‘NCDs’ ไม่ใช่ปัญหาระดับบุคคล แต่เกี่ยวโยง ‘สภาพแวดล้อมทุกมิติ’

เพราะอะไรโรคกลุ่ม NCDs จึงไม่สามารถลดจำนวนผู้ป่วยหรือผู้เสียชีวิตได้ เวทีเสวนาย่อยในหัวข้อ “การปรับสภาพแวดล้อมเพื่อลดโรคไม่ติดต่อ NCDs Ecosystem” ในงานสมัชชาสุขภาพแห่งชาติ ครั้งที่ 17 พ.ศ. 2567 ที่จัดโดยสำนักงานคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติ (สช.) ร่วมกับภาคีเครือข่ายยุทธศาสตร์ ระหว่างวันที่ 27 - 28 พ.ย. 2567 ณ อาคารอิมแพ็ค ฟอรั่ม เมืองทองธานี  ภายใต้ธีม “เศรษฐกิจยุคใหม่ สร้างสุขภาวะไทยยั่งยืน” ได้มีการชี้ให้เห็นถึงหนึ่งในเหตุผลสำคัญที่ทุกภาคส่วนในสังคมต้องทำความเข้าใจร่วมกัน เพื่อช่วยกันแก้ปัญหา NCDs ให้ได้

“การจัดการโรค NCDs ในระดับบุคคลอาจไม่สำเร็จได้ เพราะสภาพแวดล้อมของชุมชน สังคม เป็นปัจจัยสำคัญที่มีผลต่อโรค NCDs เพราะเป็นโรคที่เชื่อมโยงไปถึงทุกมิติอื่นๆ ในสังคม ทั้งด้านเศรษฐกิจ รายได้ การศึกษา การคมนาคมขนส่ง ซึ่งมิติอื่นๆ ในสังคมเหล่านี้ ล้วนแต่สามารถเข้าไปจัดการ หรือออกแบบได้เพื่อลดความเสี่ยงของโรค NCDs ในพื้นที่ของตนเอง” ดร.เพ็ญ สุขมาก ผู้อำนวยการสถาบันนโยบายสาธารณะ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ (ม.อ.) กล่าวในช่วงหนึ่งของงานเสวนา ซึ่งตอบคำถามข้างต้นได้อย่างชัดเจน

ข่าวที่เกี่ยวข้อง:

คนไทยกินเค็มกระฉูด! สธ.ดัน 'ภาษีโซเดียม' เป้าลดบริโภคลง 30 %

'ความเครียด' ภัยเงียบ กระตุ้นโรคเบาหวาน! วัยทำงานควรระวัง

การลดโรคNCDs ต้องปรับสภาพแวดล้อม

ดังนั้น การจะลดโรค NCDs ได้ ทุกฝ่ายที่ดำเนินการอยู่อย่างกระจัดกระจายต้องมาสานพลังดำเนินการร่วมกัน อย่างการปรับปรุงสภาพแวดล้อมในพื้นที่ โดยเฉพาะพื้นที่สาธารณะ องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (อปท.) ก็จะเข้ามามีส่วนร่วมได้อย่างมากต่อการจัดการพื้นที่สาธารณะให้กับประชาชน ไม่ว่าจะทำให้ประชาชนได้มีกิจกรรมทางกาย ผ่านการออกแบบทางสถาปัตยกรรมที่เอื้อต่อการใช้ประโยชน์ของประชาชนในทุกกลุ่มวัยอย่างเท่าเทียม หรือออกแบบกิจกรรมทางกายในย่านเศรษฐกิจ

“สถาบันนโยบายสาธารณะเองก็ได้เข้าไปหนุนเสริมความร่วมมือในพื้นที่ โดยเฉพาะกับภาคส่วนท้องถิ่นในแสวงหาความเห็นความต้องการของชุมชน รูปแบบการจัดการที่เป็นรูปธรรม โดยเฉพาะการออกแบบพื้นที่สาธารณะ ทำให้ท้ายสุดทุกกลุ่มวัยในพื้นที่ได้มาใช้ประโยชน์ ซึ่ง อปท. ทั่วประเทศสามารถทำได้ โดยศึกษาตัวอย่างจากหลายพื้นที่ที่ขับเคลื่อนไปก่อนแล้ว เพื่อเป็นตัวอย่าง” ดร.เพ็ญ กล่าว

สร้างระบบEcosystem ในภาพรวม ป้องกันโรค

แน่นอนว่า สธ. เองก็เห็นเช่นกันว่า NCDs เป็นปัญหาสุขภาพที่ทุกภาคส่วนต้องเข้ามามีส่วนร่วมแก้ไขปัญหา นพ.กฤษฎา หาญบรรเจิด ผู้อำนวยการกองโรคไม่ติดต่อ กรมควบคุมโรค สธ. กล่าวว่า ช่วงที่ผ่านมากองโรคไม่ติดต่อฯ ก็มีการประสานกับทุกหน่วยงานทั้งภาครัฐ เอกชน และภาคประชาสังคม เพื่อให้ร่วมกันขับเคลื่อนตามแผนดำเนินการของแต่ละหน่วยงาน

รวมถึงนำแผนมาผนวกรวมกันเป็นยุทธศาสตร์สำหรับโรค NCDs ในระดับประเทศ บนเป้าหมายร่วมกันคือการมีวิสัยทัศน์ระดับนโยบาย ที่นำไปสู่ศักยภาพในการจัดการโรค ซึ่งแผนปัจจุบันเป็นแผนดำเนินการปี 2566 - 2570 ที่มุ่งเน้น 3 ด้าน คือ

1. บูรณาการทำงานทุกภาคส่วน

2. ให้ความสำคัญกับการเสริมความรู้ด้านโรค NCDs ของประชาชน และกระตุ้นให้มีพฤติกรรมลดโรค NCDs

 3. ปรับปรุงสภาพแวดล้อม สร้างระบบ Ecosystem ในภาพรวมของประเทศ ที่เอื้อต่อการควบคุม และป้องกันโรค NCDs

ในส่วนตัวชี้วัดที่จะสะท้อนถึงประสิทธิภาพของการดำเนินการตามแผน มีการตั้งเป้าหมาย 4 ด้านเพื่อชี้วัดความสำเร็จให้ได้ภายในปี 2570  คือ 1. ลดการเสียชีวิตก่อนวัยอันควร ช่วงอายุ 30 - 70 จากโรค NCDs ต้องลดลง 25% หรือมีค่าเป้าหมาย 11% 2. ความชุกของโรคความดันโลหิตสูง ในกลุ่มอายุ 18 ต้องลดลง 25% หรือมีค่าเป้าหมาย 16.95% 3. ความชุกของโรคเบาหวาน กลุ่มอายุ 18 ปีขึ้นไปต้องไม่เพิ่มขึ้น หรือมีค่าเป้าหมาย 7.30% และ 4. ความชุกโรคอ้วน ในกลุ่มอายุ 18 ปีขึ้นไป ต้องไม่เพิ่มขึ้น หรือมีค่าเป้าหมาย 36.20%

ศธ.ชูมาตรการ 3 ป้อง ลดความเสี่ยงในกลุ่มนักเรียน

นอกจากนี้ ปัจจุบันหลายภาคส่วนก็เข้าใจถึงการต้องผสานความร่วมมือกัน และยื่นมือมาร่วมดำเนินการตามบทบาทหน้าที่ที่เกี่ยวข้อง เช่นภาคส่วนการศึกษาที่ร่วมเสวนาในครั้งนี้ด้วย

โดย ดร.ธีร์ ภวังคนันท์ รองเลขาธิการคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน เผยว่า กระทรวงศึกษาธิการ (ศธ.) ได้กำหนดแนวทางมุ่งเน้นลดโรค NCDs และลดความเสี่ยงของโรคในกลุ่มนักเรียนด้วยการสนับสนุนโรงเรียนปลอดภัยในทุกมิติ

ทั้งนี้ ผ่านมาตรการที่เรียกว่า 3 ป. คือ

1. ป้องกัน ด้วยการสร้างการรับรู้ ความเข้าใจเกี่ยวกับโรค NCDs พร้อมกับวางมาตรการและสร้างเครือข่ายความร่วมมือในโรงเรียน และภาคส่วนอื่นในพื้นที่

2. ปลูกฝัง ด้วยการจัดการเรียนการสอนในรายวิชาสุขศึกษาและพลศึกษา ที่มุ่งเน้นเรื่องของโรค NCDs ให้เด็กได้เรียนรู้และดูแลตัวเองได้ต่อไปในอนาคต

 3. ปราบปราม ช่วยเหลือ และเยียวยา

5 ปัจจัยที่มีผลกระทบต่อสุขภาพ ลดโรคNCDs

ขณะที่หน่วยงานที่ร่วมขับเคลื่อนในการลด NCDs ด้วยการเป็นพื้นที่กลางในการสร้างการมีส่วนร่วมอย่าง สช. ทาง ดร.อรทัย วลีวงศ์ คณะกรรมการพัฒนานโยบายสาธารณะ ว่าด้วยการสานพลังสร้างสภาวะแวดล้อมทางกายภาพและสังคมเพื่อลดโรคไม่ติดต่อ บอกว่า ช่วงที่ผ่านมา สช.และภาคีเครือข่ายสมาชิกสมัชชาสุขภาพ ได้ร่วมกันขับเคลื่อน มิติสมัชชาสุขภาพเฉพาะประเด็นว่าด้วยการสานพลังสร้างสภาวะแวดล้อมทางกายภาพและสังคมเพื่อลดโรคNCDs เพื่อร่วมกันขับเคลื่อน 5 เรื่องที่เป็นปัจจัยที่มีผลกระทบต่อสุขภาพ ประกอบด้วย

1. ลดการดื่มเหล้า

2. ลดการสูบบุหรี่

3. ลดการกินอาหารไม่เหมาะสม

4. ส่งเสริมให้มีกิจกรรมทางกาย

5. จัดการปัญหามลพิษทางอากาศ

สำหรับมาตรการที่เห็นตรงกันว่าต้องสานพลังเพื่อจัดการปัจจัย 5 ด้าน ก็มีเครื่องมือ 5 อย่างที่ทุกภาคส่วนจะใช้สานพลังและขับเคลื่อนร่วมกัน คือ

1. ร่วมกันจัดระเบียบสังคม ลดการเข้าถึงสินค้า ผลิตภัณฑ์ และอาหาร ที่อันตรายต่อสุขภาพ

2. ร่วมกันส่งเสริมการผลิต พัฒนามาตรฐานสินค้า และอาหารที่ดีต่อสุขภาพ

3. เพิ่มการเข้าถึงของประชาชนในสินค้าที่เป็นประโยชน์ ปลอดสารพิษราคาถูก

4. สร้างความตระหนักรู้ และเสริมความรอบรู้ด้านสุขภาพ

 5. สร้างกิจกรรมที่ประชาชนได้รับประสบการณ์สุขภาพดี กระตุ้นการอยากมีสุขภาพที่ดี และเพิ่มเติมกิจกรรมทางกายให้มากขึ้น

“ในปี 2568 สช. และภาคี จะร่วมกับภาคีระดับพื้นที่ อาทิ สมัชชาสุขภาพจังหวัด อบจ. สสจ. ใน 8 จังหวัด ดำเนินมาตรการสร้าง Ecosystem เพื่อลด NCDs หากทุกพื้นที่ให้ความสำคัญและขับเคลื่อนอย่างพร้อมเพียงพร้อมกับได้ผลลัพธ์ที่ดี ก็จะทำให้เกิดการขยับขับเคลื่อนในการสร้างนโยบายจากระดับพื้นที่ ไปสู่ระดับชาติที่เป็นภาพรวมของประเทศ ซึ่งผลการขับเคลื่อนดำเนินการ จะมีการรายงานผลความคืบหน้าในเวทีสมัชชาสุขภาพแห่งชาติในทุกๆ ปี เป็นเวลา 3 ปี หรือไปจนถึงปี 2570 ซึ่งเมื่อถึงจุดนั้น เราอาจได้เห็นภาพความสำเร็จจากหลายพื้นที่ และได้ระบบ กระบวนการขับเคลื่อนที่ชัดเจนนำไปสู่พื้นที่อื่นๆ” ดร.อรทัย อธิบายถึงผลลัพธ์ที่จะเกิดขึ้น