ทำความรู้จัก "บุญข้าวประดับดิน" ประเพณีโบราณของชาวไทยอีสาน

"บุญข้าวประดับดิน" บุญเดือนเก้า ประเพณีโบราณของชาวไทยอีสาน โดยในปี 2565 นี้ จะตรงกับวันที่ 26 สิงหาคม 2565 เป็นประเพณีการทำบุญเพื่ออุทิศส่วนกุศลให้แก่ ญาติพี่น้องที่ตายไปแล้ว เปรต และสัตว์นรกทั้งหลาย ข้าวประดับดินจะประกอบด้วย ข้าว อาหารคาวหวาน หมากพลู และบุหรี่ ซึ่งมักจะห่อหรือนำใส่กระทงไปวางไว้ตามพื้น หรือแขวนไว้ตามต้นไม้ในบริเวณวัด

 

 

ประวัติบุญข้าวประดับดิน มีอยู่ว่าเมื่อครั้งสมัยพุทธกาลมีญาติของพระเจ้าพิมพิสารไปกินอาหารของพระสงฆ์ ตายไปแล้วจึงเกิดเป็นเปรต เมื่อพระเจ้าพิมพิสารไปถวายทานแด่พระพุทธเจ้าและพระสงฆ์แล้ว มิได้อุทิศส่วนกุศลไปให้ ถึงเวลากลางคืนจึงพากันมาส่งเสียงรบกวนเพื่อขอส่วนบุญ พระเจ้าพิมพิสารจึงไปทูลถามพระพุทธเจ้า พระพุทธเจ้าทรงแจ้งเหตุให้ทราบ เมื่อพระเจ้าพิมพิสารทรงทราบจึงถวายสสังฆทานแล้วอุทิศส่วนบุญส่วนกกุศลไปให้ญาติพี่น้อง จึงทำให้เกิดเป็นประเพณีบุญข้าวประดับดินขึ้น

 

พิธีทำบุญข้าวประดับดิน จะมีขึ้นในวันแรม 13 ค่ำ เดือน 9 ญาติโยมนิยมถวายทาน รักษาศีล ฟังเทศน์ และมีการเตรียมอาหารคาวหวาน หมากพลู บุหรี่ โดยห่อด้วยใบตองหรือใส่กระทง รุ่งเช้าในวันแรม 14 ค่ำ เวลาประมาณ 4 ถึง 5 นาฬิกา นำห่อหรือกระทงที่เตรียมไว้ไปถวายหรือแขวนในบริเวณวัด ในการวางสิ่งของเพื่ออุทิศให้เปรตหรือญาติมิตรที่ล่วงลับไปแล้วดังกล่าว บางท้องถิ่นอาจทำก่อนถวายทานก็มี เป็นเสร็จพิธีทำบุญข้าวประดับดิน

 

 

สำหรับวิธีไหว้ในพิธีกรรมบุญข้าวประดับดิน มีดังนี้

 

1. วันแรม 13 ค่ำ เดือน 9 ชาวบ้านจะเตรียมข้าวต้ม ขนม อาหารคาวหวาน หมาก พลู และบุหรี่ ด้วยการห่อด้วยใบตองขนาดเท่าฝ่ามือ และแบ่งไว้ 4 ส่วน ดังนี้ 
 

• ส่วนหนึ่งเลี้ยงดูกันภายในครอบครัว
• ส่วนที่สองแจกให้ญาติพี่น้อง
• ส่วนที่สามอุทิศให้ญาติที่ตายไปแล้ว โดยญาติโยมจะห่อข้าวน้อย
• ส่วนที่สี่นำไปถวายพระสงฆ์ ในส่วนที่สาม
   

 

2. วันแรม 14 ค่ำ เดือน 9 ชาวบ้านจะไปวัดตั้งแต่เวลาตี 4 เพื่อนำสิ่งของที่เตรียมไว้จัดใส่กระทง หรือเย็บเป็นห่อเหมือนข้าวสากไปวางอุทิศส่วนกุศลตามที่ต่างๆ ซึ่งการวางแบบนี้เรียกว่าการวางห่อข้าวน้อย แต่หากเป็นการนำไปวางในวัดจะเรียกว่า การยาย (วางเป็นระยะๆ) ห่อข้าวน้อย ซึ่งเวลานำไปวางจะพากันไปทำอย่างเงียบๆ ไม่มีการตีฆ้องหรือตีกลองแต่อย่างใด

 

3. หลังจากวางเสร็จแล้วชาวบ้านจะกลับบ้านเพื่อเตรียมอาหารทำบุญที่วัดอีกทีหนึ่งในตอนเช้า เมื่อพระสงฆ์ฉันเช้าเสร็จก็จะเทศน์ฉลองบุญข้าวประดับดิน ต่อจากนั้นชาวบ้านจะนำปัจจัยไทยทานถวายแด่พระสงฆ์ เมื่อพระสงฆ์ให้พรเสร็จ ชาวบ้านที่มาทำบุญก็จะกรวดน้ำอุทิศส่วนกุศลไปให้ญาติผู้ที่ล่วงลับไปแล้ว

 

สำหรับ ข้าว อาหารคาวหวาน ที่ห่อหรือใส่ในกระทงนำไปวางไว้บนพื้นหรือแขวนตามวัด มีดังนี้

 

• ข้าวเหนียวที่นึ่งสุกแล้วปั้นเป็นก้อนเล็กๆขนาดเท่าหัวแม่มือ 1 ก้อน
• เนื้อปลา เนื้อไก่ หมู และใส่ลงไปเล็กน้อย ถือว่าเป็นอาหารคาว
• กล้วย น้อยหน่า ฝรั่ง มะละกอ มันแกว อ้อย มะละกอสุก หรือขนมหวานอื่นๆลงไป (ถือเป็นอาหารหวาน)
• หมากหนึ่งคำ บุหรี่หนึ่งมวน เมี่ยงหนึ่งคำ

 

 

ข้อมูลจาก สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดร้อยเอ็ด