ประวิทย์ ไขปมบริการ 2จี ไทยจะสิ้นสุดเมื่อไร

ประวิทย์ ลี่สถาพรวงศา กสทช. ด้านการคุ้มครองผู้บริโภคและส่งเสริมสิทธิเสรีภาพ กล่าวว่า เหตุผลที่ผู้ให้บริการมือถือทั่วโลกทยอยปิดบริการ 2จี ก็เพื่อลดรายจ่ายในการดูแลโครงข่ายที่มีผู้ใช้งานน้อย และนำคลื่นไปให้บริการ 4จี ที่มีประสิทธิภาพมากกว่า แต่การจะปิดบริการก็ต้องมีการเตรียมการเพื่อให้การเปลี่ยนผ่านราบรื่น ไม่มีผลกระทบและไม่ก่อให้เกิดความเดือดร้อน หลายประเทศจึงมีการประกาศแผนล่วงหน้า 2-5 ปี ไม่ใช่การปิดฉับพลันอย่างที่พยายามทำในประเทศไทย

ตัวอย่างเช่น เวียดนามเพิ่งประกาศจะปิด 2จี มีผลในเดือนมกราคม 2565 โวดาโฟนและเทเลนอร์ในยุโรปประกาศปิด 2จี มีผลในปี 2568 แม้แต่ประเทศที่ปิด 2จี ไปแล้วอย่างสิงคโปร์ก็ใช้เวลาตัดสินใจและประกาศล่วงหน้า 2 ปี เหตุที่ทุกประเทศต้องประกาศล่วงหน้านาน เพื่อให้ทุกฝ่ายมีเวลาเตรียมตัวในการจัดหาอุปกรณ์ทดแทน

หลายคนอาจคิดว่า โทรศัพท์ 3จี/4จี รุ่นใหม่ราคาถูก จะส่งผลให้ปิด 2จี ได้ไม่ยาก แต่ประสบการณ์จากหลายประเทศพบว่า การปิด 2จี ไม่ง่าย เพราะมีการใช้งานเชื่อมต่อกับอุปกรณ์ที่ไม่ใช่โทรศัพท์มือถือหรือที่เรียกกันในปัจจุบันว่า IoT หรือ M2M อีกมากมาย เช่น เครื่องรับชำระเงิน (EDC) ระบบติดตามรถขนส่งสินค้าหรือขนส่งสาธารณะ (Fleet management) หรือแม้แต่มิเตอร์ไฟฟ้า และอุปกรณ์วัดระดับน้ำ ที่กระจายอยู่ทั่วประเทศ การปิด 2จี จะกระทบต่อการบริการสาธารณะกว้างขวางมากกว่าเพียงแค่โทรศัพท์ใช้งานไม่ได้

ในยุโรปมีการประเมินว่า การทดแทนอุปกรณ์เหล่านี้มีต้นทุนสูงมาก จึงมีแผนที่จะยุติ 3จี ก่อนจะยุติ 2จี เพราะโทรศัพท์มือถือที่รองรับทั้ง 3จี และ 4จี มีอยู่มากมาย การยุติ 3จี มีผลกระทบต่อบริการสาธารณะน้อยกว่าการยุติ 2จี แต่ในประเทศที่ไม่มีปัญหาลักษณะนี้ ก็จะยุติ 2จี ก่อน

ในเกาหลีใต้ แม้จะเปิดให้บริการ 5จี เชิงพาณิชย์แล้ว แต่ก็ยังคงให้บริการ 2จี ต่อไป เนื่องจากยังไม่สามารถเปลี่ยนโทรศัพท์มือถือในประชากรที่อาศัยอยู่ตามเกาะหรือที่ห่างไกลได้อย่างครบถ้วน และอุปกรณ์ M2M ที่ใช้ระบบ 2จี บางส่วนถูกติดตั้งในจุดที่ไม่สามารถเข้าไปเปลี่ยนทดแทนได้ เช่น ในอุโมงค์หรือเหมืองที่ยากต่อการเข้าถึง

ในประเทศไทยยังคงมีผู้ใช้งาน 2จี รวมกว่า 3 ล้านราย และมีการใช้งานอุปกรณ์ M2M กว่า 1 แสนชิ้นทั่วประเทศ การพยายามปิดบริการ 2จี โดยขาดการจัดการจะกระทบผู้ใช้งานกว่า 3 ล้านรายและจะกระทบต่อบริการสาธารณะอื่นๆ กว่า 1 แสนจุด

ทางออกในการยุติ 2จี คือการสร้างความรู้ความเข้าใจและการสื่อสารที่มีประสิทธิภาพต่อสังคมและผู้ใช้บริการ มีการประชาสัมพันธ์อย่างทั่วถึง ที่สำคัญคือต้องใช้เวลาในการเตรียมการล่วงหน้า 1-2 ปีเป็นอย่างต่ำ และจัดหาอุปกรณ์ทดแทนราคาถูกให้ทันเวลา

ในบางประเทศที่ไม่สามารถยุติ 2จี ได้ทั่วประเทศ ก็จะมีการดำเนินการที่เรียกกันว่า Rationalization กล่าวคือยุติทั้งหมดไม่ได้ แต่จำกัดพื้นที่บริการได้ เช่น ยังคงให้บริการในพื้นที่ที่ติดตั้งอุปกรณ์ M2M ที่ยากต่อการเข้าไปเปลี่ยน ยังคงให้บริการในพื้นที่ที่ประชาชนที่อยู่ห่างไกลหรือตามเกาะแก่งให้ใช้บริการต่อไปได้ และเพื่อลดต้นทุนโครงข่ายที่ซ้ำซ้อน ค่ายมือถือแต่ละค่ายอาจร่วมกันบริหารโครงข่าย 2จี ระดับชาติร่วมกัน นอกจากนี้ เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพในการใช้งานคลื่นความถี่ ก็สามารถใช้เทคนิค Dynamic spectrum sharing ระหว่างการใช้งาน 2จี และการใช้งาน 3จี/4จี เป็นต้น

แต่สำหรับภาคอุตสาหกรรมโทรคมนาคม หากจะยุติ 2จี รวมถึงยุติ 3จี ในอนาคต ปัจจัยที่สำคัญคือการจัดหาอุปกรณ์ 4จี ราคาถูก และส่งเสริมการใช้งาน VoLTE เพื่อให้สามารถยุติบริการโทรออก/รับสายแบบดั้งเดิมบนระบบ 2จี/3จี ซึ่งบริการโทรแบบดั้งเดิมนี้จะมีอุปสรรคในการสื่อสารกับระบบ 5จี ในอนาคตอีกด้วย

โดยทั่วไปแล้ว สัมปทานโทรศัพท์มือถือระบบ 2จี บนคลื่น 900/1800 MHz ของไทยสิ้นสุดไปหลายปีแล้ว จนทั่วโลกต่างเข้าใจว่าไทยปิดระบบ 2จี ไปแล้ว แต่ปรากฏว่าค่ายมือถือที่ชนะการประมูลคลื่น 900/1800 MHz ล้วนกลับมาเปิดให้บริการ 2จี ใหม่ เพื่อรักษาฐานผู้ใช้งานดั้งเดิม และใช้เป็นเหตุผลในการฟ้องคดีต่อศาลปกครองเพื่อให้มีบริการ 2จี อย่างต่อเนื่อง ดังนั้น ในวันนี้ หากแต่ละค่ายจะยุติ 2จี ไปเฉยๆ ก็ไม่ต่างกับการลอยแพผู้บริโภคกลางทะเล หลังจากที่เคยใช้เป็นตัวประกันมาแล้ว

แม้แต่ละค่ายจะเปิดบริการ 2จี โดยสมัครใจ แต่หากจะหยุดบริการจะต้องได้รับความเห็นชอบจาก กสทช. ก่อน การจัดทำฐานข้อมูลผู้ใช้งานและฐานข้อมูลอุปกรณ์ที่ใช้งาน เพื่อวิเคราะห์การจัดหาอุปกรณ์ทดแทนและวางแผนการดำเนินงาน ควบคู่ไปกับการสื่อสารกับผู้ใช้งานดั้งเดิมอย่างจริงจังและจริงใจ จึงเป็นหัวใจสำคัญของการยุติ 2จี ในประเทศไทย และหากจะลงมือจริง ใช้เวลาไม่เกิน 2 ปีก็น่าจะยุติบริการ 2จี ได้