กฎหมายกำกับโลกดิจิทัลฉบับใหม่ของสหภาพยุโรป

ในปัจจุบัน คนส่วนใหญ่ใช้เวลาอยู่ในโลกออนไลน์เพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ และในโลกออนไลน์ก็มีปัญหาในรูปแบบใหม่ ๆ เกิดขึ้นมากมายตามที่ทุกท่านน่าจะเห็นกันบ่อย ๆ ในข่าวทั้งในประเทศไทยและต่างประเทศ

ในบทความนี้ผู้เขียนจะแนะนำโดยคร่าวเรื่อง Digital Services Act (DSA) และ Digital Markets Act (DMA) ซึ่งเป็นกฎหมายของสหภาพยุโรปที่พึ่งออกมาเพื่อกำกับผู้ประกอบการในโลกออนไลน์

Digital Services Act (DSA) และ Digital Markets Act (DMA) มีเป้าหมายหลักสองประการ คือ (1) เพื่อสร้างพื้นที่ดิจิทัลที่ปลอดภัย และคุ้มครองสิทธิขั้นพื้นฐานของผู้ใช้บริการดิจิทัล และ (2) เพื่อสร้างการแข่งขันที่เท่าเทียมเพื่อส่งเสริมการพัฒนานวัตกรรมและการพัฒนาขีดความสามารถในการแข่งขัน 

Digital Services Act (DSA) 
DSA จะกำกับบริการดิจิทัลโดยภาพรวม โดยเน้นธุรกิจหรือบริการประเภทที่เป็นตัวกลางเพื่อคุ้มครองสิทธิในด้านต่าง ๆ ของผู้บริโภค และเพิ่มความรับผิดชอบของผู้ให้บริการที่เป็นตัวกลางหรือแพลตฟอร์ม

ตัวอย่างของหลักการและข้อกำหนดภายใต้ DSA โดยย่อ เช่น

(1) ผู้ใช้บริการจะต้องมีสิทธิในการโต้แย้งการตัดสินใจของแพลตฟอร์ม ที่ตัดสินให้เนื้อหาที่ตนโพสต์ผิดกฎหมายหรือผิดเงื่อนไขและข้อตกลงการใช้บริการ

(2) เงื่อนไขและข้อตกลงการใช้บริการแพลตฟอร์มจะต้องมีความชัดเจน เข้าใจง่าย ไม่กำกวม

(3) แพลตฟอร์มจะต้องมีหน้าที่ในการคุ้มครองผู้ใช้บริการที่เป็นผู้เยาว์

(4) ห้ามแพลตฟอร์มโฆษณาโดยตรงแบบระบุเจาะจง (targeted advertising) โดยการอ้างอิงจากข้อมูลส่วนบุคคลอ่อนไหว เช่น เชื้อชาติ ความคิดเห็นทางการเมือง รสนิยมทางเพศ เป็นต้น

ทั้งนี้ คณะกรรมาธิการยุโรป (European Commission) จะเป็นผู้กำกับแพลตฟอร์มขนาดใหญ่ ที่มีผู้ใช้บริการมากกว่า 45 ล้านคน ในขณะที่รัฐในสหภาพยุโรปแต่ละรัฐจะมีอำนาจในการบังคับใช้กฎหมายกับแพลตฟอร์มที่ไม่ใช่แพลตฟอร์มขนาดใหญ่ที่ตั้งอยู่ในรัฐของตน นอกจากนี้ DSA ยังมีโครงสร้างและกลไกของความร่วมมือระหว่างรัฐในสหภาพยุโรปอีกด้วย

Digital Market Act (DMA) 

ในส่วนของ DMA จะเป็นกฎหมายที่ออกมาเพื่อกำกับ Gatekeeper หรือ แพลตฟอร์มดิจิทัลขนาดใหญ่ที่มีบทบาทเหมือนคนที่คุมช่องทางการติดต่อสื่อสารระหว่างผู้ประกอบการกับผู้ใช้บริการ โดย DMA จะกำหนดหน้าที่และข้อห้ามของ Gatekeeper ไว้อย่างชัดเจน 

ตัวอย่างของหน้าที่ของ Gatekeeper ภายใต้ DMA เช่น

(1) ต้องให้ผู้ประกอบการที่เป็นผู้ใช้แพลตฟอร์มสามารถเข้าถึงข้อมูลที่ตนเองเป็นคนสร้างขึ้นมาได้

(2) ต้องให้ผู้ประกอบการที่เป็นผู้ใช้แพลตฟอร์มสามารถนำเสนอสินค้าและทำสัญญากับผู้บริโภคนอกแพลตฟอร์มของ Gatekeeper ได้

(3) ต้องให้ระบบของบุคคลอื่น ๆ สามารถเชื่อมต่อหรือทำงานร่วมกับระบบของ Gatekeeper ได้ในบางกรณีที่กำหนด เป็นต้น

ตัวอย่างของข้อห้ามของ Gatekeeper เช่น

(1) ห้ามจัดลำดับสินค้าหรือบริการของ Gatekeeper เองให้มีความได้เปรียบสินค้าหรือบริการของบุคคลอื่น

(2) ห้ามจำกัดการที่ผู้บริโภคจะเชื่อมต่อกับผู้ประกอบการที่อยู่นอกแพลตฟอร์ม

(3) ห้ามบังคับไม่ให้ผู้บริโภคลบโปรแกรมที่ลงมาในเครื่องตั้งแต่แรก (pre-installed application) เป็นต้น

สำหรับผู้กระทำความผิด DMA มีโทษปรับไม่เกินร้อยละ 10 ของยอดขายต่อปี ในกรณีที่เป็นการทำผิดซ้ำ DMA มีโทษปรับไม่เกินร้อยละ 20 ของยอดขายต่อปี นอกจากนี้ยังมีค่าปรับรายวันในอัตราไม่เกินร้อยละ 5 ของยอดขายรายวัน ทั้งนี้ กฎหมายยังเปิดช่องสำหรับการลงโทษในรูปแบบอื่น ๆ โดยขึ้นกับสถานการณ์และรูปแบบการกระทำความผิดอีกด้วย

หากมองกลับมาที่ประเทศไทย ล่าสุดประเทศไทยได้ประกาศ พระราชกฤษฎีกาการประกอบธุรกิจบริการแพลตฟอร์มดิจิทัลที่ต้องแจ้งให้ทราบ พ.ศ. 2565 ลงในราชกิจจานุเบกษาเมื่อวันที่ 23 ธันวาคม พ.ศ. 2565 และ พระราชกฤษฎีกาฉบับนี้จะมีผลบังคับใช้ตั้งแต่วันที่ 21 สิงหาคม พ.ศ. 2565

โดยพระราชกฤษฎีกาฉบับนี้ มีวัตถุประสงค์ตามหมายเหตุท้ายพระราชกฤษฎีกา คือ “เพื่อรักษาความมั่นคงทางการเงินและการพาณิชย์ และเสริมสร้างความน่าเชื่อถือและยอมรับในระบบข้อมูลอิเล็กทรอนิกส์ และเพื่อป้องกันความเสียหายที่อาจเกิดขึ้นต่อสาธารณชน”

ขณะนี้ สำนักงานพัฒนาธุรกรรมทางอิเล็กทรอนิกส์ หรือ ETDA ก็กำลังเตรียมตัวที่จะประกาศใช้กฎหมายลำดับรองเพื่อเตรียมความพร้อมสำหรับการบังคับใช้พระราชกฤษฎีกาฉบับนี้

กฎเกณฑ์การกำกับโลกออนไลน์ทั้งในสหภาพยุโรป ประเทศไทย และประเทศอื่น ๆ ก็ยังคงทวีความเข้มงวดและรัดกุมขึ้นเรื่อย ๆ คงต้องรอดูกันต่อไปว่าในอนาคตอันใกล้นี้ กฎเกณฑ์การกำกับโลกออนไลน์จะมีการพัฒนาต่อไปในรูปแบบใดต่อไป.