การกำหนดพื้นที่ เพื่อยกเว้นข้อจำกัดทาง กฎหมายยาเสพติด

โดยผ่านการออกกฎหมายทั้งในระดับพระราชบัญญัติ หรือพระราชกฤษฎีกาที่สามารถกำหนดพื้นที่ เพื่อวัตถุประสงค์บางประการ เพื่อยกเว้นความผิดหรือยกเว้นกฎระเบียบให้กับการกระทำ ที่อาจผิดกฎหมายหรือขัดต่อความสงบเรียบร้อยหรือศีลธรรมอันดีของประชาชนที่บังคับอยู่ในสังคมขณะนั้น 

เหตุที่ผู้เขียนตั้งข้อสังเกตเช่นนี้เนื่องมาจากแนวคิดในเรื่องแซนด์บ็อกซ์ (Sandbox) หรือที่แปลตรงตัวว่า กระบะทราย ซึ่งเปรียบกับเป็นพื้นที่ให้เด็ก ๆ สามารถเรียนรู้ สร้างสรรค์ (เล่นทราย) ภายใต้ขอบเขตการดูแล

โดยอาจกล่าวได้ว่า คำว่า Sandbox นี้เริ่มเป็นที่รู้จักและแพร่หลายมากขึ้นในประเทศไทย ทั้งในวงการธุรกิจไอที วงการการเงินผ่านกลไก Regulatory Sandbox ในวงการบันเทิงซีรีส์เกาหลีเรื่องสตาร์ทอัพ (StartUp)

และปรากฏในสื่อทางการเมือง โดยเฉพาะโครงการภูเก็ต แซนด์บ็อกซ์ (Phuket Sandbox) ในช่วงโควิด-19 ที่ผ่านมา

ซึ่งคำว่า Sandbox นำมาสื่อความหมายได้หลากหลาย แต่มีจุดร่วมกันคือต้องมีการกำหนดพื้นที่ (ไม่ว่าจะเป็นพื้นที่ทางกายภาพจริงหรือกายภาพเสมือน) ขึ้น เพื่อกำหนดขอบเขตความเสี่ยง อุปสรรค หรือกฎระเบียบบางอย่างที่เป็นข้อจำกัดอยู่ในขณะนั้น ให้มีการทดลองหรือทดสอบก่อนที่จะขยายขอบเขตหรือใช้งานได้จริง   

เราต้องยอมรับว่าความจริงที่ว่า เมื่อโลกเปลี่ยนเข้าสู่ยุคเทคโนโลยีดิจิทัลและการใช้ปัญญาประดิษฐ์ต่าง ๆ  กฎหมายหรือกฎระเบียบที่มีจำนวนมากอาจล้าสมัย ไม่ทันต่อการเปลี่ยนแปลง

การพัฒนาและการสร้างสรรค์ที่เกิดขึ้น หรืออาจขัดต่อความสงบเรียบร้อยหรือศีลธรรมอันดีที่เป็นบรรทัดฐานในปัจจุบัน  จึงอาจก่อให้เกิดอุปสรรคในการพัฒนาหลายๆ  ด้าน

จึงอาจจำเป็นที่ต้องให้มีพื้นที่เพื่อการยืดหยุ่น ในการผ่อนปรนหรือยกเว้นข้อจำกัดทางกฎหมายบางประการ ภายใต้ขอบเขตการกำกับดูแลที่เหมาะสม 

ตัวอย่างกฎหมายที่มีการกำหนดพื้นที่ เพื่อยกเว้นข้อจำกัดทางกฎหมายยาเสพติดที่มี เช่น มาตรการพิเศษตามมาตรา 55 แห่งประมวลกฎหมายยาเสพติด (ป.ยาเสพติด) ให้อำนาจคณะกรรมการป้องกันปราบปรามยาเสพติด (คณะกรรมการ ป.ป.ส.) หากเห็นสมควรสามารถกำหนดเขตพื้นที่หนึ่งพื้นที่ใด เพื่อกระทำการอย่างหนึ่งอย่างใดดังต่อไปนี้ก็ได้ คือ 

(1) ทดลองเพาะปลูกพืชที่เป็นหรือให้ผลผลิตเป็นยาเสพติดให้โทษหรือวัตถุออกฤทธิ์ หรืออาจใช้ผลิตเป็นยาเสพติดให้โทษหรือวัตถุออกฤทธิ์ 

(2) ผลิตและทดสอบเกี่ยวกับยาเสพติด 

(3) เสพหรือครอบครองยาเสพติดตามประเภทและปริมาณที่กำหนด

ทั้งนี้ ต้องเป็นไปเพื่อประโยชน์ในการศึกษาวิจัย การลดอันตรายจากการใช้ยาเสพติด และการป้องกัน ปราบปราม และแก้ไขปัญหายาเสพติด

ซึ่งการกำหนดพื้นที่และการกระทำการดังกล่าวต้องตราเป็นพระราชกฤษฎีกา โดยการกระทำการในเขตพื้นที่ที่กำหนดที่อยู่ภายใต้มาตรการควบคุมและตรวจสอบ จะไม่เป็นความผิดตาม ป.ยาเสพติด

จากบทบัญญัติดังกล่าว ครม.ได้มีมติเห็นชอบร่างพระราชกฤษฎีกากำหนดพื้นที่ทดลองเพาะปลูกและสกัดสารสำคัญจากพืชฝิ่นและพืชเห็ดขี้ควายเพื่อประโยชน์ในการศึกษาวิจัย พ.ศ. .... เมื่อวันที่ 24 ธ.ค. 67 แล้ว

ทั้งนี้ สำนักเลขาธิการคณะรัฐมนตรีจะได้นำร่างพระราชกฤษฎีกาดังกล่าวขึ้นทูลเกล้าถวายฯ เพื่อประกาศใช้บังคับเป็นกฎหมายต่อไป 

ในสมัยก่อนนั้นหากจะศึกษาวิจัยพืชที่เป็นยาเสพติดให้โทษอาจจะต้องขออนุญาตนำมาจากของกลางที่จับยึดมาได้ ซึ่งอาจไม่ได้คุณภาพตามที่ต้องการ แต่ปัจจุบันได้มีการเปิดโอกาสให้เพื่อประโยชน์ในการศึกษาวิจัยตามกฎมายแล้ว

ดังเช่นกรณีพืชฝิ่นที่สามารถนำมาใช้ในการผลิตมอร์ฟีนที่ใช้ในทางการแพทย์เพื่อลดความเจ็บปวด หรือพืชเห็ดขี้ควายสามารถนำมาสกัดเป็นยารักษาโรคซึมเศร้าได้ 

สำหรับประเด็นด้านการเสพ หรือครอบครองยาเสพติดตามประเภทและปริมาณที่กำหนด สามารถศึกษาบทเรียนจากต่างประเทศ

เช่น การกำหนดพื้นที่ที่เรียกว่า ห้องบริโภคยาเสพติด หรือ Drug Consumption Rooms (DCRs) ตามคำแนะนำขององค์การอนามัยโลก ซึ่งได้เปิดให้บริการใน 8 ประเทศ ได้แก่ เดนมาร์ก สาธารณรัฐฝรั่งเศส สหพันธ์สาธารณรัฐเยอรมนี ไอร์แลนด์ อิตาลี นอร์เวย์ สเปน และสหราชอาณาจักร (ธานี วรภัทร์, 2565)

ซึ่งมีวัตถุประสงค์สำคัญเพื่อลดอันตรายจากการใช้ยาเสพติด สุขภาพอนามัย และความปลอดภัยของสังคมจากยาเสพติด

ทั้งนี้ การใคร่ครวญชั่งน้ำหนักผลดีผลเสียและการถอดบทเรียนจากอดีตที่ผ่านมาถึงผลกระทบต่อชุมชน สังคม และประเทศชาติ เช่น การนำพืชกระท่อมและกัญชา (ยกเว้นสารสกัดจากกัญชาที่เป็นไปตามประกาศกระทรวงสาธารณสุข เรื่อง ระบุชื่อยาเสพติดให้โทษในประเภท 5) ออกจากการเป็นยาเสพติดให้โทษ

แม้วัตถุประสงค์สำคัญต้องการให้มีขึ้นเพื่อประโยชน์ทางการแพทย์ แต่ปฏิเสธไม่ได้ว่าเกิดการบริโภคที่แพร่หลายมากขึ้นและส่งผลกระทบต่อสังคมหากการควบคุมดูแลไม่เพียงพอและเหมาะสม

นอกจากนี้ยังมีร่างกฎหมายอื่น ๆ  เช่น ร่างพระราชบัญญัติระเบียงเขตเศรษฐกิจภาคใต้ พ.ศ. .... ที่มีข้อกำหนดยกเว้นหรือผ่อนปรนข้อจำกัดทางกฎหมายอื่น ๆ บางประการ ซึ่งร่างกฎหมายนี้อาจต้องถอดบทเรียนจากการบังคับใช้ พ.ร.บ.เขตพัฒนาพิเศษภาคตะวันออก พ.ศ. 2561 

ล่าสุดที่เป็นประเด็นถกเถียงกันในสังคมวงกว้างเนื่องจากจะมีการกำหนดพื้นที่ให้สามารถเล่นคาสิโน (การพนัน) ได้อย่างถูกกฎหมาย คือ ร่าง พ.ร.บ.การประกอบธุรกิจสถานบันเทิงครบวงจร พ.ศ. .... หรือ เอ็นเตอร์เทนเมนต์คอมเพล็กซ์ 

  ในการการกำหนดพื้นที่เพื่อยกเว้นข้อจำกัดทางกฎหมายนี้ ผู้เขียนเห็นว่าควรพิจารณาถึงความจำเป็นอย่างยิ่ง โดยเฉพาะการชั่งน้ำหนักความสมดุลของผลประโยชน์ระหว่างสาธารณชนกับเอกชน และการมีส่วนร่วมในการตัดสินใจในพื้นที่ดังกล่าวควรมาจากรัฐและประชาชนในพื้นที่เป็นสำคัญ.