กรม Climate Change … จำเป็นแต่รอก่อนได้ไหม

กรม Climate Change (เบื้องต้นขอใช้ชื่อนี้ไปก่อนเพื่อความง่ายในการสื่อสาร) จะจัดตั้งขึ้นมาโดยเปลี่ยนจากกรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม (สส.) มาเป็นกรมใหม่นี้

แต่ถ้ามันสำคัญและดีเช่นนี้ ทำไมเราถึงมาบอกให้รอก่อน อย่าเพิ่งรีบร้อนตั้งกรมนี้ในเร็ววัน เรามาดูเหตุผลและข้อคิดเห็นของเรา ที่แน่นอนย่อมมีคนเห็นต่าง ว่าเป็นอย่างไร มีที่มาที่ไปอย่างไร

ความสัมพันธ์ของ Climate Change กับผู้คน

การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศเกี่ยวข้องกับทุกคนอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ ไม่ว่าจะเป็นนักธุรกิจ นักอุตสาหกรรม นักลงทุนที่มีส่วนเกี่ยวข้องทั้งทางตรงและทางอ้อมในการผลิตและปล่อยสารก๊าซเรือนกระจกหรือ GHGs (Greenhouse Gases) 

หรือชาวนาที่ทำนาแล้วปล่อยสาร GHGs นี้ออกมาแบบที่ไม่รู้ว่าตัวเองก็ปล่อยเช่นกัน  หรือประชาชนทั่วไปที่ต้องขับรถ ถึงไม่ขับรถก็ต้องเดินทาง ซึ่งปล่อยสารคาร์บอนอันเป็น GHGs ตัวสำคัญออกมาในทุกกิโลเมตรของการเดินทาง 

หรือแม้กระทั่งขยะที่ต่างพากันทิ้งออกมาทุกวันนั้นเมื่อมีการย่อยสลายก็จะเกิดการปล่อยคาร์บอนออกมาด้วยเช่นกัน ฯลฯ

ดังนั้นจึงชอบแล้วที่รัฐและรัฐบาลไทยควรต้องเร่งแก้ไขปัญหานี้ การตั้งกรม Climate Change เป็นคำตอบที่สำคัญมากคำตอบหนึ่ง ซึ่งเราขอยืนยันอย่างแข็งขันว่าเราเห็นด้วย 100 เปอร์เซ็นต์กับการตั้งกรมนี้ แต่…..

หากกรมนี้ตั้งขึ้นมาแล้วทำงานไม่ได้จริงตามที่ตั้งเป้าประสงค์ไว้ จะเกิดอะไรขึ้น

เรื่องการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศนี้มันใหญ่และสำคัญกว่าที่หลายๆคนคิดและคาดเดาเอาไว้มากมาย คือ นอกจากมันจะมีผลต่อฤดูกาลที่ทำให้เกิดภาวะน้ำแล้ง น้ำท่วม ผลเกษตรตกต่ำ เกิดโรคอุบัติใหม่ที่วงการแพทย์ไม่รู้จัก ฯลฯ แล้ว

มันยังมีผลกระทบต่อการอยู่รอดของประเทศไทยในเชิงเศรษฐกิจด้วย เพราะทั้งโลกกำลังสร้างมาตรการกีดกันทางการค้าโดยใช้เหตุผลเรื่องการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศเป็นข้ออ้างในการสร้างกติกาเพื่อความได้เปรียบทางเศรษฐกิจของเขา

เช่น Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM)ของยุโรปและ Clean Competition Act (CCA)ของอเมริกา

ดังนั้น หากตั้งกรมฯ นี้ขึ้นมาแล้วทำงานไม่ได้ตามวัตถุประสงค์ที่ตั้งไว้ พันธสัญญาที่ประเทศไทยไปลงนามไว้ในระดับนานาชาติว่าจะทำให้เกิดความเป็นกลางทางคาร์บอน(carbon neutrality) และการปล่อยก๊าซเรือนกระจกสุทธิเป็นศูนย์ (net zero GHGs emission)เมื่อปีนั้นปีนี้ ไม่เกิดขึ้นจริง

ความเสียหายต่อประเทศจะไม่ใช่เพียงระดับแสนล้าน แต่เป็นได้ถึงหลายล้านล้านบาทต่อปีได้อย่างไม่ยากเย็น

ดังนั้นเราจะปล่อยให้สิ่งนี้เกิดขึ้นไม่ได้เป็นอันขาด

ประสบการณ์จากเรื่องใหญ่ๆ ที่ปฏิบัติไม่ได้จริง

จะขอยกตัวอย่างของการปฏิบัติไม่ได้จริงตามที่ตั้งใจไว้ทั้งที่มีผลกระทบมากสักสองเรื่อง คือ เรื่อง PM2.5 และเขตควบคุมมลพิษจังหวัดระยอง

ฝุ่นจิ๋ว PM2.5 เป็นสภาวการณ์ที่ ณ ปัจจุบันเริ่มมีนักวิชาการผูกโยงและชี้ให้เห็นว่ามันเกี่ยวเนื่องกับปัญหา climate change กันแล้ว ปัญหานี้มาจากหลายสาเหตุทั้งเรื่องโรงไฟฟ้า การจราจร การเผาขยะ การเผาซากพืชจากการเกษตร การส่งผ่านฝุ่นข้ามแดน ฯลฯ

ซึ่งแต่ละประเด็นมีกรมกองและกระทรวงที่รับผิดชอบแตกต่างกันไป และเป็นที่ประจักษ์แก่สายตาของทุกคนแล้วว่ามันไม่เวิร์ค สาเหตุก็เพราะเป็นทั้งไม่ได้บังคับใช้อำนาจตามกฎหมายอย่างเต็มที่และไม่มีการบูรณาการระหว่างกัน

แต่สาเหตุที่ใหญ่ที่สุดคือไม่มีเจ้าภาพหลักในการสั่งการ แม้รัฐบาลกลางจะออกมาพูดตลอดในฐานะเป็นผู้รับผิดชอบการบริหารประเทศว่าต้องทำ ต้องทำ แต่ผลสัมฤทธิ์ก็ยังไม่เกิดขึ้น

อีกตัวอย่างคือเขตควบคุมมลพิษจังหวัดระยอง ปัญหามลพิษในพื้นที่มีมาอย่างยาวนาน จนศาลได้พิพากษาสั่งให้คณะกรรมการสิ่งแวดล้อมแห่งชาติ(กก.วล.)โดยกรมควบคุมมลพิษ (คพ.) ประกาศพื้นที่บริเวณนิคมอุตสาหกรรมอย่างน้อย 4 แห่งเป็นเขตควบคุมฯเมื่อปีประมาณ 2553 หรือ 13 ปีที่แล้ว

แต่ 13 ปีผ่านไปปัญหามลพิษก็ยังไม่ได้รับการแก้ไขอย่างเบ็ดเสร็จ ประชาชนในพื้นที่ยังเดือดร้อนและร้องเรียนอยู่เนืองๆ

ผลเสียหายต่อเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อม ตีค่าแบบไม่มีตัวเลขใดๆ มาอ้างอิง คงไม่หนีเป็นหมื่นๆล้านบาทต่อปี และเป็นเช่นนี้มาตลอดทุกปี

ทั้งที่หน่วยงานระดับนโยบายที่ดูแลเรื่องนี้คือ คณะกรรมการสิ่งแวดล้อมแห่งชาติที่มีกรรมการระดับนายกรัฐมนตรีเป็นประธาน (มอบอำนาจให้รองนายกรัฐมนตรีเป็นประธานแทน) และมีรัฐมนตรีที่เกี่ยวข้องหลายกระทรวงเป็นกรรมการ จึงควรจัดการได้เบ็ดเสร็จแต่ก็ยังไม่สำเร็จ

ฉะนั้นถ้าเอา 2 กรณีนี้เป็นตัวอย่าง เราก็อาจต้องมาพิจารณาให้ถี่ถ้วนว่าหากตั้งกรม Climate Change นี้ขึ้นมาแล้วไม่มีผลสัมฤทธิ์จริงในทางปฏิบัติ ซึ่งจะมีผลกระทบในภาพรวมเป็นหลายล้านล้านบาทไปอย่างยาวนาน

เราควรจะตั้งสติแล้วหันมาวิเคราะห์ให้รอบคอบก่อนจะดีกว่าเร่งตั้งไปทั้งที่ยังไม่พร้อมหรือไม่

กรม Climate Change นี้ยังไม่พร้อมเพราะอะไร

ตามความเข้าใจของเรา เราคิดว่ามีเหตุผลอยู่อย่างน้อย 4 ประการ คือ

(1) เรื่องมันใหญ่กว่างานในระดับกรมฯ มากมายนัก ก็ขนาดเป็นกรรมการระดับชาติยังมีปัญหาดังที่ได้ยกตัวอย่างมาข้างต้น แล้วองค์กรระดับกรมฯ เช่นว่านี้จะไปทำอะไรได้มาก ลางร้ายจึงพอจะมองเห็นได้อยู่มากทีเดียว 

(2)  เรื่องนี้มีงานทางเทคนิคอยู่มากทั้งเทคนิคทางวิทยาศาสตร์ วิศวกรรมศาสตร์ เศรษฐศาสตร์ การเงิน ฯลฯ  กรมฯใหม่ที่ตั้งใจว่าจะให้มารับผิดชอบเรื่องนี้ยังมีความรู้ความชำนาญไม่มากพอ

(3) ถ้าเช่นนั้นก็ต้องให้บุคลากรในกรมใหม่นี้ไป reskill และ upskill ของตนเอง บางคนคงแนะนำเช่นนั้น แต่เรื่องนี้(นัยตามข้อ 2) มันยากเกินกว่าที่จะทำได้อย่างรวดเร็วและทันการณ์ อย่าลืมว่าในเรื่องนี้เวลามันไม่ค่อยท่าแล้ว

(4) จากการพูดคุยกับเจ้าหน้าที่ที่ทำงานในกรมกองที่จะต้องถูกปรับเปลี่ยนบทบาทและภารกิจมาเป็นคนของกรมใหม่ อาจจะถึงร้อยละ 70 ที่ไม่อยากไป และคนที่ถูกบังคับให้ไปโดยไม่สมัครใจก็คงทำไปตามเกณฑ์และข้อบังคับที่บอกมา นวัตกรรมและความคิดบุกเบิกที่สำคัญมากในเรื่องนี้จึงคงยากที่จะเกิดขึ้นได้

ข้อเสนอแนะ

        จากการวิคราะห์ข้างต้น เราอยากจะขอเสนอแนะแก่ทั้งภาครัฐและภาคการเมือง ดังนี้ 

(1) ต้องคิดจัดตั้งองค์กรที่ใหญ่กว่าระดับกรมที่มีอำนาจจำกัด

(2) องค์กรนี้ต้องเป็นระดับประเทศ มีอำนาจสั่งการได้เต็ม มีกฎหมายเป็นของตัวเอง มีบทลงโทษที่ชัดเจนหากไม่ทำตามคำสั่ง สามารถบังคับใช้กับทุกกระทรวง

(3) สืบเนื่องจากข้อ 2  คือ ต้องมีพระราชบัญญัติเป็นของตัวเอง

(4) มีการสนับสนุนด้านงบประมาณที่เพียงพอแก่องค์กรใหม่นี้ โดยต้องคิดว่าเป็นงบลงทุน มิใช่ค่าใช้จ่าย

(5) หน่วยงานใหม่นี้มีความสำคัญมากต่อประเทศ มีโอกาสเติบโตสูง น่าจะมีคนที่สนใจมาทำงานที่นี่  แต่ไม่ควรบังคับให้คนที่ไม่อยากมาต้องมา 

ควรจะเปิดกว้างให้ข้าราชการที่สนใจย้ายมาด้วยสมัครใจ รวมทั้งเปิดให้คนภายนอกที่มีความรู้ความชำนาญเรื่องนี้สมัครเข้ามาได้ด้วย

        เราหวังว่าผู้มีอำนาจในการบริหารและจัดการประเทศทั้งในขณะนี้และในอนาคตที่จะตามมา จะรับฟังข้อคิดนี้และนำไปพิจารณาตามที่เห็นสมควร  ขอขอบคุณครับ