ข้อจำกัดทางกฎหมายใน 'ระบบประกันสุขภาพ' กับการพัฒนา 'การแพทย์ทางไกล'

ในภาวะวิกฤติของโรคระบาดโควิด-19 นี้ ปัญหาสำคัญที่ทุกฝ่ายกังวล ก็คือความสามารถในการรองรับผู้ป่วยของระบบสาธารณสุขของไทย หากจำนวนตัวเลขผู้ติดเชื้อเพิ่มสูงขึ้นแบบก้าวกระโดด อาจส่งผลให้ระบบสาธารณสุขไม่อาจแบกรับไหว

ในหลายรัฐในสหรัฐ กำหนดเป็นเงื่อนไขเอาไว้ว่าก่อนที่จะมีการใช้การแพทย์ทางไกลได้นั้นจะต้องมีปฏิสัมพันธ์ระหว่างแพทย์กับผู้ป่วยอยู่ก่อนแล้ว นั่นหมายความว่าจะต้องมีการตรวจรักษาโรคแบบซึ่งหน้าในสถานที่เดียวกันเสียก่อน การตรวจรักษาในครั้งถัดไปจึงจะใช้การแพทย์ทางไกลได้ เช่น ในการติดตามอาการ การส่งข้อมูลผู้ป่วย เป็นต้น

อย่างไรก็ตาม กรณีการแพทย์ทางไกลก็เป็นเช่นเดียวกับการพัฒนาทางด้านอื่นๆ ที่กฎหมายมักจะไม่สามารถก้าวทันความเปลี่ยนแปลง และที่มักเป็นอุปสรรค คือประเด็นเกี่ยวกับ “หลักประกันสุขภาพ” โดยเฉพาะคือระบบประกันสุขภาพครอบคลุมการรักษาผ่านระบบการแพทย์ทางไกลหรือไม่ ผู้เข้ารับการรักษาสามารถเรียกร้องค่ารักษาพยาบาลจากกลไกการประกันสุขภาพของรัฐได้หรือไม่ เพียงใด

ซึ่งหากกลไกประกันสุขภาพของรัฐรองรับในส่วนนี้แล้ว ผู้ให้บริการสาธารณสุขก็จะมีแรงจูงใจในการพัฒนาระบบการแพทย์ทางไกล และผู้เข้ารับการรักษาพยาบาลก็ไม่ต้องมีความกังวลในเรื่องค่าใช้จ่าย

สำหรับประเทศไทย กฎหมาย 2 ฉบับที่เกี่ยวข้อง คือ พระราชบัญญัติหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ.2545 (พ.ร.บ.หลักประกันสุขภาพ) และพระราชบัญญัติประกันสังคม พ.ศ.2533 (พ.ร.บ.ประกันสังคม) โดย พ.ร.บ.หลักประกันสุขภาพ กำหนดเอาไว้ในมาตรา 6 ว่าบุคคลทุกคนมีสิทธิได้รับบริการสาธารณสุขที่มีมาตรฐานและมีประสิทธิภาพตามที่กำหนด โดย พ.ร.บ.นี้... กฎหมายให้อำนาจคณะกรรมการหลักประกันสุขภาพแห่งชาติในการกำหนดประเภทและขอบเขตของบริการสาธารณสุขที่บุคคลจะมีสิทธิได้รับ ซึ่งอาจครอบคลุมถึงการแพทย์ทางไกลก็ได้

อย่างไรก็ตาม กฎหมายฉบับนี้ได้ให้นิยาม “บริการสาธารณสุข” ว่าหมายถึง บริการด้านการแพทย์และสาธารณสุขซึ่งให้โดยตรงแก่บุคคลเพื่อการสร้างเสริมสุขภาพ การป้องกันโรค การตรวจวินิจฉัยโรค การรักษาพยาบาล และการฟื้นฟูสมรรถภาพ ที่จําเป็นต่อสุขภาพและการดำรงชีวิต ทั้งนี้ให้รวมถึงการบริการการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือกตามกฎหมายว่าด้วยการประกอบโรคศิลปะ

ซึ่งในแง่การตีความกฎหมายแล้ว เราอาจตั้งคำถามได้ว่าคำว่า “โดยตรง” นั้นหมายถึงต้องมีการรักษาในลักษณะที่แพทย์และผู้ป่วยต้องอยู่ในที่เดียวกันหรือไม่ หรือการรักษาที่แพทย์กับผู้ป่วยสามารถมีปฏิสัมพันธ์กันได้โดยตรงทันที แม้ว่าจะอยู่คนละสถานที่

กรณีนี้ผู้เขียนเห็นว่าในแง่ของการตีความกฎหมาย หากพิจารณาถึงวัตถุประสงค์ของกฎหมายที่ต้องการให้ประชาชนเข้าถึงบริการรักษาสุขภาพอย่างทั่วถึง ก็อาจจะตีความในลักษณะขยายความเพื่อให้ครอบคลุมถึงการแพทย์ทางไกลในรูปแบบการตรวจรักษาทางไกล (Real-time telemedicine) และการติดตามอาการผู้ป่วยทางไกล (Remote patient monitoring) ที่แพทย์กับผู้ป่วยสามารถซักถามกันได้โดยตรง

แต่ในกรณีการจัดเก็บและส่งต่อข้อมูลอิเล็กทรอนิกส์ (store-and-forward) ซึ่งแพทย์ผู้วินิจฉัยกับผู้ป่วยไม่อาจมีปฏิสัมพันธ์กันได้โดยตรงนั้น อาจมีปัญหาว่าจะสามารถตีความครอบคลุมถึงกรณีนี้ได้หรือไม่ ดังนั้น เพื่อสร้างความชัดเจน อาจมีความจำเป็นที่จะต้องแก้ไขกฎหมาย

ในขณะที่เมื่อพิจารณา พ.ร.บ.ประกันสังคม แล้วจะพบว่ามีความยืดหยุ่นมากกว่า โดยมาตรา 54 กำหนดให้ผู้ประกันตนมีสิทธิได้รับประโยชน์ทดแทนในกรณีประสบอันตรายหรือเจ็บป่วยจากกองทุนประกันสังคม และมาตรา 58 กำหนดให้เลขาธิการสำนักงานประกันสังคมสามารถกำหนดรายละเอียดและเงื่อนไขเกี่ยวกับการบริการทางการแพทย์ได้ที่ผู้ประกันตนจะได้รับ

จากกฎระเบียบของสำนักงานประกันสังคมที่มีอยู่ ก็ยังไม่พบเนื้อหาที่กล่าวถึงการรับบริการทางการแพทย์ผ่านทางระบบการแพทย์ทางไกลแต่อย่างใด ทั้งนี้ พ.ร.บ.ประกันสังคมไม่ได้ให้คำนิยามคำว่า “บริการทางการแพทย์” เอาไว้ ซึ่งผู้เขียนเห็นว่าเลขาธิการสำนักงานประกันสังคมย่อมมีดุลยพินิจในกำหนดให้บริการทางการแพทย์ที่ผู้ประกันตนจะได้รับประโยชน์ทดแทนนั้นครอบคลุมถึงบริการการแพทย์ทางไกลด้วย

การพัฒนาระบบการแพทย์ทางไกลเพื่อให้ระบบสาธารณสุขของไทยมีความสามารถในการรองรับผู้ป่วยสูงขึ้นนั้น นอกเหนือจากการดำเนินการการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานทางเทคโนโลยีแล้ว ยังจำเป็นต้องขจัดอุปสรรคทางกฎหมายต่างๆ ที่มีอยู่ ทั้งนี้ ระบบการประกันสุขภาพเป็นเพียงแค่ประเด็นปัญหาหนึ่งเท่านั้น ซึ่งผู้เขียนจะได้ยกประเด็นปัญหาอื่นๆ มากล่าวถึงในโอกาสต่อไป