ขุดตำนานเอสเพรสโซ "อันเจโล โมริออนโด" The Godfather of Espresso Machines
เครื่องชงเอสเพรสโซกำเนิดมาแล้วร้อยกว่าปี จนกลายเป็นเมนูกาแฟระดับดาวค้างฟ้าที่กลิ่นหอมกรุ่น และรสชาติเข้มข้น แต่ชื่อของบุคคลแรกที่คิดค้นเครื่องชงเอสเพรสโซอย่าง “อันเจโล โมริออนโด” (Angelo Moriondo) กลับไม่ได้รับการพูดถึงมากนัก
อันเจโล โมริออนโด (Angelo Moriondo) นักธุรกิจและนักประดิษฐ์ชาวเมืองตูริน ได้รับการยกย่องว่าเป็น “ผู้จดสิทธิบัตรที่เก่าแก่ที่สุด” สำหรับ เครื่องชงกาแฟเอสเพรสโซ เรียกว่าเป็นคนแรกของโลกเลยก็ว่าได้ จน "กูเกิล ดูเดิล" ถึงกับย้อนรำลึกถึงในฐานะนักบุกเบิกคนสำคัญของวงการกาแฟเอสเพรสโซโลก ผ่านทางการเปลี่ยนโลโก้ในหน้าเว็บไซต์ให้มาเป็นไฟล์ภาพเคลื่อนไหว แสดงการทำงานของเครื่องชงเอสเพรสโซที่คิดค้นโดยอันเจโล โมริออนโด ในโอกาสเวียนมาบรรจบครบรอบ 171 ปี วันคล้ายวันเกิดของนักประดิษฐ์ชาวอิตาลีผู้นี้ เมื่อวันที่ 6 มิถุนายนที่ผ่านมา
ในเว็บไซต์กูเกิล ดูเดิล ให้ข้อมูลประมาณว่า กาแฟเป็นเครื่องดื่มฮ็อตที่สุดแล้วของประเทศอิตาลีในช่วงศตวรรษที่ 19 อย่างไรก็ตาม วิธีการชงกาแฟในยุคนั้นทำให้ลูกค้าเสียเวลารอนานเกิน 5 นาทีกว่าจะดื่มกาแฟกันสักแก้ว แล้วก็มีนักประดิษฐ์อย่าง อันเจโล โมริออนโด นี่แหละที่เข้ามาคิดค้นหาทางช่วย “ประหยัดเวลา” ในการชงกาแฟ กระทั่งได้เครดิตว่าเป็นคนจดสิทธิบัตร "เครื่องชงเอสเพรสโซ" ก่อนใครเพื่อนบนโลกใบนี้มาตั้งแต่ปี ค.ศ.1884 หรือ 138 ปี ผ่านมาแล้ว
โมริออนโด เกิดเมื่อวันที่ 6 มิถุนายน ปีค.ศ.1851 ที่เมืองตูริน ซึ่งสมัยนั้นยังเป็นอาณาจักรซาร์ดิเนียอยู่เลย ก่อนมารวมเป็นประเทศอิตาลีเมื่อปีค.ศ. 1861
ครอบครัวของโมริออนโดทำธุรกิจเกี่ยวกับเครื่องดื่มอยู่ก่อนแล้วและมักจะมีโปรเจคใหม่ๆ ออกมาอยู่เสมอ เรียกว่าเป็นครอบครัวนักผลิต+นักประดิษฐ์ก็ว่าได้ ปู่ของโมริออนโดเปิดบริษัทเครื่องดื่มแอลกอฮอลล์ที่สืบทอดกิจการต่อมายังรุ่นพ่อของโมริออนโด นอกจากนั้น ยังมีธุรกิจในรูปแบบครอบครัวอีกนั่นก็คือโรงงานผลิตช็อคโกแลต ชื่อว่า “โมริออนโดแอนด์การิกลิโอ” (Moriondo e Gariglio) ซึ่งธุรกิจยืนยงคงกระพันมาถึงปัจจุบัน ใครได้เที่ยวโรม แวะไปอุดหนุนกันได้ ร้านอยู่ใกล้ๆ กับวิหารแพนธีออน
ในฐานะนักธุรกิจ โมริออนโดยังได้ซื้อกิจการอีก 2 ประเภท คือ โรงแรมแกรนด์ โฮเทล ลิกูเร ในเมืองตูริ กับบาร์ค็อกเทลในกรุงโรม ชื่ออเมริกัน บาร์
ทั้งๆ ที่กาแฟได้รับความนิยมสูงในอิตาลี แต่กลับต้องเสียเวลาไปประมาณ 5 นาทีกว่าจะชงกาแฟให้ลูกค้าดื่ม สมัยนั้นการชงกาแฟตามบ้านเรือนและร้านรวงกาแฟยังอยู่ในรูปแบบของการต้ม หรือไม่ก็ชงแบบกาแฟตุรกี กาแฟดริปยังไม่เกิด เครื่องเอสเพรสโซยังไม่มี
จุดนี้ทำให้โมริออนโดมองว่า หากสามารถชงกาแฟหลายๆ แก้วได้ในคราวเดียวกัน จะช่วยให้ร้านของเขาบริการลูกค้าได้มากขึ้นและเร็วขึ้น ได้เปรียบเหนือคู่แข่งแน่นอน นี่เป็น “แรงบันดาลใจ” ให้โมริออนโด พยายามคิดค้นเครื่องชงที่ผลิตกาแฟต่อแก้วในเวลาอันรวดเร็ว ผ่านทางการใช้ความร้อนและแรงดันในการสกัดกาแฟออกมา
หลังการออกแบบเสร็จสิ้น ก็เริ่มเข้าสู่ขั้นตอนการประดิษฐ์ มีชายชื่อมาร์ตินาเป็นช่างฝีมือ โดยมีโมริออนโดเป็นผู้ตรวจสอบการทำงานของเครื่อง จากนั้นก็นำเสนอออกสู่สายตาสาธารณชนเป็นครั้งแรกที่งานแสดงสินค้าเจเนรัล เอ็กซ์โป ที่ตูริน ในปีค.ศ. 1884 จนสามารถคว้ารางวัล “เหรียญบรอนซ์” มาครอง
โมริออนโดได้รับสิทธิบัตรเครื่องชงกาแฟ เมื่อปี ค.ศ. 1885 ในหัวข้อที่ว่าเป็น "เครื่องจักรไอน้ำแบบใหม่สำหรับการชงกาแฟแบบประหยัดและแบบรวดเร็ว" อย่างไรก็ตาม ในอีกหลายต่อมา เขายังคงเดินหน้าพัฒนาปรับปรุงเครื่องชงกาแฟที่ออกแบบเอง และนำไปจดสิทธิบัตรเป็นสิ่งประดิษฐ์ใหม่เพื่อให้ได้รับการคุ้มครอง
นักธุรกิจและประดิษฐ์ชาวอิตาลีผู้นี้ เสียชีวิตขณะอายุได้ 63 ปี ที่ตูริน บ้านเกิดเมืองนอน
หลังสรุปประวัติให้คนทั่วโลกได้ทำความรู้จักเป็นที่เรียบร้อยแล้ว กูเกิล ดูเดิล ตบท้ายบทความด้วยประโยคที่ว่า สุขสันต์วันเกิดปีที่ 171 อันเจโล โมริออนโด วันนี้ (6 มิ.ย.) ผู้รักกาแฟทั้งหลายต่างจิบกาแฟเพื่อรำลึกถึง "เจ้าพ่อเครื่องชงกาแฟเอสเพรสโซ" ที่ผู้เขียนถอดความเป็นภาษาไทยมาจากภาษาอังกฤษที่กูเกิล ดูเดิล ใช้คำเรียกว่า "The Godfather of Espresso Machines"
อย่างไรก็ตาม หลายปีที่ผ่านมา นามของอันเจโล โมริออนโด ตกอยู่ในวังวนแห่งการถกเถียงกันในเรื่องที่ว่า จริงๆ แล้วเขาควรได้รับเครดิตในฐานะคนจดสิทธิบัตรเครื่องชงเอสเพรสโซคนแรกของโลก หรือเป็นคนประดิษฐ์เครื่องชงเอสเพรสโซคนแรกของโลกกันแน่ หรือว่าควบรวมทั้งสองรายการเลย
“ข้อถกเถียง” ที่ยังไม่ได้ข้อสรุปนี้เองกระมังที่ทำให้กูเกิล ดูเดิล เลี่ยงไปใช้คำว่าผู้จดสิทธิบัตรคนแรก แทนที่จะเป็นผู้ประดิษฐ์คนแรก
หลายคนสงสัยว่า ในเมื่อเป็นที่รับรู้กันทั่วไปว่า โมริออนโดเป็นเจ้าของสิทธิบัตรเครื่องชงกาแฟ มีแพลนมีแบบชัดเจน แถมยังนำออกโชว์ที่งานแสดงสินค้าอีกต่างหาก แสดงว่าต้องมีเครื่องชงจริงๆ ไม่เช่นนั้นจะจดสิทธิบัตรได้อย่างไรกัน ดังนั้น โมริออนโด ต้องเป็นคนแรกของโลกที่ผลิตเครื่องชงเอสเพรสโซได้ แต่ก็มีฝ่ายไม่เห็นด้วยกับการสรุปเช่นนี้ พร้อมตั้งคำถามกลับว่า ถ้าผลิตออกมาเป็นเครื่องชงจริงๆ ทำไมจึงไม่มีตัวเครื่องชงแม้แต่ตัวเดียวตกทอดมาจนถึงปัจจุบันเหมือนเครื่องชงร่วมสมัยอื่นๆ กระทั่งภาพถ่ายที่เป็นหลักฐานเชิงประจักษ์ก็ยังไม่มีด้วยซ้ำไป
อย่าง “สถาบันสมิธโซเนียน” (Smithsonian) เครือข่ายพิพิธภัณฑ์ของสหรัฐอเมริกา ระบุไว้ในเว็บไซต์ smithsonianmag.com เมื่อปี ค.ศ. 2012 ว่า ไม่ค่อยมีใครรู้จักโมริออนโดมากนัก อาจเป็นเพราะสิ่งที่เราเรียกกันว่าความล้มเหลวของแบรนด์ (branding failure) ไม่เคยมีเครื่องชงกาแฟของโมริออนโด ไม่มีเครื่องตัวไหนพิสูจน์ได้ว่าเป็นของเขา ถ่ายภาพก็ไม่มี ยกเว้นประเด็นสิทธิบัตรแล้ว เรื่องต่างๆ ของโมริออนโดส่วนใหญ่สูญหายไปในหน้าประวัติศาสตร์
สมิธโซเนียนบอกว่า เครื่องชงเอสเพรสโซ่ที่ผลิตโดยชาวอิตาลี 2 คน คือ"ลุยจิ เบซเซรา" กับ "เดซิเดอริโอ ปาโวนี" และนำออกแสดงโชว์ที่งานมิลาน แฟร์ ในปีค.ศ. 1906 ต่างหากที่เป็นเครื่องชงเอสเพรสโซตัวแรกของโลก ก่อนที่ "ฟรานซิสโก้ อิลลี่" จะสร้างเครื่องชงกาแฟเอสเพรสโซแรงดันสูงตัวแรกขึ้นในปีค.ศ. 1933
ขณะนั้น สิ่งที่บ่งบอกถึงการมีอยู่ของเครื่องชงเอสเพรสโซโดยโมริออนโดนั้น มีเพียงแค่แปลนภาพวาดในสิทธิบัตร กับบทความในวิกิพีเดียที่เขียนโดยหลานปู่ของเขา
แต่สิ่งที่ไม่เห็น ไม่ได้หมายความว่าไม่มีอยู่จริง...อีกไม่กี่ปีต่อมา ข้อมูลของสมิธโซเนี่ยนก็ถูกโต้แย้งจาก “เซบาสเตียน เดลปราต” วิศวกรวิจัยลูกครึ่งฝรั่งเศส-แคนาดา ผู้สนใจในประวัติศาสตร์ของโลกกาแฟ มีงานเขียนบทความออนไลน์หลายเรื่อง ผ่านทางชื่อนามปากกาว่า dottore_pootoogoo
วิศวกรวิจัยรายนี้ที่ทำหน้าที่คล้ายๆ นักสืบออนไลน์ เข้าไปตั้งกระทู้ในเว็บบอร์ด www.home-barista.com ชื่อว่า "ตามหาเครื่องชงเอสเพรสโซของโมริออนโด" เมื่อปีค.ศ. 2018 ช่วยเปิดมุมมองใหม่ๆเกี่ยวกับประวัติศาสตร์การประดิษฐ์เครื่องชงเอสเพรสโซ โดยให้ข้อมูลจั่วหัวเรื่องที่ค่อนข้างยาวเอาไว้ทำนองว่า ชื่อของอันเจโล โมริออนโด เริ่มเป็นที่รู้จักกันในปีค.ศ.1993 หลังจาก “เอียน เบอร์สเตน” นักเขียนหนังสือศาสตร์กาแฟชาวออสเตรเลีย ไปเจอสิทธิบัตรการจดทะเบียนเครื่องเอสเพรสโซของโมริออนโดจากคลังเก็บเอกสารสิทธิบัตรของอิตาลี แล้วนำไปเขียนไว้ในหนังสือกาแฟที่ตีพิมพ์ออกจำหน่าย
การค้นพบของเอียน เบอร์สเตน ถือว่า “สั่นคลอน” ข้อมูลชุดเดิมๆ ที่ให้เครดิตแก่ "ลุยจิ เบซเซรา" กับ "เดซิเดอริโอ ปาโวนี" ในฐานะผู้ผลิตเครื่องชงเอสเพรสโซเป็นคนแรก
เซบาสเตียน เดลปราต พยายามค้นหาภาพเครื่องชงเอสเพรสโซฝีมือโมริออนโด แต่ก็ยังไม่เจอ แต่ก็ทำให้พบเจอเอกสารสำคัญหลายๆ เรื่อง เป็นต้นว่า โมริออนโดผลิตเครื่องชงเอสเพรสโซหลายเวอร์ชั่น, มีการจดสิทธิบัตรอีกในปี ค.ศ.1911 ในชื่อรุ่น "La Brasiliana", มีการนำเครื่องชงรุ่นใหม่ออกโชว์ในงานแสดงสินค้าที่ตูรินหลายครั้ง, เจอภาพถ่ายเก่าเก็บของงานแสดงสินค้าที่ตูรินในปีค.ศ.1898 ซึ่งโมริออนโดเคยนำเครื่องชงเอสเพรสโซไปออกงาน, มีการจดสิทธิบัตรในสเปนโดยบุคคลอื่น และโมริออนโดทำธุรกิจโรงคั่วกาแฟจนถึงวาระสุดท้ายของชีวิต รวมไปถึงพบใบออร์เดอร์สั่งคั่วกาแฟบราซิลล็อตใหญ่จากลูกค้าที่มีภาพเครื่องเอสเพรสโซอยู่บนหัวเอกสาร
ในที่สุด...จากการตรวจสอบซ้ำกับภาพถ่ายงานแสดงสินค้าที่ตูรินในปีค.ศ.1898 วิศวกรนักเขียนรายนี้ก็ไป “สะดุดตา” เข้ากับจุดเล็กๆ ตรงกลางๆ ทางซ้ายมือของภาพ ก่อนคร็อปภาพแล้วนำมาขยายต่อ แม้ภาพจะเบลอ แต่ก็พอจะเห็นเค้าลางว่า เป็นเครื่องจักชนิดหนึ่งที่วิศวกรวิจัย บอกว่ามีรูปร่างหน้าตาสอดคล้องต้องกันกับแพลนเครื่องชงเอสเพรสโซที่จดสิทธิบัตรเมื่อปีค.ศ.1893
เซบาสเตียน สรุปไว้ในกระทู้ว่านี่เป็นภาพถ่ายแรกและภาพเดียวของ "เครื่องชงเอสเพรสโซ" ที่ออกแบบโดยอันเจโล โมริออนโด
ต่อมา ปีค.ศ.2021 ในเว็บไซต์ www.baristahustle.com เซบาสเตียนได้ลงภาพโปสการ์ดเก่าๆ ในอดีตภาพหนึ่งจากปี ค.ศ.1902 เป็นภาพอันเจโล โมริออนโด ยืนเคียงข้างเครื่องชงเอสเพรสโซของเขา ช่วยตอกย้ำถึงการ “มีอยู่จริง” และคลี่คลาย “ปมปริศนา” ไปได้ แม้จะไม่ใช่อย่างเป็นทางการก็ตาม
มาถึงบรรทัดสุดท้ายของบทความ ผู้เขียนนึกอยากจิบ "เอสเพรสโซ" อร่อยๆ แล้วยกแก้วขึ้นชู พูดเป็นภาษาอิตาเลี่ยนสำเนียงไทยๆ ว่า Buon compleanno! สุขสันต์วันเกิดครับ อันเจโล โมริออนโด เจ้าพ่อเครื่องชงกาแฟเอสเพรสโซ!
