“ลุนตยา” ผ้าทอโบราณจากบริบทวัฒนธรรม สังคม สู่วรรณกรรม "เล่ห์ลุนตยา"

“ลุนตยา” เจาะความหมาย “ลายคลื่น” บนตัวผ้าทอพื้นเมืองโบราณที่ได้ฉายาราชินีแห่งผ้าซิ่นพม่า แรงบันดาลใจที่มาแห่งซีรีส์นิยายวิญญาณแค้นในผืนผ้า “เล่ห์ลุนตยา”

ลุนตยา เป็นชื่อผ้าทอโบราณพื้นเมืองของประเทศ “พม่า” หรือเมียนมาในปัจจุบัน และเป็นแรงบันดาลใจส่วนหนึ่งของชื่อนิยายเรื่อง เล่ห์ลุนตยา ประพันธ์โดย พงศกร (นามปากกาของ นพ.พงศกร จินดาวัฒนะ) ซึ่งกำลังสร้างเป็นละครโทรทัศน์ทางทีวีดิจิทัลช่อง 8

เล่ห์ลุนตยา เป็นหนึ่งในซีรีส์นิยายที่มีเนื้อหาเกี่ยวพันกับ “วัฒนธรรมผ้าทอพื้นเมือง” ของประเทศต่างๆ ในจำนวน 9 เรื่องของ “พงศกร” ประกอบไปด้วยเรื่อง กี่เพ้า, รอยไหม, สาปภูษา, กลกิโมโน (เคยสร้างเป็นละครทางช่อง 3 ทั้งสี่เรื่อง) ลูกไม้ลายสนธยา, เลื่อมลวง (เคยสร้างเป็นละครช่อง 7 ทั้งสองเรื่อง) และ สิเน่หาส่าหรี, เล่ห์ลุนตยา, บุหงาบาติก

เล่ห์ลุนตยา เป็นนิยายแนวลึกลับสยองขวัญ ถือเป็นปฐมบทของนิยายผีผ้า “สาปภูษา” ที่มีเนื้อหาเกี่ยวข้องกันจากตัวละครที่ชื่อ “แทนไท” และ “ภุมรี” โดยเหตุการณ์ในนิยายเรื่อง “เล่ห์ลุนตยา” เกิดขึ้นก่อน “สาปภูษา” ประมาณ 20 ปี

"สาปภูษา" เล่าเรื่องราวของ “ผ้าตาดทองลายตาตั๊กแตน” ที่มีดวงวิญญาณของเจ้าหญิงเวียงจันทน์ผู้ทอผ้าตาดทองผืนนี้ด้วยความผูกจิตอาฆาตสิงอยู่ ขณะที่ เล่ห์ลุนตยา เล่าเรื่องราวที่เกี่ยวพันกับ ผ้าทอ ผืนงามแห่ง ราชสำนักพม่า ที่เชื่อมโยงกับความรัก ความจงรักภักดี ความอิจฉาริษยา ถูกใส่ร้าย การทนทุกข์ทรมาน ความตายและแรงอาฆาต กลายเป็นวิญญาณแค้นในผืนผ้า

$“ลุนตยา” ผ้าทอโบราณจากบริบทวัฒนธรรม สังคม สู่วรรณกรรม \"เล่ห์ลุนตยา\"$ อ.เผ่าทอง ทองเจือ ไลฟ์ขายผ้าลุนตยาโบราณทอลายสีชมพูที่สะสมไว้

ลุนตยา เป็นผ้าทอพื้นเมืองของชาวพม่าที่มีเอกลักษณ์สวยงาม แสดงถึง วัฒนธรรม และ ความเชื่อ ของชาวพม่าอย่างชัดเจน และเป็นที่ต้องการของนักสะสมผ้าทอ

อ.เผ่าทอง ทองเจือ เคยนำผ้าลุนตยาโบราณของแท้ที่สะสมไว้มานานออกมาขายผ่านเฟซบุ๊กไลฟ์สุดฮือฮาเมื่อปี 2564 เพราะอาจารย์ใช้ชื่อการไลฟ์ครั้งนั้นว่า เผ่าทองกรุแตกแล้วจ้า ไลฟ์ขายสมบัติชนิด “โละให้หมดบ้าน ขายจริง ขอให้ซื้อจริง” เนื่องจากพิษ “โควิด” ระลอกสาม

นาทีที่ไลฟ์ขาย “ผ้าลุนตยา” อ.เผ่าทองไลฟ์เล่าว่า เมื่อตอนรื้อออกมาก็เสียดายผืนนี้ แต่เมื่อบอกแล้วว่าจะขายแล้วก็จะขายให้หมด พร้อมกับตรวจสภาพให้ชมสดๆ พบว่ามีความสมบูรณ์ สวยมาก สีสวย เฉพาะส่วน ‘หน้านาง’ มีการทอ และชี้ให้ดูว่าสีซึมเล็กน้อยอย่างตรงไปตรงมา ซึ่งเป็นปกติของผ้าพม่า ผืนนี้ตั้งราคาขายที่ 20,000 บาท และมีผู้จองซื้อไปอย่างรวดเร็ว

$“ลุนตยา” ผ้าทอโบราณจากบริบทวัฒนธรรม สังคม สู่วรรณกรรม \"เล่ห์ลุนตยา\"$ ลักษณะ "ลายคลื่น" บนผ้าลุนตยาของ อ.เผ่าทอง ทองเจือ

ในการไลฟ์ครั้งนั้น อ.เผ่าทอง ยังได้ให้ความรู้เกี่ยวกับลวดลายบนผ้าทอลุนตยาที่มีลักษณะเหมือน “ลายคลื่น” ซึ่งเป็นเอกลักษณ์ของผ้า ลุนตยา ไว้ว่า

“ลายคลื่นของผ้าลุนตยาผืนนี้เป็นผ้าที่มีความหมายดีมาก เป็นเรื่องเขาสัตตบริภัณฑ์ ผู้หญิงพม่าบวชไม่ได้ ก็จะนุ่งผ้าลุนตยาโบราณ ซึ่งเป็นเขาสัตตบริภัณฑ์ล้อมรอบ เมื่อนุ่งเข้าไปปั๊บในลำตัว ก็แปลว่าตัวเขาคือเชิงเขา แล้วมุ่นมวยผมก็คือเขาพระสุเมรุ ซึ่งเป็นที่สถิตของพระอินทร์เทพสูงสุดในพุทธศาสนา ผู้หญิงพม่าเกล้ามวย จัดไรผมให้หอมเป็นพุทธบูชา ไม่ใช่เพื่อความงาม เอาดอกไม้เสียบมวยผมก็เป็นเครื่องบูชาพระอินทร์ที่อยู่บนยอดมวยผม”

ตามคติในศาสนาพราหมณ์ พุทธ และเชน เขาพระสุเมรุเป็นศูนย์กลางของจักรวาล เป็นที่สถิตของเทพยดา ล้อมรอบด้วยภูเขาวงแหวนเรียงซ้อนกันออกไปเป็นชั้นๆ และมีความสูงลดหลั่นกันไปเป็นหมู่เขาบริวาร เรียกว่าหมู่เขาสัตตบริภัณฑ์ ระหว่างภูเขาแต่ละลูกมีมหาสมุทรคั่นเป็นห้วงๆ รวม 7 ห้วงน้ำเช่นเดียวกัน

ลายคลื่นบนผ้าทอลุนตยาที่ซ้อนเป็นชั้นๆ จึงเปรียบเสมือนสัญลักษณ์ยอดเขาสัตตบริภัณฑ์และห้วงมหาสมุทรที่ล้อมรอบเขาพระสุเมรุบนมุ่นมวยผมที่อยู่สูงสุดของร่างกายนั่นเอง ถือเป็นลายทอที่ทอเพื่อบูชาเทพยดาโดยแท้

$“ลุนตยา” ผ้าทอโบราณจากบริบทวัฒนธรรม สังคม สู่วรรณกรรม \"เล่ห์ลุนตยา\"$

ลุนตยา ราคา 6 หลัก ในละคร "เล่ห์ลุนตยา"

นอกจาก "ลายคลื่น" ลวดลายอื่นๆ บน ลุนตยา ยังมีความสำคัญและความหมายในตัวเองอีกด้วย ซึ่ง "พงศกร" ผู้เขียน "เล่ห์ลุนตยา" เล่าแฝงไว้ผ่านตัวละครในบทประพันธ์ อาทิ

"ถ้าเห็นหงส์อยู่บนลุนตยาผืนใด ก็บอกให้เรารู้ว่าเจ้าของมีเชื้อสายมาจากหงสา เมืองของคนมอญ แต่ถ้าเห็นลวดลายนกยูงละก็ คนนุ่งนั่นเชื้อสายพม่าอังวะแท้ๆ เลยเชียวละ นอกจากลวดลายที่มีความหมายแฝงอยู่ สีสันของเส้นไหมที่ใช้ย้อมแต่ละสีก็มีความน่าสนใจไม่แพ้กัน ในสมัยที่วิทยาศาสตร์ยังไม่ก้าวหน้า สีสันบนผืนผ้าล้วนมาจากธรรมชาติและสิ่งรอบตัว เอลดาไม่เคยรู้มาก่อนเลยว่าธรรมชาติจะมีความลับอันน่าอัศจรรย์เช่นนี้ซ่อนอยู่"

$“ลุนตยา” ผ้าทอโบราณจากบริบทวัฒนธรรม สังคม สู่วรรณกรรม \"เล่ห์ลุนตยา\"$

เจ้าหญิงมินพยู ผู้ครอบครองลุนตยาสีชมพูหวาน และ "เอละวิน" ผู้ทอลุนตยาผืนสุดท้ายในชีวิต

เว็บไซต์ มิวเซียมไทยแลนด์ ระบุว่า ชาวพม่าเรียกผ้าลุนตยาว่า ลุนตยา อะฉิก (Luntaya Acheik) โดยคำว่า ลุนตยา (Luntaya) ออกเสียงว่า "โลนตะหย่า" แปลว่า 100 กระสวย เนื่องจากเป็นผ้าทอเทคนิคพิเศษที่ต้องใช้กระสวยบรรจุเส้นไหมสีต่างๆ นับร้อยๆ กระสวยในการทอผ้าลักษณะนี้

ส่วน "อะฉิก" หรือ "อาฉิก" แปลว่า ลายคลื่น เรียกตามลวดลายลูกคลื่นซ้อนกันเจ็ดชั้นที่ปรากฏบนผ้าทอ ลายลูกคลื่นนี้ไม่ใช่ประดิษฐ์ขึ้นเพื่อให้มีความงามพลิ้วไหวเท่านั้น แต่ยังซ่อนสัญลักษณ์คติจักรวาลทางพุทธศาสนา ซึ่งเวลาทอช่างต้องใช้ความพยายามอย่างยิ่งด้วยเทคนิคการล้วงแบบพิเศษ เพราะไม่ใช่ลายเรขาคณิตเหมือนผ้าทอประเภทอื่น

ลุนตยา อะฉิก เป็นผ้าซิ่นของชาวพม่าที่ใช้กันแพร่หลายในราชสำนักอังวะ มัณฑะเลย์ อมรปุระ ย่างกุ้ง และเมืองตองคยีแถบรัฐฉาน ถือเป็นผ้านุ่งแห่งราชวงศ์อลองพญาที่ใช้สืบต่อกันมาเป็นเวลาหลายร้อยปี

จากความสัมพันธ์ทางประวัติศาสตร์ระหว่างล้านนากับพม่า ทำให้ ราชสำนักล้านนา ก็มีการนำเอาผ้าของพม่าใช้นุ่งเป็นเครื่องแต่งกายด้วย โดยเฉพาะเจ้านางหรือสตรีสูงศักดิ์ จะนุ่งผ้า "ลุนตยา อะฉิก" เพื่อแสดงถึงฐานะ

ลุนตยาบางผืนใช้เส้นไหมเงินหรือไหมคำ (ไหมทอง) ทอแทรกเข้าไปในเนื้อผ้า หรือปักด้วยดิ้นโลหะมีค่า นับเป็นผ้าที่ทอยากและใช้เวลาทอนาน ถือเป็นของดีและมีราคา

$“ลุนตยา” ผ้าทอโบราณจากบริบทวัฒนธรรม สังคม สู่วรรณกรรม \"เล่ห์ลุนตยา\"$

พระราชชายา เจ้าดารารัศมี ทรงผ้าลุนตยา อะฉิก

สตรีสูงศักดิ์ล้านนานำ ‘ผ้าลุนตยา อะฉิก’ มาเย็บเป็นผ้าถุงแล้วต่อหัวซิ่นสีดำ นุ่งแบบกรอมเท้า แต่สำหรับ พระราชชายา เจ้าดารารัศมี ทรงโปรดนำ "เชิงซิ่นตีนจก" ซึ่งเป็น ‘ผ้าทออัตลักษณ์ล้านนา’ มาเย็บต่อด้านล่างของซิ่นลุนตยา

ในเชิงความสวยงาม ผู้เชี่ยวชาญด้านผ้าทออาจมองเป็นเรื่องปกติ แต่นักเขียนนักประวัติศาสตร์เจ้าของนามปากกา ‘เพ็ญ ภัคตะ’ เคยเขียนบทความเกี่ยวกับเรื่องนี้ไว้ความว่า

“แม้ไม่มีหลักฐานบันทึกความในใจว่าเจ้าดารารัศมีต้องการสื่ออะไรบางอย่างถึงคนในราชสำนักสยามบ้างหรือไม่ก็ตาม แต่นักประวัติศาสตร์ท้องถิ่นล้านนารุ่นหลังๆ ตีความได้ว่า มูลเหตุแห่งการที่นำตีนจกมาต่อจากซิ่นลุนตยาของพม่านั้น มีวาระซ่อนเร้นทางเมืองระหว่างสยาม ล้านนา พม่า ในช่วงหัวเลี้ยวหัวต่อสมัยรัชกาลที่ 4-5-6 แฝงอยู่อย่างไม่ต้องสงสัย”

“ลุนตยา” นามของผ้าทอที่มีบริบททั้งทางด้านวัฒนธรรม สังคม และวรรณกรรม

$“ลุนตยา” ผ้าทอโบราณจากบริบทวัฒนธรรม สังคม สู่วรรณกรรม \"เล่ห์ลุนตยา\"$