไรขึ้นได้บ้าง เช่น เกิดความพิการของตนเอง การเสียทรัพย์ การทำให้ผู้อื่นเดือดร้อน ฯลฯ ก็จะทำให้สามารถหลีกเลี่ยงปัญหาที่สำคัญได้

Dobelli แนะนำให้ใช้เวลา 15 นาทีต่ออาทิตย์ นั่งเงียบๆ และจินตนาการถึงภาพความเสียหายจากความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้นได้ในชีวิตและให้พิจารณาย้อนกลับไปว่า อาจเกิดจากสาเหตุอะไร และในขั้นสุดท้ายพิจารณาแก้ไขสาเหตุเหล่านั้นอย่างแท้จริงเพื่อมิให้มันเกิดขึ้นได้ในที่สุด ตัวอย่างเช่น จินตนาการว่ามีความเสี่ยงจากอาชญากรรมในภาวะยากแค้นก็ต้องหาทางป้องกันหรือจินตนาการการเกิดอุบัติเหตุจากรถยนต์และวิเคราะห์ได้ว่า เกิดจากการดื่มสุราก็ต้องพิจารณาหาทางป้องกัน ฯลฯ

ขงจื่อบอกว่า “ข้อคิดจากการมีปัญญา ความเห็นอกเห็นใจและปรารถนาดีต่อผู้อื่น และความกล้าหาญ” คือ 3 คุณลักษณะสำคัญอันเป็นที่ยอมรับกันทั่วไปของมนุษย์