ทำไมช่วงสิ้นปีกระตุ้น “ภาวะโหยหาอดีต” บรรยากาศพาไป หรือคิดถึงอะไรกันแน่?

“...ไม่เคยรู้เวลาที่เรามีกันนั้นดีเท่าไร ไม่เคยรู้ว่าความคิดถึงมันทรมานแค่ไหน ไม่เคย ไม่เคย ไม่เคย…”

ท่อนเพลงติดหูจากเพลง ไม่เคย ของวง 25hours ที่ปล่อยมาพร้อมเรื่องราวที่เต็มไปด้วยความรู้สึก คิดถึง โหยหา เจ็บปวด ผิดหวัง รวมถึงอารมณ์โกรธ ที่ถ่ายทอดออกมาอย่างเหงาๆ เมื่อช่วงกลางปี 2558 กลายเป็นหนึ่งในเพลงที่บ่งบอกถึงความคิดถึงที่สะท้อน ภาวะโหยหาอดีต ได้สวยงามที่สุดเพลงหนึ่ง และเพลงนี้ก็วนเวียนกลับมาให้เราได้คิดทบทวนตัวเองและย้อนมองกลับไปในช่วงหนึ่งปีที่ผ่านมาว่า ชีวิตเราอาจทำใครบางคนหล่นหายไประหว่างทาง แต่ภายในใจเรายังคงคิดถึงพวกเขาอยู่เสมอโดยเฉพาะในช่วงเวลาสิ้นปี

แท้จริงแล้ว “ภาวะโหยหาอดีต” หรือ Nostalgia เป็นเรื่องปกติที่เกิดขึ้นได้กับทุกคน โดยมีคำอธิบายเชิงจิตวิทยาเอาไว้ว่า ไม่ใช่เรื่องผิดปกติ และไม่จำเป็นต้องเกิดกับคนสูงอายุหรือคนที่สูญเสียคนสำคัญเสมอไป

ภาวะโหยหาอดีตนั้นเริ่มมีการศึกษาทางจิตวิทยาเมื่อปลายศตวรรษที่ 17 หลังมีเหตุการณ์ที่ทหารรับจ้างกลุ่มหนึ่งมีอาการป่วยที่แสนประหลาด คือ เหนื่อยล้า นอนไม่หลับ หัวใจเต้นผิดปกติ อาหารไม่ย่อย และมีไข้ขึ้นสูง ซึ่งไม่ได้เกิดจากอาการป่วยด้วยโรคทางกาย แต่เป็นปมมาจากสภาวะจิตใจที่ “โหยหาอดีต” คิดถึงบ้านเกิด หรือคนสำคัญ คิดถึงความสงบสุขก่อนช่วงสงคราม ต่อมาเริ่มมีความเข้าใจเชิงจิตวิทยาว่า ความคิดถึงทำร้ายเรา เมื่อต้นศตวรรษที่ 20 โดยอาการดังกล่าวเทียบเคียงได้กับ “โรคซึมเศร้า”

ดังนั้นการที่เราคิดถึงใครหรือช่วงเวลาใดในชีวิตที่ผ่านมานั้นไม่ใช่เรื่องผิดหรือเป็นเรื่องที่แย่เสียทีเดียว หากเราเรียนรู้ที่จะอยู่กับความคิดถึงกับชีวิตปัจจุบันได้อย่างมีความสุข เพราะในความเป็นจริงแล้วไม่มีใครสามารถย้อนเวลากลับไปได้

• ทำความเข้าใจ “ภาวะโหยหาอดีต” ไม่ได้ทำร้ายเราเสียทีเดียว

ก่อนอื่นมาทำความเข้าใจกันสักนิดว่า “ภาวะโหยหาอดีต” นั้นมีจุดเริ่มต้นมาจาก “ความคิดถึง” ซึ่งเป็นหนึ่งในอารมณ์ของมนุษย์ทั่วไป ส่งผลทั้งทางบวกและทางลบ ความรู้สึกนี้เกิดขึ้นจากความผูกพันที่เรามีต่อทุกอย่างที่ผ่านเข้ามาในชีวิต ทั้งผู้คน สถานที่ หรือสิ่งของ มีการศึกษาเรื่องความคิดถึงอย่างจริงจังเมื่อช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 17 แต่เป็นการศึกษาในเชิงผลเสียของมัน หลังจากนั้นในทางจิตวิทยาคลินิกได้นิยามความคิดถึงไว้ว่า “Nostalgia” โดยมีรากศัพท์จากภาษากรีก คำว่า “nosto” ที่แปลว่า การกลับบ้าน กับคำว่า “algos” ที่แปลว่า ความเจ็บปวด

สำหรับผลเสียของความคิดถึงที่เป็นเชิงลบ ได้แก่ นอนไม่หลับ, ความวิตกกังวล และ ความผิดหวัง ทำให้นักจิตวิทยาหลายคนลงความเห็นว่า “Nostalgia” เข่าข่ายเป็นโรคประเภทหนึ่ง

แต่ในความเป็นจริงแล้ว “ความคิดถึง” หรือ “ภาวะโหยหาอดีต” ไม่ได้มีแค่ผลเสียเพียงอย่างเดียว แต่ในบางครั้งความคิดถึงก็ส่งผลบวกทางจิตใจ เพราะเมื่อเรานึกถึงช่วงเวลาที่มีความสุขในอดีต จะส่งผลให้เกิดรู้สึกถึงความอบอุ่นไปกับช่วงเวลาดังกล่าว รวมถึงมองเห็นถึงสิ่งที่กำลังจะเกิดขึ้นในอนาคตในแง่ดีมากขึ้น ช่วยให้เราไม่ต้องจมอยู่กับเรื่องแย่ๆ ในอดีตเพียงอย่างเดียว

• เพราะเป็นช่วงเทศกาลเฉลิมฉลอง จึงทำให้เราโหยหาอดีต ?

สำหรับใครหลายคน “ความคิดถึง” มักจะขยันทำงานในช่วงเทศกาลมากเป็นพิเศษ โดยเฉพาะการได้รวมตัวกับครอบครัวและเพื่อนฝูงอีกครั้ง เช่น เทศกาลสงกรานต์ หรือช่วงส่งท้ายปีเก่าต้อนรับปีใหม่ จึงไม่แปลกที่เมื่อถึงวันหยุดยาวหลายคนเลือกที่จะเดินกลับบ้านต่างจังหวัด แม้จะต้องเผชิญกับการจราจรที่ติดขัดแสนสาหัส หรือค่าโดยสารต่างๆ ที่พร้อมใจกันขึ้นราคาแบบก้าวกระโดดในช่วงเทศกาล เพราะไม่ว่าปัจจุบันเราจะเป็นใคร ทำอะไร อยู่ที่ไหน แต่เมื่อกลับบ้านไปเราก็คือคนสำคัญเสมอ

ดังนั้นเมื่อใกล้ช่วงเทศกาลหลายคนจึงมักเริ่มมีภาวะโหยหาอดีต คิดถึงความสุขเมื่อครั้งยังเป็นเด็ก ได้กินข้าวพร้อมหน้า ได้เล่นเกม หรือจับของขวัญในวันปีใหม่ และเป็นความทรงจำที่เมื่อมองย้อนกลับไปทีไรก็ยังจะเต็มไปด้วยความสุขมากกว่าความเศร้า

• เมื่อ “ความคิดถึง” กลายเป็นส่วนประกอบหลักของสื่อ

ที่ผ่านมามีศิลปินทั้งไทยและต่างประเทศจำนวนไม่น้อย ที่มักหยิบเอา ความคิดถึง และ ความเหงา มาเป็นส่วนประกอบหลักของเพลงและมิวสิกวิดีโอ เนื่องจากเป็นความรู้สึกพื้นฐานของมนุษย์และช่วยให้เข้าถึงผู้ฟังง่ายขึ้น และมีหลายเพลงที่แม้จะผ่านมาหลายปีแต่เมื่อใกล้ช่วงสิ้นปีก็มักถูกนำมาเปิดตามสถานที่ต่างๆ ทุกปี ยกตัวอย่างเช่น

1. เพลง ไม่เคย จากวง 25hours

เป็นเพลงที่ถ่ายทอดภาวะโหยหาอดีตออกมาได้ค่อนข้างชัดเจน ทั้งในเนื้อเพลงและมิวสิกวิดีโอ โดยเพจ คลินิกสุขภาพจิตนายแพทย์เจษฎา ในนำประเด็นของความคิดถึงจากเพลงมาอธิบายว่า นอกจากเรื่องของความรักที่เป็นส่วนหนึ่งของความคิดถึงแล้ว ความตาย ก็สำคัญเช่นเดียวกันโดยอาจจะคิดถึงคนที่เลิกรากันด้วยความเต็มใจ หรือคิดถึงคนที่จากลากันตลอดไปแบบไม่ได้ตั้งตัว ซึ่งในทางจิตวิทยาอธิบายไว้ว่าเมื่อคนเราเกิดความสูญเสียก็จะเกิดการปรับตัวตาม "ทฤษฎีการปรับตัวเมื่อเกิดความสูญเสีย" หรือ The 5 Stages of Grieving ซึ่งแต่ละคนอาจจะเรียงลำดับไม่เหมือนกัน ได้แก่

• ไม่เชื่อ หรือ ตกใจ รู้สึกมึนงง อาจใช้เวลาทำความเข้าใจเพียงไม่กี่ชั่วโมง ไปจนถึงไม่กี่วัน
• โกรธแค้น หรือ รู้สึกผิด บางคนมองความสูญเสียที่เกิดขึ้นด้วยอารมณ์โกรธ ตามมาด้วยความรู้สึกผิด โดยความรู้สึกนี้จะค้างอยู่ในใจประมาณ 2 สัปดาห์
• ต่อรอง เป็นระยะที่มนุษย์อยากต่อรองกับความตายและความสูญเสีย อยากจะขอเลื่อนเวลาออกไปก่อน แม้จะรู้ว่าความจริงเป็นไปไม่ได้
• ซึมเศร้า เป็นระยะที่จิตใจไม่มีเรี่ยวแรง แยกตัวจากสังคม พูดน้อยลง มองโลกในแง่ลบ เบื่ออาหาร นอนไม่หลับ ระยะนี้อาจใช้เวลานานประมาณ 4-6 สัปดาห์ หากผ่านช่วงนี้ไปได้ ก็จะเข้าใจและทำใจต่อการสูญเสียได้ดีขึ้น
• ยอมรับ หลังจากกลไกทางความรู้สึกในสมองเราได้ผ่านกระบวนการต่างๆ ข้างต้นมาแล้ว สุดท้ายเราจะสามารถยอมรับการจากลาได้ในที่สุด

2. เพลง ซ่อนกลิ่น จาก PALMY 

เป็นเพลงที่ปล่อยมาในช่วงส่งท้ายปีเก่าต้อนรับปีใหม่ที่มีกระแสตอบรับดีทั้งเพลงและมิวสิกวิดีโอ โดยเนื้อหาในเพลงเล่าถึงการที่คนเรามักเก็บซ่อนใครบางคนจากอดีตเอาไว้ในใจ แม้เวลาจะผ่านไปนานแค่ไหนก็ไม่เคยลืมได้เสียที

สำหรับการนำเสนอผ่านมิวสิกวิดีโอนั้นเป็นเรื่องราวของกลุ่มเพื่อนเก่าสมัยมหาวิทยาที่นัดปาร์ตี้เคานต์ดาวน์ปีใหม่กัน โดยที่มีหนุ่มสาวสองคนที่เคยคบกันสมัยเป็นนิสิตได้กลับมาเจอกันอีกครั้ง แม้ว่านางเอกอยากจะทักทายพูดคุยกับพระเอกแต่ก็ไม่กล้าพอ ในขณะที่พระเอกเองพยายามที่จะเข้าหานางเอกแล้ว แต่ก็เป็นไปได้ยาก อย่างไรก็ตาม พอทั้งคู่มาเจอกันก็ต่างคิดถึงวันเก่าๆ ในอดีต เหมือนกับเนื้อเพลงในท่อนฮุกที่ร้องว่า

“คงไว้ได้แค่กลิ่น ที่ไม่เคยเลือนลา ยังหอมดังวันเก่า ยามเมื่อลมโชยมา ทิ้งไว้เพียงอดีต ที่ไม่เคยหวนมา ซ่อนเธอไว้ในใจ”

• อยู่กับ “ความคิดถึง” อย่างไรไม่ให้ถูกทำร้าย ?

สำหรับใครบางคนที่ยังคิดถึงเรื่องราวหรือบุคคลในอดีตแบบปล่อยวางไม่ได้ ทำให้ภาวะโหยหาอดีตนั้นกลายเป็นทุกข์อย่างหนึ่ง แต่ในทางจิตวิตยาก็มีคำแนะนำเอาไว้สำหรับคนที่อยากปลดเปลื้องความทุกข์ใจเพราะความคิดถึง ดังนี้

1. หาความเชื่อมโยงด้านบวกของอดีตและปัจจุบัน

วลีที่ว่า “สิ่งใดเกิดขึ้นแล้วย่อมดีเสมอ” อาจเป็นข้อคิดที่ดีที่นำมาปรับใช้ให้จิตใจคลายทุกข์ เพราะเราไม่สามารถกลับไปแก้ไขอดีตได้ แต่เราสามารถปรับตัวและใช้ชีวิตในปัจจุบันให้มีความสุขได้โดยมีอดีตเป็นบทเรียน เพื่อย้ำเตือนไม่ให้เราทำผิดซ้ำ และทำวันนี้ให้ดีที่สุดเพื่อให้มีวันพรุ่งนี้ที่ดีกว่า

2. ใช้เวลาในปัจจุบันให้คุ้มค่า

เรื่องราวในอดีตสำหรับบางคนเป็นเรื่องที่มีคุณค่า และอดีตก็มักจะส่งผลมาถึงปัจจุบัน ดังนั้นหากเราโหยหาอดีตหรือรู้สึกผิดกับเรื่องที่ผ่านมา ให้ลองใช้เวลาในปัจจุบันปรับปรุงในเรื่องที่เราเคยพลาดไปให้ดีขึ้น

3. ใช้เวลาในการสร้างประโยชน์ให้สังคม

เป็นวิธีที่สามารถเลือกทำได้ตามความชอบหรือความถนัดของแต่ละคน และการทำประโยชน์ให้สังคมนั้นจะช่วยให้เรารู้สึกมีคุณค่า และเป็นส่วนหนึ่งของสังคม นอกจากนี้ยังเป็นตัวช่วยที่ดีที่ทำให้ช่วงเวลาปัจจุบันมีคุณค่า

4. ให้ความใส่ใจคนที่อยู่กับเราในปัจจุบัน

ข้อนี้ถือเป็นข้อที่สำคัญที่สุด เพราะหลายคนมักจะรู้สึกผิดที่ไม่เคยทำดีกับคนใกล้ตัว ในขณะที่มีเวลาอยู่ด้วยกัน แต่พอจากกันไปแล้วก็จะมีความรู้สึกโกรธหรือผิดหวังตามมาเหมือนที่ได้กล่าวไปข้างต้น ดังนั้นแม้เราจะคิดถึงคนในอดีตที่จากไปมากแค่ไหน แต่อย่าลืมอยู่กับตัวเองและคนรอบข้างในปัจจุบัน ก่อนที่คนปัจจุบันจะกลายเป็นอดีตอีกครั้งในอนาคต

สุดท้ายแล้วในช่วงเวลาสิ้นปีนี้ แม้ยังมีหลายคนที่ใช้เวลาช่วงนี้ไปกับการคิดถึงคนที่เคยผ่านเข้ามาในชีวิตที่ทำให้ได้เจอทั้งความสุขและความเศร้า แต่สุดท้ายแล้วชีวิตยังต้องดำเนินต่อไป เราควรทำใจและเรียนรู้ที่จะยอมรับและเข้าใจอดีต และตั้งใจทำทุกอย่างในปัจจุบันให้ดีที่สุด เพราะไม่มีใครรู้ว่าอนาคตจะเป็นอย่างไร ไม่แน่เราอาจจะไม่มีโอกาสได้คุยกับพวกเขาอีกเลย

อ้างอิงข้อมูล : Alljit, iStrong และ คลินิกสุขภาพจิตนายแพทย์เจษฎา