ข้อเท็จจริงของภาษาศาสตร์ ที่ไม่ใช่การเรียนภาษา

เวลาคนได้ยินคำว่า “ภาษาศาสตร์” มักมีคำถามตามมาว่า “ภาษาอะไร ต่างจากการเรียนภาษาอย่างไร” ในที่นี้จะขอตอบคำถามให้เข้าใจง่ายๆ ดังนี้

การเรียนภาษา (ต่างประเทศ) เช่น ภาษาอังกฤษ จีน หรือแม้แต่การเรียนภาษามือ (sign language) เป็นการเรียนรู้ทักษะและเทคนิคการใช้ภาษา ไม่ว่าจะเป็น การฟัง-พูด การอ่าน-เขียน การเรียนรู้คำศัพท์ในภาษาใหม่ รวมถึงการแปลข้ามภาษา เพื่อให้การสื่อสารด้วยภาษานั้น ๆ เป็นไปอย่างราบรื่นและสัมฤทธิ์ผล

การเรียนภาษาเหมาะกับคนทุกเพศทุกวัย เพราะช่วยกระตุ้นให้สมองประมวลผลสิ่งใหม่ ๆ ได้อย่างคล่องแคล่วและมีประสิทธิภาพ รวมไปถึงการเปิดโลกทัศน์เพื่อเรียนรู้วัฒนธรรมที่แตกต่าง

ในโลกนี้มีภาษามากกว่า 7,000 ภาษา เป็นเวลาหลายพันปีแล้วที่นักปรัชญาและนักนิรุกติศาสตร์ค้นหาที่มาของภาษามนุษย์ การศึกษาภาษาศาสตร์ (สมัยใหม่) (Modern Linguistics) เริ่มต้นขึ้นในศตวรรษที่ 19

เมื่อนักภาษาศาสตร์สนใจศึกษาภาษาตามแนวทางวิทยาศาสตร์อย่างจริงจัง มีการพิสูจน์สมมติฐานด้วยเหตุผลและมีหลักฐานประกอบโดยใช้ “ข้อมูลภาษาเป็นวัตถุดิบเพื่อการวิเคราะห์”

ต่อมาภาษาศาสตร์ได้ผนวกเป็นส่วนหนึ่งของวิทยาการการรู้ (Cognitive Science) ซึ่งเป็นสหวิทยาการร่วมกับจิตวิทยา ปรัชญา มานุษยวิทยา และวิทยาการคอมพิวเตอร์ด้านปัญญาประดิษฐ์

ทฤษฏีภาษาศาสตร์มุ่งเน้นการอธิบายความแตกต่างและความเป็นสากลลักษณ์ (language universal) ที่ภาษาต่าง ๆ มีร่วมกัน มีนักวิชาการกล่าวเปรียบเปรยไว้ว่า

“หากการเรียนภาษาต่างประเทศเปรียบเสมือนการเรียนขับเครื่องบิน (ภาษาต่าง ๆ เป็นเสมือนประเภทของเครื่องบิน) ภาษาศาสตร์ก็เปรียบได้กับการศึกษาเครื่องยนต์และกลไกของการขับเคลื่อนเครื่องบิน” นั่นเอง

ภาษานอกจากเป็นเครื่องมือสื่อความนึกคิดและอารมณ์แล้ว ยังเกี่ยวข้องกับมนุษย์รอบด้าน สาขาย่อยต่าง ๆ ของภาษาศาสตร์จึงเกี่ยวข้องกับการวิเคราะห์และอธิบายภาษาเชิงลึกในประเด็นที่น่ารู้ดังนี้

ความเป็นระบบของภาษา ภาษาเป็นระบบสัญลักษณ์ แม้ว่านักภาษาศาสตร์จะแบ่งทฤษฎีและการวิเคราะห์ภาษาออกเป็นระดับต่าง ๆ คือ เสียงและระบบเสียง (Phonetics and Phonology) ระบบคำ (Morphology)

ระบบวากยสัมพันธ์ (Syntax) ระบบความหมาย (Semantics) ระบบข้อความ (Discourse) และวัจนปฏิบัติศาสตร์ (Pragmatics) (การตีความความหมายและเจตนาของผู้พูดตามบริบท) แต่แท้จริงแล้วระดับเหล่านี้เชื่อมโยงและสัมพันธ์กัน และเป็นแกนหลักของการศึกษาภาษาศาสตร์

การเปลี่ยนแปลงของภาษา ทุกภาษามีร่องรอยการเปลี่ยนแปลง การติดต่อของผู้คนต่างภาษาและการใช้สื่อเทคโนโลยีส่งผลให้ภาษาเปลี่ยนแปลงอย่างไม่หยุดยั้ง ภาษาศาสตร์เชิงประวัติ (Historical Linguistics) และภาษาศาสตร์เชิงสังคม (Sociolinguistics) เป็นการค้นคว้าและอธิบายต้นเหตุและธรรมชาติของการเปลี่ยนแปลงของภาษา

โดยศึกษาทั้งในช่วงยาวผ่านการเปรียบเทียบเอกสารและบันทึกโบราณ และในช่วงสั้นที่เปรียบเทียบการใช้ภาษาที่เปลี่ยนแปลงไปของคนแต่ละรุ่น (language variation)

ทั้งนี้ยุคโลกาภิวัตน์ส่งผลให้เกิดสังคมหลากหลายภาษา (multilingualism) ในทางกลับกันภาษาถิ่นและภาษาของชนกลุ่มน้อยเสี่ยงต่อการสาบสูญ การวางแผนระยะยาวเพื่ออนุรักษ์และฟื้นฟูภาษาเหล่านี้เป็นงานหนักและสำคัญอย่างยิ่ง

เนื่องจากการสูญหายของภาษาหนึ่ง หมายถึงการสูญเสียมรดกวัฒนธรรมและภูมิปัญญา

ภาษากับการรู้คิด ภาษาสะท้อนความซับซ้อนของสมองและระบบการรู้คิด (cognition) ของมนุษย์ที่ไม่มีระบบการสื่อสารของสัตว์โลกชนิดใดเทียบเท่าได้ ภาษาศาสตร์จิตวิทยา (Psycholinguistics) และภาษาศาสตร์ประสาทวิทยา (Neurolinguistics)

ซึ่งวิเคราะห์ภาษาของกลุ่มคนวัยต่าง ๆ คนปกติ คนที่มีความบกพร่องทางภาษาและความพิการทางสมอง เพื่ออธิบายการทำงานของสมองและกลไกการผลิตภาษา การประมวลผลเพื่อทำความเข้าใจภาษา รวมไปถึงการเรียนรู้ภาษาแม่

ภาษากับกลไกทางสังคม ภาษาศาสตร์เชิงสังคมและภาษาศาสตร์เชิงมานุษยวิทยา (Anthropological Linguistics) ศึกษาภาษาจากมุมมองและบทบาทของการมีปฏิสัมพันธ์ของคนในสังคม รวมทั้งความหลากหลายของการใช้ภาษาจากปัจจัยทางสังคมต่าง ๆ เช่น อายุ เพศภาวะ สถานะทางสังคม

เพราะภาษาเชื่อมโยงกับระบบความคิด ความเชื่อ และสีสันในการใช้ภาษาของคนในสังคมนั้น ๆ ไม่ว่าจะเป็นการเล่าเรื่อง การพูดตลกขบขัน การพูดเสียดสี

ในขณะที่สถาบันการศึกษาของไทยตื่นตัวไปกับการสอนภาษาต่างประเทศที่เน้นพัฒนาทักษะต่างภาษา แต่สิ่งที่ไม่ได้รับการขับเคลื่อนเท่าที่ควรเมื่อเทียบกับภาษากลุ่มตะวันตก คือ

งานวิจัยที่เกี่ยวข้องกับภาษาไทยและภาษาถิ่นไทยตามแนวภาษาศาสตร์ ซึ่งมีค่อนข้างจำกัด และเป็นที่ต้องการไม่ยิ่งหย่อนไปกว่ากัน เพราะความจำเป็นในการประยุกต์องค์ความรู้ทางภาษาศาสตร์กับด้านอื่นๆ มีเพิ่มมากขึ้น

เช่น การส่งเสริมการสื่อสารข้ามวัฒนธรรม การวินิจฉัยแก้ไขความบกพร่องด้านการเรียนรู้และภาษาของเด็ก การพัฒนาเทคโนโลยีเสียงพูดและการประมวลผลภาษาธรรมชาติ

ภาษาศาสตร์จึงเป็นการศึกษาทั้งในเชิงรากเหง้าและพลวัตของภาษาเพื่อให้เข้าใจที่มา เห็นความเป็นอนิจจัง และพัฒนาการของภาษา รวมไปถึงการบูรณาการข้ามศาสตร์เพื่อแก้ไขปัญหาและความบกพร่องทางภาษาของมนุษย์

อันเป็นเรื่องท้าทายและควรได้รับการส่งเสริมให้มากขึ้น ไม่ต่างจากการเรียนพูดภาษาต่างประเทศ.

จุฑามณี อ่อนสุวรรณ