ไม่รู้จักฉัน ไม่รู้จักเธอ ทำ 'ฝีดาษวานร'พุ่ง ร่วมเอชไอวี

ผู้ติดเชื้อ’ฝีดาษวานร’(ฝีดาษลิง)พุ่ง และมีผู้เสียชีวิตรายแรกในไทยที่มาพร้อมกับการติดเชื้อเอชไอวี และติดตามผู้สัมผัสไม่ได้ เพราะต้นเหตุจากการ’ไม่รู้จักฉันไม่รู้จักเธอ’ ขณะไทยเป็น 1 ในประเทศได้ยารักษาเฉพาะมาใช้-ศึกษา

Keypoints:

สถานการณีฝีดาษวานรที่พุ่งเพิ่มขึ้น จากช่วงราว 1 ปีก่อนมีผู้ป่วย 20 กว่าราย แต่ช่วงมิ.ย.-ก.ค.2566 เจอผู้ป่วยหลักร้อยราย และมีติดเชื้อเอชไอวีร่วม
แม้ฝีดาษวานรจะรักษาตามอาการและหายได้เอง แต่ความสัมพันธ์แบบไม่รู้จักฉัน ไม่รู้จักเธอ เป็นสาเหตุทำให้ติดตามผู้สัมผัสไม่ได้ ส่งผลให้ตัวเลขคนป่วยเพิ่มขึ้นและมีผู้เสียชีวิตรายแรกในไทยและเป็นผู้ติดเชื้อเอชไอวีด้วย
อาการและการรักษาล่าสุดของฝีดาษวานร ซึ่งองค์การอนามัยโลก(WHO) กำลังศึกษาการใช้ยาตัวหนึ่งในการรักษา และไทยเป็น 1 ในประเทศที่ได้รับมอบยานี้นำมาใช้

ฝีดาษวานรพุ่ง-ติดเอชไอวีร่วม

โรคฝีดาษวานรเป็นโรคติดต่ออุบัติใหม่ของประเทศไทย เจอในประเทศไทยตั้งแต่ปีที่แล้ว ตั้งแต่เดือน ก.ค.2565 จนถึง เม.ย. 2566 เจอแค่ 20 กว่าราย แต่พอเดือน พ.ค.เจอ 20 กว่าราย เดือน มิ.ย.เจอเกือบ 50 ราย ก.ค.เจอเป็นร้อย ส่วนเดือนส.ค. คาดว่าก็น่าจะเป็นหลักร้อยรายเช่นกัน

ข้อมูล ณ วันที่ 8 ส.ค. 2566 มีรายงานผู้ป่วยรวม 189 รายในไทย เป็นสัญชาติไทย 161 ราย ชาวต่างชาติ 28 ราย

จากเอกสารการกรมควบคุมโรค รายงานว่า ตั้งแต่วันที่ 1 ม.ค. -15 ส.ค. 2566 มีผู้ป่วย 217 ราย เป็นชาวต่างชาติ 30 ราย คนไทย 187 ราย อายุเฉลี่ยตั้งแต่ 20 - 64 ปี ในจำนวนนี้เสียชีวิต 1 ราย อายุ 34 ปี มีการติดเชื้อเอชไอวีไม่ได้รับการรักษา

รายงานการติดเชื้อใน 19 จังหวัด โดยมี 3 จังหวัดที่อยู่ในระดับสีแดงคือกรุงเทพฯ 136 ราย นนทบุรี 14 ราย ชลบุรี 9 ราย

สีส้มมี 3 จังหวัดคือ สมุทรปราการ 9 ราย ภูเก็ต 8 ราย ปทุมธานี 7 ราย

สีเหลืองมี 13 จังหวัด คือ สมุทรสาคร ลพบุรี มหาสารคาม ขอนแก่น พะเยา จังหวัดละ 2 ราย นครราชสีมา กาฬสินธุ์ ฉะเชิงเทรา สุพรรณบุรี นครนายก เชียงราย อยุธยา จังหวัดละ 1 ราย และระยอง 3 ราย

$ไม่รู้จักฉัน ไม่รู้จักเธอ ทำ \'ฝีดาษวานร\'พุ่ง ร่วมเอชไอวี$

ผู้ติดเชื้อมีแนวโน้มระบาดเพิ่มขึ้น ซึ่งระยะแรกพบผู้ป่วยในพื้นที่กรุงเทพมหานคร ปริมณฑล ก่อนแพร่ไปจังหวัดอื่นผู้ป่วยส่วนใหญ่เป็นชายที่มีเพศสัมพันธ์กับชาย และมีติดเชื้อเอชไอวีร่วมด้วยจำนวน 82 ราย (ร้อยละ 43)

ในช่วงแรกจะเป็นต่างชาติจำนวนหนึ่ง แต่ในการติดเชื้อช่วงหลังๆ นี้ผู้ติดเชื้อเป็นคนไทยเกือบ 100 เปอร์เซ็นต์ ส่วนต่างชาติที่ติดเชื้อช่วงหลังก็เป็นการมาติดเชื้อในประเทศไทย ไม่ใช่เป็นการนำเชื้อมาจากต่างประเทศแล้ว

นพ.โสภณ เอี่ยมศิริถาวร รองอธิบดีกรมควบคุมโรค(คร.) กล่าวว่า สถานการณ์โรคฝีดาษวานรระบาดเพิ่มขึ้น สะท้อนถึงพฤติกรรมเสี่ยงที่ยังมีอย่างต่อเนื่อง โดยผู้ป่วยฝีดาษวานรรายใหม่เป็นผู้ติดเชื้อเอชไอวีเกือบครึ่งหนึ่ง

ผู้ป่วยกลุ่มนี้ภูมิคุ้มกันบกพร่องอยู่แล้ว มักมีการติดเชื้อฉวยโอกาสอื่นร่วมด้วยได้ง่ายทำให้เกิดอาการรุนแรงจนเสียชีวิต

“สถานการณ์ขณะนี้ถือว่าน่าเป็นห่วง ในกลุ่มเสี่ยงที่มีเพศสัมพันธ์ที่ไม่ปลอดภัย ส่วนคนทั่วไปที่ไม่มีพฤติกรรมทางเพศที่เสี่ยงไม่น่าห่วงนัก โดยพื้นที่ที่มีการติดเชื้อค่อนข้างมากคือ กรุงเทพ ปริมณฑล จังหวัดท่องเที่ยว ซึ่งเป็นจังหวัดที่มีคนที่มีพฤติกรรมเสี่ยงมาก” นพ.โสภณกล่าว

ติดเอชไอวี-ฝีดาษลิงตายรายแรก

ทั่วโลกมีรายงานผู้ป่วยฝีดาษวานรเสียชีวิต 152 รายแล้วตั้งแต่เริ่มการระบาดในยุโรปและหลายประเทศตั้งแต่เดือนพฤษภาคม 2565

ในประเทศไทย เมื่อกลางเดือนส.ค.2566 กรมควบคุมโรค ได้รับรายงานการเสียชีวิตของผู้ป่วยโรคฝีดาษวานรจากสถาบันบำราศนราดูร จึงส่งทีมปฏิบัติการสอบสวนควบคุมโรค กองระบาดวิทยาและสำนักงานป้องกันควบคุมโรคที่ 6 ชลบุรี ลงพื้นที่สอบสวนโรคร่วมกับสำนักงานสาธารณสุขจังหวัดชลบุรีและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องในพื้นที่ พบว่า

ผู้เสียชีวิตเป็นเพศชาย อายุ 34 ปี มีประวัติเป็นไข้ ปวดศีรษะ คัน และมีผื่นและตุ่มขึ้นบริเวณผิวหนังตามส่วนต่างๆ ของร่างกาย ตั้งแต่วันที่ 3 กรกฎาคม 2566 และเข้ารับการรักษาที่โรงพยาบาลเอกชนแห่งหนึ่งในจังหวัดชลบุรี ในวันที่ 11 กรกฎาคม 2566 แพทย์สงสัยเป็นโรคฝีดาษวานร จึงส่งตัวอย่างตรวจยืนยันผลพบสารพันธุกรรมของไวรัสฝีดาษวานร และขณะเดียวกันยังตรวจพบการติดเชื้อเอชไอวีและเชื้อซิฟิลิส

ต่อมาผู้ป่วยมีอาการเจ็บคอตรวจพบภาวะติดเชื้อรา ซึ่งเป็นโรคติดเชื้อฉวยโอกาสของเอชไอวี ส่วนบริเวณผิวหนังมีผื่นแผลจากโรคฝีดาษวานรกระจายทั่วตัว ได้รับการรักษา จนครบ 4 สัปดาห์แพทย์อนุญาตให้กลับบ้านได้ ต่อมาวันที่ 9 สิงหาคม ผู้ป่วยมีอาการอ่อนเพลีย หายใจลำบาก ญาติจึงนำผู้ป่วยมารับการรักษาที่สถาบันบำราศนราดูร

ตรวจพบว่ามีผื่นจากโรคฝีดาษวานรกระจายทั่วตัว และมีการตายของเนื้อเยื่อที่จมูกและคอเป็นบริเวณกว้าง มีการติดเชื้อแทรกซ้อนที่แขนและขา มีภาวะปอดอักเสบ และอาการสมองอักเสบ ผลตรวจเม็ดเลือดขาว CD4 เท่ากับ 16 เซลล์ต่อ มล. แสดงถึงภาวะภูมิคุ้มกันบกพร่องรุนแรง แพทย์ได้ให้ยาต้านไวรัสฝีดาษวานรและยาปฏิชีวนะร่วมด้วย ต่อมาผู้ป่วยอาการทรุดลงและเสียชีวิตในคืนวันที่ 11 สิงหาคม 2566

$ไม่รู้จักฉัน ไม่รู้จักเธอ ทำ \'ฝีดาษวานร\'พุ่ง ร่วมเอชไอวี$

นพ.จักรรัฐ พิทยาวงศ์อานนท์ ผู้อำนวยการกองระบาดวิทยา กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข (สธ.) อธิบายว่า กรณีการติดเชื้อฝีดาษวานรร่วมกับการติดเชื้อไอเอชวี จะแบ่งเป็น 2 กลุ่ม คือ

1.กลุ่มที่ติดเชื้อเอชไอวีแต่ได้รับยาต้านไวรัส สามารถควบคุมระดับภูมิคุ้มกันให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ เมื่อติดเชื้อฝีดาษวานรก็จะมีอาการของโรคฝีดาษคือ เป็นตุ่มหนอง ลักษณะคล้ายฝีเล็กๆ กระจายตามร่างกาย

2.กลุ่มผู้ป่วยเอชไอวี ที่มีการติดเชื้อฉวยโอกาสแล้ว ระดับภูมิคุ้มกันร่างกายต่ำมาก เสี่ยงต่อภาวะแทรกซ้อน เช่น ปอดอักเสบ สมองอักเสบจากเชื้อราหรือเชื้อแบคทีเรีย เมื่อติดเชื้อฝีดาษวานรร่วมด้วย จะทำให้ตุ่มหนองมีขนาดใหญ่ขึ้น เป็นกระจุกๆ มีจำนวนตุ่มฝีมาก

“การเสียชีวิตอาจเกิดได้จากเชื้อเอชไอวี แต่ด้วยลักษณะที่ติดเชื้อฝีดาษวานรร่วมด้วยทำให้อาการที่แสดงออกมาจะมากกว่าผู้ป่วยที่ไม่ติดเชื้อเอชไอวีร่วมด้วยหรือติดเชื้อเอชไอวีแต่คุมได้ จึงไม่สามารถระบุได้ชัดว่าเสียชีวิตจากเชื้อตัวไหน” นพ.จักรรัฐ กล่าว

ไม่จักฉัน-เธอติดตามผู้สัมผัสไม่ได้

จากการสอบสวนโรคผู้ป่วยโรคฝีดาษวานรในประเทศไทย ส่วนใหญ่มีพฤติกรรมทางเพศที่มาจากการนัดพบกันผ่านแอปพลิเคชันนัดพบ/หาคู่ จึงเป็นความเสี่ยงว่าอาจจะติดเชื้อจากการมีเพศสัมพันธ์กับคนที่ไม่รู้จักกัน

เมื่อพบว่ามีผู้ติดเชื้อรายใดรายหนึ่ง ก็ไม่สามารถติดตามผู้สัมผัสใกล้ชิดกับผู้ป่วยได้ เพราะเมื่อเสร็จสิ้นกิจกรรม ก็มีการยกเลิกบัญชีผู้ใช้งานไปแล้ว ทำให้การสอบสวนโรคทำได้ยากขึ้นหรือบางรายก็มีเพศสัมพันธ์ลักษณะ One Night Stand

“ บางรายเปลี่ยนคู่นอนทุกวันโดยไม่รู้จักชื่อกัน หลายคนปิดบังตัวตนจริงในการใช้งานแอปพลิเคชันด้วย ซึ่งเป็นความน่ากังวลว่า การติดเชื้อฝีดาษวานรจะเริ่มเหมือนเทรนด์ของโรคเอดส์ ที่เริ่มจากคนกลุ่มหนึ่ง แล้วมีการกระจายไปกลุ่มอื่นๆ” นพ.จักรรัฐ กล่าว

ปัจจัยเสี่ยง-อาการฝีดาษวานร

ปัจจัยเสี่ยงหลักของการติดเชื้อและแพร่เชื้อ คือการมีเพศสัมพันธ์กับคนแปลกหน้าที่ไม่รู้จักที่เป็นผู้ติดเชื้อฝีดาษวานร โดยความเสี่ยงแบ่งเป็น 3 ระดับ คือ

1.สัมผัสแนบชิด เช่น การมีกิจกรรมทางเพศ ที่แม้จะสวมถุงยางอนามัย ก็ติดเชื้อได้เพราะตุ่มหนองของผู้ป่วยอาจจะโดนผิว ทำให้เกิดการติดเชื้อ

2.สัมผัสใกล้ชิด เช่น นอนเตียงร่วมกัน ใช้ห้องน้ำร่วมกัน การอยู่ใกล้กันหรือแค่จับมือกัน ความเสี่ยงจะลดลงมา

และ 3.สัมผัสทางอ้อม เช่น ผู้ป่วยไปนอนโรงแรม แล้วพนักงานมาทำความสะอาดห้อง การกินเลี้ยงทั่วไปที่ไม่ได้ใกล้มากจนแนบชิดกัน การนั่งกินข้าวร่วมโต๊ะกัน

ต่อๆ

ผู้ที่มีความเสี่ยงสามารถตรวจสอบ

อาการเบื้องต้นได้ด้วยตนเอง มีผื่น/ตุ่มขึ้นบริเวณอวัยวะเพศ ทวารหนัก ปาก หรือตามร่างกาย และมีประวัติสัมผัสใกล้ชิด สัมผัสแนบชิด หรือมีเพศสัมพันธ์กับผู้สงสัยฝีดาษวานร หรือผู้ป่วยฝีดาษวานร
ให้สังเกตตนเองภายหลังสัมผัสผู้ป่วยภายใน 21 วัน
หากมีอาการ ไข้ ปวดศีรษะ ปวดเมื่อย
ต่อมน้ำเหลืองโตมีผื่น หรือ ตุ่มน้ำหรือ ตุ่มหนองขึ้นบริเวณอวัยวะเพศ หรือ ทวารหนัก หรือ บริเวณรอบๆ ตามมือ เท้า หน้าอก ใบหน้า หรือบริเวณปาก
ให้รีบเข้ารับการตรวจที่สถานบริการสุขภาพ หรือโรงพยาบาลทันที โดยแจ้งอาการและประวัติเสี่ยงประกอบการวินิจฉัย
$ไม่รู้จักฉัน ไม่รู้จักเธอ ทำ \'ฝีดาษวานร\'พุ่ง ร่วมเอชไอวี$

ยาเฉพาะรักษาฝีดาษวานร

ฝีดาษวานรปัจจุบันยังไม่มียารักษาโดยเฉพาะก็จะใช้วิธีการรักษาตามอาการ อย่างไรก็ตามประเทศไทยได้รับมอบยาต้านไวรัสชื่อ Tecovirimat (หรือ TPOXX) จำนวน 100 คน จากองค์การอนามัยโลก(WHO)มาใช้รักษาผู้ป่วยฝีดาษวานรที่มีอาการมากที่อาจเกิดภาวะแทรกซ้อน และจะต้องมีการวัดประสิทธิผลของยานี้ไปพร้อมกัน

ขณะนี้อยู่ระหว่างการใช้และเก็บข้อมูลที่สถาบันบำราศนราดูร โดยเกณฑ์ผู้ป่วยโรคฝีดาษวานรที่จะได้รับยา คือ มีการติดเชื้อเอชไอวีที่ระดับภูมิคุ้มกันต่ำ มีการภาวะแทรกซ้อนจากโรคฉวยโอกาส ผู้ที่ปอดอักเสบร่วมด้วย ซึ่งยาชนิดนี้เป็นชนิดรับประทาน ผู้ป่วย 1 คนจะกินเพียง 2 ครั้ง อย่างไรก็ตาม ยังอยู่ระหว่างการเก็บข้อมูลการใช้จริงในประเทศไทย รวมถึงข้อมูลผลข้างเคียงจากการได้รับยาด้วย

“ผู้ป่วยฝีดาษวานรที่ไม่มีความเสี่ยง สามารถใช้การรักษาตามอาการได้ ซึ่งโรคจะใช้เวลารักษาประมาณ 2-4 สัปดาห์แล้วก็จะหายได้เอง”นพ.จักรรัฐกล่าว

การติดต่อ-ป้องกันฝีดาษวานร

โรคฝีดาษวานรเป็นโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ และการสัมผัสโดยตรงโดยไม่จำเป็นต้องมีเพศสัมพันธ์ก็ได้ เช่น ไปสัมผัสผิวหนังบริเวณที่เป็นตุ่มหนอง แล้วรับเข้าสู่ร่างกายผ่านทางผิวหนัง ที่อาจจะมีผิวแตก หรือเป็นแผลก็ได้

อีกทั้ง โรคฝีดาษวานร เริ่มพบในกลุ่มชายรักชาย ที่แม้จะมีการป้องกันด้วยถุงยางอนามัย แต่ไม่สามารถป้องกันการติดเชื้อฝีดาษวานรได้ เพราะตุ่มฝีเกิดขึ้นตามร่างกาย หากไปสัมผัสก็รับเชื้อได้

และหากไปมีเพศสัมพันธ์ในกลุ่มรสนิยมทางเพศแบบ Bisexual เชื้อก็จะแพร่ไปในกลุ่มผู้หญิง และมีความเสี่ยงกระจายไปกลุ่มอื่นๆ ด้วย

โรคฝีดาษวานร สามารถป้องกันได้