ย้อนรอย ‘ผู้นำฝ่ายค้านในสภาฯ’ คว่ำรัฐบาล ‘จุดเปลี่ยน’การเมือง

“ชัยธวัช ตุลาธน”​ หัวหน้าพรรคก้าวไกล ได้รับพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ เป็น “ผู้นำฝ่ายค้านในสภาผู้แทนราษฎร” ถือเป็นผู้นำฝ่ายค้าน ลำดับที่ 10 นับตั้งแต่ที่สภาฯ เริ่มมีตำแหน่งผู้นำฝ่ายค้านครั้งแรก เมื่อปี 2518

หากดูหน้าที่ของ “ผู้นำฝ่ายค้าน” ที่กำหนดไว้ในรัฐธรรมนูญ 2560 จะพบว่า ถูกวางไว้ให้มีอำนาจตรวจสอบ ควบคุมการบริหารราชการแผ่นดิน คือ สามารถขอเปิดอภิปรายทั่วไปในที่ประชุมรัฐสภา เพื่อปรึกษาหารือร่วมกับระหว่างรัฐสภาและคณะรัฐมนตรี ในกรณีที่มีปัญหาสำคัญเกี่ยวกับความมั่นคงปลอดภัยหรือเศรษฐกิจของประเทศ โดยเป็นการประชุมลับ โดยไม่ลงมติ

ตามรัฐธรรมนูญ มาตรา 155 ซึ่งกำหนดบทบังคับให้ “ประธานรัฐสภา” ต้องจัดให้มีการประชุมภายใน 15 วัน นับจากที่ “ผู้นำฝ่ายค้าน” แจ้ง และบังคับให้ “ครม.” มีหน้าที่ต้องร่วมประชุมด้วย

และมีบทบาทคัดกรอง บุคคลที่จะแต่งตั้งเป็นตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ โดยมาตรา 203 กำหนดให้ “ผู้นำฝ่ายค้าน” เป็นกรรมการสรรหาผู้สมควรได้รับแต่งตั้งเป็นตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ รวมถึงองค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญด้วย รวมถึงตรวจสอบจริยธรรม สส. ในฐานะ 1 ในกรรมการจริยธรรม

นอกจากนั้นแล้ว “ผู้นำฝ่ายค้าน” ยังมีบทบาทสำคัญ ต่อการ “ยื่นอภิปรายไม่ไว้วางใจรัฐมนตรีเป็นรายบุคคล” และ “ยื่นอภิปรายทั่วไป โดยไม่มีการลงมติ” โดยรับบทนำเสนอปมปัญหา และไต่สวน รายละเอียด

หากเทียบในสมัยที่ผ่านมา การรับบทนำในสภาฯ ฐานะฝ่ายตรวจสอบ ด้วยการ “เปิดอภิปรายรัฐบาล” ถือเป็นบทบาทสำคัญของ “ผู้นำฝ่ายค้าน”

 เมื่อย้อนดูผลงานของผู้นำฝ่ายค้านที่ผ่านมา ตามที่คลังสารสนเทศสถาบันนิติบัญญัติ สภาผู้แทนราษฎร รวบรวมและเผยแพร่ต่อสาธารณะ จะพบว่า “ผู้นำฝ่ายค้าน” แต่ละคน ล้วนมีบทบาท และความโดดเด่นแตกต่างกันไปตามยุคสมัยและความเข้มข้นทางการเมือง

เช่น ยุคสภาฯ ชุดที่ 25 ที่มีผู้นำฝ่ายค้าน 2 คน เรียงลำดับจาก “สมพงษ์ อมรวิวัฒน์” ผู้นำฝ่ายค้านลำดับที่ 8 ต่อด้วย “นพ.ชลน่าน ศรีแก้ว” ผู้นำฝ่ายค้านลำดับที่ 9 โดยผลงานใน 4 เทอมที่เกิดขึ้น ได้ยื่นอภิปรายไม่ไว้วางใจ รัฐมนตรีในรัฐบาล “พล.อ.ประยุทธ์ จันทร์โอชา” จำนวน 4 ครั้ง และยังมีขอเปิดอภิปรายทั่วไป โดยไม่ลงมติ 3 ครั้ง

แม้เสียงโหวตจากฝ่ายค้านในสภาฯ ขณะนั้น ไม่สามารถเอาชนะ หรือคว่ำ “รัฐบาลประยุทธ์” ได้ แต่ในความพยายามที่เกิดขึ้นในช่วงสมัยประชุม ทำให้ผลการเลือกตั้งในปี 2566 “ขั้วรัฐบาลประยุทธ์” เป็นฝ่ายพ่ายแพ้ ซึ่งทั้งหมดเกิดจากความพยายาม “หยดน้ำลงหิน คสช.” จนกร่อน

หากไม่นับเฉพาะอีเวนต์ใหญ่อย่างการอภิปรายไม่ไว้วางใจ หรืออภิปรายทั่วไป งานใน “ฝ่ายนิติบัญญัติ” ผู้นำฝ่ายค้านพร้อมด้วยพลพรรคฝ่ายค้าน ยังมีวีรกรรม “สกัดดาวรุ่ง” ผลงานของรัฐบาล-พรรคการเมืองร่วมรัฐบาลในขณะนั้นหลายเรื่อง 

เช่น ร่างกฎหมายกัญชง กัญชา การตั้งกระทู้ถามสด-ญัตติ ที่เกี่ยวกับเรื่องความไม่โปร่งใสในการทำงานของรัฐบาล ทั้งการจัดหาวัคซีนโควิด-ถุงมือยาง-การใช้สารเคมีอันตรายในภาคเกษตรกรรม-การออกกฎหมายกู้เงินที่ก่อหนี้มหาศาล-การจัดซื้อเรือดำน้ำ ที่ชี้ตรงจุดว่า “รัฐบาล คสช.” ส่อเอื้อให้เอกชน มากกว่า คำนึงถึงความเป็นอยู่ของประชาชนและแก้ปัญหาให้ลุล่วง

หรือก่อนหน้านั้น ในยุคของ “อภิสิทธิ์ เวชชาชีวะ” ผู้นำฝ่ายค้าน ลำดับที่ 7 ดำรงตำแหน่ง 3 ช่วง คือ 23 เม.ย.2548- 23 ก.พ. 2549, 27 ก.พ. 2551-17 ธ.ค. 2551 และ 16 ก.ย. 2554 - 9 ธ.ค. 2556 โดยผลงานของ “อภิสิทธิ์” ในช่วงแรก คือ เปิดพื้นที่ให้ประชาชนมีส่วนร่วมกับฝ่ายค้านในการตรวจสอบรัฐบาล ผ่านการเปิดตู้ ปณ.44 รัฐสภา กรุงเทพฯ 10305 รวมถึงเป็นช่องทางรับเรื่องร้องทุกข์ของประชาชน พร้อมจัดให้มีการสื่อสารไปยังประชาชน ผ่านทางวิทยุรายการ “ผู้นำฝ่ายค้านฯ คุยกับประชาชน”

นอกจากนั้น ยังมีการตรวจสอบการทำงานของรัฐบาล “ทักษิณ ชินวัตร” ผ่านการเสนอญัตติอภิปรายไม่ไว้วางใจ โดยเปิดปูมการบริหารราชการบกพร่อง ปล่อยให้เกิดสินบนข้ามชาติ ในโครงการก่อสร้างสนามบินสุวรรณภูมิ 

สร้างแรงสะเทือน “รัฐบาล” ไม่น้อย เพราะมีข้อเท็จจริงเชิงประจักษ์จากกระทรวงยุติธรรมสหรัฐ ที่ระบุว่า มีการจ่ายสินบนให้เจ้าหน้าที่และนักการเมืองไทย ในการติดตั้งเครื่องตรวจระเบิด CTX9000

รวมถึงตั้งคณะกรรมการเพื่อแกะรอยการทุจริตของรัฐบาล เช่น การก่อสร้างสนามบินสุวรรณภูมิ การแปรรูปการไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทย (กฟผ.) ที่เป็นเหมือนการจุดเชื้อให้ประชาชนได้ติดตามการทำงานและ รวมตัวขนานใหญ่เพื่อเรียกร้อง-ประท้วง-ปกป้องทรัพย์สมบัติชาติ

หรือในยุคของ “บัญญัติ บรรทัดฐาน”​ ผู้นำฝ่ายค้าน ลำดับที่ 6 ช่วง 23 พ.ค. 2546 -5 ม.ค. 2548 ซึ่งเป็นยุคหัวเลี้ยวหัวต่อทางการเมือง ฟาดกับรัฐบาล “ทักษิณ ชินวัตร” ก่อนเกิดการรัฐประหารเมื่อปี 2549  ซึ่ง “บัญญัติ” รับบทบาทนำในการยื่นอภิปรายไม่ไว้วางใจ จำนวน 2 ครั้ง โดยชี้ช่องให้เห็น “ปม-ต้นตอของการทุจริต” ในโครงการต่างๆ ของรัฐบาล ทำให้เกิดแรงกระเพื่อมในสังคมต่อการต่อต้านการทุจริตคอร์รัปชัน และไม่ยอมรับในการบริหารงานของรัฐบาลที่ส่อว่าไม่โปร่งใส

ขณะที่ในยุคของ “ชวน หลีกภัย” ผู้นำฝ่ายค้าน ลำดับที่ 5 ดำรงตำแหน่ง 3 ช่วง คือ 4 ส.ค.2538 - 27 ก.ย.2539, 21 ธ.ค.2539 - 8 พ.ย. 2540, 11 มี.ค. 2544 - 3 พ.ค. 2546 ผลงานเมื่อครั้งยื่นอภิปรายไม่ไว้วางใจนายกฯ “บรรหาร ศิลปอาชา” เมื่อก.ย.2539 ในประเด็นการทุจริตต่อหน้าที่ ปลอมวุฒิการศึกษา การจัดซื้อที่ดินของตระกูล และโยกงบประมาณสิ่งแวดล้อมโดยผิดกฎหมาย

จนเกิดจุดเปลี่ยนทางการเมือง คือ แกนนำร่วมรัฐบาล 5 พรรค เสนอให้นายกฯ “บรรหาร” ลาออก เพื่อแลกโหวตไว้วางใจ 207 คะแนน 

ทว่า “บรรหาร" กลับเลือกจะยุบสภา เมื่อ 27 ก.ย.2539 เพื่อหวังผล คุมการเลือกตั้งทั่วไป จากเหตุการณ์นี้ทำให้การยกร่างรัฐธรรมนูญในครั้งถัดมา จึงกำหนด “ข้อห้ามนายกฯ ยุบสภาฯ” ระหว่างยื่นอภิปรายไม่ไว้วางใจ จนกว่าจะมีการลงมติชี้ขาด

อย่างไรก็ดี บทบาทของผู้นำฝ่ายค้าน ที่สร้างจุดเปลี่ยนทางการเมือง ที่น่าสนใจ ยังมีเมื่อครั้ง “บรรหาร” พลิกไปเป็นผู้นำฝ่ายค้านใน ช่วง 27 พ.ค. 2537 - 19 พ.ค.2538 ได้ยื่นอภิปรายไม่ไว้วางใจ “นายกฯชวน หลีกภัย” กรณีแจก ส.ป.ก.4-01 ที่ขัดต่อกฎหมายปฏิรูปที่ดิน ถูกกล่าวหาว่านำที่ดินไปแจกให้คนรวย ญาติพี่น้อง และหัวคะแนน แทนเกษตรกรที่ยากไร้

เหตุการณ์ที่เกิดขึ้นตามมา คือ “พรรคพลังธรรม” ถอนตัวจากพรรคร่วมรัฐบาล และงดออกเสียงไว้วางใจ ทำให้นายกฯ “ชวน หลีกภัย” ต้องยุบสภา

หน้าประวัติศาสตร์ของผู้นำฝ่ายค้านที่ผ่านมา ได้สะท้อนบทบาทสำคัญอันถือเป็นหัวใจสำคัญของผู้นำ “ฝ่ายนิติบัญญัติ” ในการตรวจสอบ “รัฐบาล” เพื่อพิทักษ์ประโยชน์ให้กับประเทศและประชาชน จนเกิดจุดเปลี่ยนทางการเมือง อย่างมีนัยสำคัญ  

สำหรับผู้นำฝ่ายค้านป้ายแดง ในยุค “ชัยธวัช ตุลาธน”จากพรรคก้าวไกล ได้ถูกตั้งความหวังไว้สูง จึงเป็นความท้าทายฝีมือฝ่ายค้านรุ่นใหม่ ในยุคที่การเมืองแรง และเปลี่ยนแปลงเร็ว.