'กับดัก' ของคนหนุ่มสาว

คาถา "ของมันต้องมี" "ใครๆ เขาก็เป็นอย่างนี้" ของคนวัยหนุ่มวัยสาวในปัจจุบัน ทำให้หนี้สินส่วนตัวพุ่งสูงขึ้นอย่างน่ากลัว จนเป็นสาเหตุของสารพัดปัญหา และในบางกรณีจบลงด้วยโศกนาฏกรรม เราลองมาดูกันสิว่า ถ้าคนเหล่านี้ต้องกระทำตนตามคาถาดังกล่าวอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ เราจะมีคำแนะนำอย่างไรบ้างเพื่อให้ความเดือดร้อนอันรุนแรงไม่เกิดขึ้น

สมมติว่าคนวัยนี้ไม่อาจหลีกหนีสภาวการณ์เช่นนี้ได้ คำแนะนำในระยะสั้นที่อาจช่วยให้ไม่ตกอยู่ใน "กับดัก" ที่อันตรายมากเกินไป ก็คือ (1) พยายามทำให้ตนเองมี mindset (ภาพฝังในใจ) เกี่ยวกับการดำเนินชีวิตที่เป็นตัวของตัวเองมากขึ้น ถ้ามนุษย์ต้องมีแนวทางบริโภคเช่นนี้ก็ไม่ต่างอะไรจากการเป็นทาส ใครใช้อะไรทำอะไรบริโภคอะไรก็ต้องทำตามเขา ปีนี้บริษัทขายสินค้าหรือใช้สีอะไรเป็นแฟชั่นก็ต้องเฮโลตามกันไป อย่างนี้คือพฤติกรรมของทาสโดยแท้ เกิดมาทั้งทีจะยอมเป็นทาสเขาอย่างไม่ใคร่ครวญอะไรบ้างเชียวหรือ

(2) ลดดีกรีของความปรารถนาในการบริโภคลงบ้างเพื่อสร้างความสมดุลระหว่างรายได้และรายจ่าย ลองใคร่ครวญดูว่าถ้าใช้บัตรเครดิตรูปแพะและรูปแกะอย่างนี้ไปเรื่อยๆ มันจะจบลงที่ใด อาจคาดหวังว่าจะแก้ไขได้ด้วยการถูกหวย หรือได้สามี/ภรรยารวย (คนระดับนั้นถ้าฉลาดคงไม่มาสนใจคนมีหนี้ท่วมตัวเป็นแน่) ทำการค้ารวยอย่างรวดเร็ว ฯลฯ หนทางเหล่านี้ล้วนเป็นไปได้ยากมากหรือไม่ก็พาลงเหวทั้งนั้น ทางออกที่ง่ายที่สุดก็คือพยายามเพิ่มความรู้ความสามารถของตนเองเพื่อเพิ่มรายได้และใช้จ่ายน้อยลง พูดง่ายๆ ก็คือมีความคิดในการเดินสายกลางมากขึ้น

(3) หาเวลานั่งไตร่ตรองคนเดียวเงียบๆ ถึงสภาพการณ์ที่เป็นอยู่ ลองคำนวณง่ายๆ ว่าหนี้ที่ตนเองมีนั้นต้องจ่ายดอกเบี้ยเป็นเงินสูงเท่าใดในแต่ละเดือน และสิ่งที่จ่ายไปนั้นเป็นสิ่งจำเป็นต่อการดำรงชีวิตของเราอย่างแท้จริงหรือไม่ การคิดคำนึงเช่นนี้จะทำให้เกิดปัญญาและถูกทำร้ายโดยคาถาดังกล่าวน้อยลง

"ของมันต้องมี" และ "ใครๆ ก็เป็นอย่างนี้" เป็นสิ่งที่จริงสำหรับทุกคนหรือไม่ อย่าลืมว่าแต่ละคนมีรายได้ไม่เท่ากัน มีพื้นฐานเบื้องหลังไม่เหมือนกัน การบริโภคทันสมัยที่เห็นในโซเชียลมีเดียนั้นอาจเป็นปัญหาน้อยมากสำหรับคนอื่นก็เป็นได้ (เดาได้ว่าส่วนใหญ่ก็อยู่ในสภาพหนักหนาสาหัสเช่นเดียวกับเรา) สองคาถามันเป็นสิ่งประดิษฐ์ของนักการตลาดที่สร้างขึ้นมาเพื่อ "ล้วงตับ" เรา เราจะยอมโง่เป็นทาสดักดานต่อไปอย่างไม่รู้จบหรือไร

ข้อเขียนข้างต้นมิได้เสนอให้หักดิบกับแนวการบริโภคที่กล่าวถึง เพราะมันเป็นสิ่งที่เป็นไปไม่ได้ของคนส่วนใหญ่ เพียงแต่เสนอแนะให้เกิดความคิดที่อาจเป็นประโยชน์ต่อตนเองและชาติ ด้วยการมี mindset ที่ทำให้เกิดปัญญา และมีการบริโภคในเส้นทางสายกลาง คือ พอดีๆ ไม่สุดโต่งจนเป็นปัญหาหนักขึ้นมาได้

คำแนะนำในระยะยาว ก็คือ (1) แยกให้ออกระหว่าง needs (ความต้องการในสิ่งที่จำเป็นสำหรับการดำเนินชีวิต) กับ wants (ความต้องการสิ่งต่างๆ ในการดำเนินชีวิต) การรู้จักข้อแตกต่างจะทำให้ระมัดระวังการบริโภคมากขึ้น

ความสุขจากการบริโภคนั้นให้ความพอใจขึ้นชั่ววูบหนึ่งและก็จะปรับตัวลงมาเป็นระดับธรรมดา มันไม่อยู่สูงได้ตลอดเวลาเหมือนเมื่อตอนได้บริโภคครั้งแรก ความสุขที่แท้จริงนั้นมาจากข้างใน มาจากความนึกคิดในการพอใจสิ่งที่ตนเองมี ความสุขเช่นนี้จึงเกิดขึ้นได้ตลอดเวลา ไม่มีปริมาณจำกัด ไม่มีวันหยุด ไม่ได้แย่งชิงจากใครและเป็นอิสระอย่างมิได้ขึ้นอยู่กับสถานการณ์เป็นทาสการบริโภค

(2) เงินมิใช่ตัวความสุข หากเป็นสะพานไปสู่ความสุขอันเกิดจากความมั่นคงทางการเงิน ซึ่งความมั่นคงนี้เกิดขึ้นได้จากการมีเงินออม (ส่วนหนึ่งของรายได้ที่กันไว้จากการบริโภค) ตราบใดที่มีรายได้เท่าใดก็บริโภคหมด การออมก็เกิดขึ้นไม่ได้ ความมั่นคงทางการเงินก็เกิดขึ้นไม่ได้ (ไม่ต้องพูดถึงสถานการณ์ที่เลวร้ายกว่าคือรายจ่ายเพื่อการบริโภคสูงกว่ารายได้จนเกิดหนี้สินและต้องจ่ายดอกเบี้ยที่ทำให้รายจ่ายเพื่อการบริโภคสูงขึ้น)

(3) เงินออมที่สะสมได้มันมีแขนมีขาออกลูกออกหลานต่อไปได้อีกนับชั่วคนเพราะสามารถแปรรูปเป็นหุ้น พันธบัตร ที่ดิน บ้าน ฯลฯ ซึ่งล้วนให้รายได้ที่ไม่ต้องออกแรง ถึงพ้นวัยเกษียณไปแล้วก็ยังมีรายได้ ที่ดินที่ซื้อไว้เดิมก็มักมีราคาสูงขึ้นตามวันเวลาเมื่อขายก็เป็นรายได้ที่เป็นกอบเป็นกำ เมื่อเอารายได้จากสิ่งเหล่านี้ไปลงทุนอีกมันก็จะงอกเงยขึ้นได้อีกเรื่อยๆไม่รู้จบ

การบริโภคแบบน่ากลัวของคนหนุ่มสาวไม่ใช่เรื่องน่าตำหนิ มันเป็นเรื่องปกติตามยุคสมัย แต่เฉพาะคนมีปัญญาเท่านั้นที่ไม่เดินตามอย่างตาบอด หากรู้จักความพอดีและมีสติ จนไม่เกิดเป็นปัญหาที่ร้ายแรงและแก้ไขได้ยากในเวลาต่อไป