“สืบมรรคา ทัศนาทั่วไทย” ตามรอยเสด็จกรมสมเด็จพระเทพฯ

ที่ผ่านมา กรมสมเด็จพระเทพฯ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานภาพถ่ายฝีพระหัตถ์ ทรงบันทึกไว้ระหว่างการเสด็จพระราชดำเนินไปยังสถานที่ต่างๆ แล้วนำมาจัดแสดงเป็นนิทรรศการภาพถ่ายฝีพระหัตถ์มาแล้วรวมครั้งนี้เป็นครั้งที่ 15 โดยผลงานล่าสุดคือ นิทรรศการภาพถ่ายฝีพระหัตถ์“สืบมรรคา ทัศนาทั่วไทย” ประกอบด้วยภาพแขวนผนัง จำนวน 150 ภาพ ภาพวาดการ์ตูนฝีพระหัตถ์ จำนวน 106 ภาพ Art wall จำนวน 10 ภาพ

นอกจากนี้ ตามธรรมเนียมปฏิบัติเฉกเช่นทุกปี จะทรงบรรยายถึงเบื้องหลังภาพต่างๆ ซึ่งผู้ร่วมฟังการบรรยายจะได้สัมผัสเรื่องราวเสมือนได้ตามเสด็จพระราชดำเนินไปทุกหนทุกแห่ง ดั่งพระราชประสงค์ของพระองค์ท่าน ทรงมุ่งหวังให้ภาพถ่ายสะท้อนมุมมองจากสายพระเนตรที่ทรงประสบพบเห็นสิ่งที่ทรงสนพระราชหฤทัย อีกทั้งยังให้ข้อคิดเตือนใจแก่คนไทยในแง่มุมต่างๆ ใจความตอนหนึ่งว่า 

"ปีนี้ก็อย่างที่เขียนไว้ในคำนำของสมุดภาพเล่มนี้ว่า เป็นปีที่ใช้ชีวิตอยู่ในโรงพยาบาลค่อนข้างจะนาน ด้วยโรคโน้นโรคนี้ จนจำไม่ได้ว่าเป็นอะไรบ้าง และปีนี้เป็นปีอย่างที่ทราบกับว่า มีเรื่องโควิดที่ทำให้เดินทางไปไหนๆ ไม่ค่อยได้ นอกจากประเทศไทย ก็ไปต่างประเทศ 4 หน ซึ่งน้อยกว่าปกติ และบางรูปรู้สึกว่า จนจำไม่ได้แล้ว รูปนี้คืออะไร ก็อาจเดาๆ ถูกบ้างผิดก็ช่วยแก้หลังไมค์ก็แล้วกัน 

นอกจากภาพถ่าย ก็มีภาพการ์ตูนอยู่บางส่วน ซึ่งการ์ตูนของปีนี้ เป็นตามที่ในอินเตอร์เน็ตบอกว่า วันนี้เป็นวันอะไร ก็คิดว่าทำไมมันมีแบบนี้ ก็ไม่รู้ ก็เขียนรูปไปตามนั้น จะดูออกบ้างดูไม่ออกบ้างก็เดาๆ กันไป"

ต่อมาภาพบนจอโปรเจ็คเตอร์ ฉายภาพนักเรียนที่ปลูกพืชกับพี่ทหารที่กรมพลาธิการทหารบก กรมสมเด็จพระเทพฯ รับสั่งว่า 

"รูปนักเรียนที่โครงการทหารพันธุ์ดีที่ปากช่อง เขาก็ไปสอนเด็กนักเรียนปลูกผัก และมีวาดภาพประกอบ เด็กๆ ก็สนุกสนาน และนำไปทำที่บ้าน ก็เป็นที่พอใจของนักเรียนและผู้ปกครอง เด็กคนนี้เป็นตัวแทนของเด็กนักเรียนที่มาเรียนกับพี่ทหาร จริงๆ แล้วที่ปากช่องก็เตรียมอย่างดีจะไป ก็เกิดป่วยกระทั่งไปไม่ได้ ก็ต้องเข้าโรงพยาบาล แต่พอออกมาจากโรงพยาบาลก็ไปเยี่ยมใหม่อีกครั้งหนึ่ง"  

ภาพบวชป่า เป็นภาพลำดับถัดมา กรมสมเด็จพระเทพฯ รับสั่งว่า

"เรียกว่าบวชป่า เพราะเอาผ้าเหลืองมาใส่ให้ต้นไม้ เพราะต้องการว่าจะได้ไม่มีใครไปตัดทิ้งทำลาย ก็เป็นทริคอย่างหนึ่ง ไม่รู้ว่าได้ผลหรือเปล่าเพราะเห็นทำกันหลายๆ ที่"

นอกจากนี้ บรรยากาศวังสระปทุม ผู้ชมภาพยังได้เห็นสรรพสิ่งที่อยู่ในรั้วในวัง ดังเช่น ภาพวังสระปทุม แพนี้ของเต่ากับตะพาบต่างหาก น้องวรนุสมาทำไม 

"นี่ก็เป็นสัตว์เลี้ยงวังสระปทุม ความจริงแพนี้ทำไว้ให้เต่ากับตะพาบขึ้นไปกินผัก กินขนมปัง แต่มาทำไมไม่ทราบ บางทีก็เดินไปเดินมา ตัวใหญ่ๆ เข้ามาที่บ้านแล้วก็เคาะประตูอยากเข้า ทางเจ้าหน้าที่ก็บอกว่า มีเยอะเกินไป ให้พวกอุทยานจับเอาไปปล่อยอุทยานบ้าง แบบเดียวกันกับงูเหลือมจากที่มี 126 ตัว ตอนนี้ข่าวล่าสุดมี 132 ตัวแล้ว นับตั้งแต่มาอยู่วังสระปทุม 23 ปี

ตอนแรกก็อยากจะเลี้ยงเป็นสัตว์เลี้ยงวังสระปทุม แต่ใครๆ ก็บอกว่า ไม่ต้องการใช้ชีวิตร่วมกับงู ก็ยื่นคำขาดว่าอย่างนั้น ก็เลยให้ไปอยู่กับอุทยานแห่งชาติที่นู่นที่นี่ เพื่อเฝ้าดูว่า พฤติกรรมของงูเหลือมจะขึ้นต้นไม้ จะลงน้ำ ไปสังเกตการณ์สักพักหนึ่ง

ตัวสุดท้ายยาวประมาณ 4.1 เมตร นอนนิ่ง ที่กลางลำตัวมีก้อนตะปุ่มตะป่ำอยู่ ตอนแรกตกใจนึกว่า แมวต่างๆ ที่มีอยู่จะถูกกินไปบ้าง แต่ตัวที่ตั้งชื่อไว้ ขานชื่อแล้วอยู่ครบ ผู้สันทัดกรณีไปตรวจท้อง แล้วก็บอกว่าตัวนี้น่าจะใหญ่กว่าแมว เข้าใจว่าเป็นตัวเงินตัวทอง ก็ไม่แน่ใจ ไม่มีใครเอาไปเอ็กซเรย์ เขาก็รีบๆ จับไปปล่อย ซึ่งตัวนี้คงไม่หิวเพราะว่า เขาคงค่อยๆ ย่อย แต่ตัวก่อนหน้านี้ เขาจะกินแมว แต่มีคนมาช่วยแมว

แต่มีชาวที่บางคนบอกว่า เอ๊ะ...อาจจะไม่เป็นอะไรก็ได้ หรือว่าอาจจะกินชาวที่ไปแล้ว หรือมหาดเล็กอะไรสักอย่าง แต่ตัวนี้ย่อมๆ ไม่ได้ใหญ่อะไรนัก จะไปทำร้ายไม่ได้นะเพราะเป็นสัตว์สงวนตามกฎหมาย

เขาก็กลัวไปกินปลา กินอะไรต่างๆ ของเรา แต่อย่างว่าในวังสระปทุมก็กินกันไปกินกันมา แมวที่อยู่ในวังสระปทุมมานาน ที่ชื่อใบตอง ก็กินลูกตัวเงินตัวทอง ไม่เหลือแม้แต่ขาหน้าขาหลัง ไม่ทราบว่าทำไมกินเก่งขนาดนั้น ถึงกินตัวเงินตัวทองได้"

ภาพการแสดงงานเปิดโอลิมปิกฤดูหนาวที่ปักกิ่ง พระองค์ตรัสว่า

สำหรับการไปต่างประเทศปีนี้ ไปได้ 4 ประเทศ มีสาธารณรัฐประชาชนจีน ตอนแรกบอกท่านทูตว่าไม่ค่อยสบาย ไปไม่ไหว 

ท่านทูตบอกว่า ไหวสิ

ก็บอกว่าอาจจะต้องเข้าห้องน้ำบ่อย 

ท่านทูตก็บอกว่าห้องน้ำเต็มไปหมดเลยเยอะแยะ ไม่เป็นไรและแก้ได้หมดทุกเรื่อง

ไปตรวจแล้ว ฉีดยากันโควิดไม่ได้ผล เขาบอกว่า เดี๋ยวไปถึงไปเจอความต้านทานก็มาเอง ก็ไม่รู้จริงเท็จยังไง ในที่สุดก็ไปฉีดวัคซีนเพิ่ม ตรวจดูคราวนี้ก็มีความต้านทาน ไปบอกท่านทูตว่าไปได้แล้ว

ก็ไปดู ไม่ได้นั่งอยู่ข้างนอกเพราะเดินขึ้นลงบันไดลำบาก ก็มีการแสดงต่างๆ หลายรูปแบบ เดินแถวเข้ามา มีทีมไทยไปแข่ง แพ้ชนะไม่สำคัญ แต่เราก็มีนักกีฬาที่ไปแข่งได้อย่างสมศักดิ์ศรี ก็ไปดูของที่ระลึกกัน ทางฝ่ายทีมกีฬาก็มีมาฝากด้วย"

ภาพแม่น้ำสะแกกรัง พระองค์ทรงบรรยายภาพว่า

"ไปบ้านที่อุทัยธานี แม่น้ำสะแกกรัง แถวนี้มีเรือนแพหลายหลังที่ยังมีคนอยู่จริงๆ ตรงทางเดินเลียบแม่น้ำสะแกกรัง เช้าๆ เย็นๆ ก็ออกไปเดินออกกำลังกาย ก็จะเจอแมวเยอะแยะไปหมด

เพื่อนบ้านทุกคน ดูเหมือนจะมีแมวกันหมด ก็ทักทายแมวของเพื่อนบ้านทุกวัน ก็เลยทำให้สมุดภาพปีนี้ จะมีรูปแมวมากหน่อย ไม่รู้หมาจะตกกระป๋องไปหรือเปล่า มีหมาน้อยมาก ส่วนมากจะมีแมว แมวของเพื่อนบ้านไม่ใช่แมวของที่บ้าน"

ภาพทหารที่ดูแลอยู่ฐานปางหนุน พระองค์รับสั่งว่า

"อันนี้ย้ายไปที่เชียงราย แม่ฟ้าหลวง ทหารที่ดูแลชายแดนรายงานว่า เหตุการณ์ปกติ ไม่มีปัญหาอะไรมาก ใช้ตรงนั้นเป็นโครงการปลูกชาน้ำมันเพื่อให้ชาวบ้านมีรายได้เพิ่ม แต่ก็มีปัญหานิดหน่อยชาที่ปลูกไม่ใช่ชาใช้เครื่องดื่ม แต่เป็นชาน้ำมัน ก็คิดว่าเราจะเลยเปลี่ยนชื่อเป็น ชาคามิเลียตามภาษาอังกฤษ รูปแบบขวด แบรนด์ก็เปลี่ยนไป

เร็วๆ นี้ ลูกค้าแฟนขาประจำ เขาบอกว่า ทำกับข้าวก็ต้องใส่ทุกที ก็บอกว่า หาซื้อยากจังเลย ชาน้ำมันหาไม่มีขายแล้ว ก็บอกว่า ชาน้ำมันเหมือนกับชาคามิเลีย กว่าจะอธิบายกันได้ก็นานเหมือนกัน ก็บอกทีมงานว่า เราต้องประชาสัมพันธ์ จริงๆ ก็เหมือนกันเปลี่ยนชื่อให้เก๋หน่อยแต่ปรากฏว่า แฟนเก่าก็ข้องใจว่าคืออะไร"

ภาพสัตว์เลื้อยคลานวังคลองเตย กรมสมเด็จพระเทพฯ รับสั่งว่า

“อันนี้ไม่ใช่วังสระปทุม แต่เป็นที่วังปลายเนิน ที่ไปเล่นดนตรี ที่วังนี้ก็มีเหมือนกัน จะเข้าบ้านเข้าช่อง ดูแล้วเขาก็เป็นชาววังเหมือนกัน เพราะพวกนี้จะไม่ให้เขาอยู่ ก็ลำบาก ที่นี่มีงูเหลือมอะไรต่างๆ พร้อมมูล” 

ภาพฝูงดร.สุเมธ งานแสดงภาพ รับสั่งว่า

"เป็นส่วนหนึ่งของแขกที่มาในงาน เป็นเจ้าเก่า ก็เรียกว่า ฝูงด็อกเตอร์สุเมธ แต่คราวที่แล้วเป็นออนไลน์ แต่คราวนี้ตัวจริงเสียงจริงมา เดี๋ยวถ่ายรูปเพิ่มเติม นับไม่ค่อยถ้วนว่ามีด็อกเตอร์สุเมธกี่คน"

ต่อมา กรมสมเด็จพระเทพฯ ทรงบรรยายถึง ภาพโขนหน้าไฟพระราชทานเพลิง อาจารย์นิออน วัดเทพศิรินทราวาส ว่า

"ภาพนี้เป็นงานพระราชทานเพลิงศพ ท่านผู้หญิงนิออน สนิทวงศ์ (พลตรีหญิง ท่านผู้หญิงนิออน สนิทวงศ์ ณ อยุธยา) มีโขนหน้าไฟ"

ส่วน ภาพปล่อยปลาที่บ้านธงน้อย จังหวัดน่าน ที่ฉายบนจอโปรเจ็คเตอร์ รับสั่งว่า

"ก็ทำท่อปล่อยหน้าบ้านที่น่าน ที่ธงน้อย ในน้ำก็มีปลาพื้นเมืองอยู่หลายอย่าง ทางทหารก็จะนำไปเพาะพันธุ์เพิ่ม เพื่อเลี้ยงแล้วแจกให้ราษฎร แต่นำขึ้นมาแล้วมีปัญหา เพราะบางตัวมีโรค ทางประมงจังหวัดก็นำไปรักษา ก็ดีแล้วที่เลือกบางตัวไปเพาะพันธุ์ ก็จะเป็นพันธุ์พื้นเมือง"

ที่ปราสาทสด๊กก๊อกธม โบราณสถานขนาดใหญ่ในจังหวัดสระแก้ว แหล่งประวัติศาสตร์ของชนชาติขอม กรมสมเด็จพระเทพฯ เสด็จพระราชดำเนินไปทรงเปิดอุทยานประวัติศาสตร์สด๊กก๊อกธม เมื่อวันที่ 15 พฤษภาคม 2565 และทรงบันทึกและทรงตั้งชื่อภาพนี้ว่า ภาพปราสาทสด๊กก๊อกธม 

“ปราสาทสด๊กก๊อกธม เที่ยวนี้ก็ไปอีกครั้งตอนที่ซ่อมเสร็จเรียบร้อย สวยงาม มีพิพิธภัณฑ์ที่อธิบายว่าที่สด๊กก๊อกธม มีอะไรบ้าง ใครไปค้นคว้า ซ่อมกี่ครั้ง” 

เมื่อครั้งเสด็จฯ ไปทรงเปิดงานครบรอบ 108 ปี แห่งการสถาปนาโรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์สภากาชาดไทย ณ โถงกลางอาคารจักรพงษ์และทรงเปิดอาคารรัตนวิทยาพัฒน์ โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ ภายในงานประดับประดาด้วยเอกสารเก่าที่สำคัญและมีคุณค่า กรมสมเด็จพระเทพฯ ทรงบันทึกภาพเอกสารโรงพยาบาลจุฬา แล้วทรงเผยถึงสิ่งที่ทรงให้ความสนพระราชหฤทัยว่า 

"นี่เป็นนิทรรศการ 108 ปี โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ นำพวกเอกสารโรงพยาบาลมาจัดให้เป็นอาร์ตหน่อยเพื่อที่ว่า คนที่ดูจะได้เห็นภาพต่างๆ ของโรงพยาบาลสมัยก่อน สมัยก่อนโรงพยาบาลจุฬาฯ มีบริเวณที่เลี้ยงสัตว์มีโคนมหรือแพะนมอะไรสักอย่าง สำหรับรีดนมให้คนไข้รับประทานบำรุงร่างกาย"

สิ่งละอันพันละน้อยที่ทรงพบเห็นในระหว่างการเดินทาง ยังได้รับการบันทึกภาพไว้ ดังเช่น ภาพที่ขูดมะพร้าว อุทยานร.2 ภาพศิลปินน้อย และภาพปลาที่ทหารพันธุ์ดี ทหารการสัตว์ จังหวัดนครนายก โดยผู้ร่วมฟังการบรรยายต่างพากันยิ้มน้อยยิ้มใหญ่ไปกับผ่านเรื่องเล่าเหล่านั้น 

"ไปที่งานอุทยาน ร.2 มีการจัดแสดงอะไรต่างๆ หลายๆ อย่าง มีกระต่ายขูดมะพร้าวแสดงไว้ที่นั่น แล้วไปที่เชียงใหม่ที่วัดอุโมงค์ก็มีศิลปินน้อย มาโชว์รูปแล้ว คนนี้น่าจะอนาคตไกลในเชิงศิลปะ นี่ก็ปล่อยปลา ที่โครงการทหารพันธุ์ดี ที่นครนายก มีการเลี้ยงกบเป็นสัตว์ยอดนิยม อย่างในรูปนี้มีแต่ที่โครงการฯ 

แต่ที่วังสระปทุมจะมีแต่คางคก กบไม่เคยมี ทุกวังมีแต่คางคก สมัยเด็กๆ อยู่วังสวนจิตรฯ ก็มองดูไม่เคยเห็นกบเลย กบออกไข่จะเป็นเม็ดๆ ส่วนคางคกออกไข่เป็นสายยาวๆ"

ภาพวังสระปทุม งูตัวที่ 126 ยาว 4 เมตร โตเร็วที่สุดที่เคยมี 12.06 เป็นภาพที่ทรงบันทึกไว้ ขณะเจ้าหน้าที่ กำลังจับงู โดยมี แมวชาลี เดินผ่านอยู่ด้านหลัง   

"อันนี้ก็เป็นตัวเดิมน่าจะตัวที่ 126 ตัวพอๆ กัน ตัวที่พบใหม่ 4.1 เมตร แล้วข้างหลังคือ แมวชาลี ไม่กลัวหมา ไม่กลัวงูหวาดเสียวความไม่กลัวของเขา วันดีคืนดีต้องดูไม่ให้เขาไปอยู่ในท้องใคร แต่เขาน่าจะหนีทัน"

ส่วนที่ ภาพบ้านของพลโทบัญชร ดุลยพันธ์ จังหวัดเชียงราย กรมสมเด็จพระเทพฯ เสด็จฯ ไปทรงเยี่ยมสถานที่แห่งนั้น

“ไปที่บ้านของพลโทบัญชร ดุลยพันธ์ เขาชอบทำการเกษตร ก็ไปเยี่ยมกัน”

ภาพโรงเรียนตำรวจตระเวนชายแดนบ้านห้วยฆ้อง อำเภอชานุมาน จังหวัดอำนาจเจริญ เด็กนักเรียนเรียนการสาวไหมที่ปราชญ์ท้องถิ่นสอน รับสั่งว่า

“เราเรียกว่าเป็นปราชญ์ท้องถิ่น เขามาสอนเด็กนักเรียนให้สาวไหม”

ส่วน ภาพ เขื่อนสิรินธร นั้น กรมสมเด็จพระเทพฯ ทรงบันทึกภาพในระหว่างเสด็จพระราชดำเนินไปทอดพระเนตรโรงไฟฟ้าพลังงานแสงอาทิตย์ทุ่นลอยน้ำไฮบริตและทิวทัศน์อ่างเก็บน้ำบนเส้นทางเดินชมธรรมชาติ ณ อาคารสิรินธารประภากร เขื่อนสิรินธร อ.สิรินธร จ.อุบลราชธานี รับสั่งว่า

"ที่เขื่อนสิรินธร มีโซล่าร์เซลล์ ลอยอยู่กลางน้ำ การทำไฟฟ้า นอกจากใช้น้ำปั่นไฟฟ้าแล้ว ก็ยังใช้แสงอาทิตย์ที่ทำให้ไฟฟ้าเพิ่มขึ้น ลดรายจ่ายลงไป พวกสัตว์น้ำต่างๆ ไปหลบอยู่กันแดดกันฝนได้"

ที่โครงการทหารพันธุ์ดี ค่ายสีสองรัก จังหวัดเลย หนึ่งในโครงการพระราชดำริ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มูลนิธิชัยพัฒนา ศูนย์พัฒนาพันธุ์พืชจักรพันธ์เพ็ญศิริ จังหวัดเชียงราย จัดอบรมการปลูกผักปลอดภัยแก่กำลังพลที่มีความสนใจในด้านการเกษตร เพื่อให้มีโอกาสเรียนรู้การปลูกผักปลอดภัย กรมสมเด็จพระเทพฯ เสด็จฯ ไปทอดพระเนตรความคืบหน้าการดำเนินงาน เมื่อวันที่ 6 สิงหาคม 2565 เป็นที่มาของภาพเยี่ยมทหารพันธุ์ดี ค่ายสีสองรัก จังหวัดเลย 

ภาพ Ecole Cantonale d’agriculture, Pont-de-la-Morge เกิดขึ้นจากการเสด็จพระราชดำเนินยังต่างประเทศในรอบปี 2565 รับสั่งว่า

"ไปที่สวิตเซอร์แลนด์ ที่นี่จะมีวิทยาลัยทำเอ็มโอยูร่วมกับสถาบันเทคโนโลยีจิตรลดา มี 3 แห่ง มีงานที่เกี่ยวกับเกษตร วิศวะกรรม งานพวกโรงแรม กับโภชนาการอาหาร เขาก็สลักชื่อของทุกคนที่ไปในลูกแอปเปิ้ลไว้ให้

ที่นี่ก็น่าสนใจ คือนอกจากเป็นวิทยาลัยอย่างธรรมดาแล้ว ในพื้นที่ยังมีเกษตรกรที่ทำงานเกษตร แปรรูปเช่นไม้ผลเป็นน้ำผลไม้ แล้วชาวบ้านก็จะมาอธิบายเอง มีร้านขายของด้วย คราวหน้ากะจะไปอีกสองแห่งที่ทำเอ็มโยูแล้วที่ยังไม่มีเวลาไปเยี่ยม"

อีกทั้ง ภาพแอปเปิ้ลพระนามาภิไธย Ecole Cantonale d’agriculture เป็นภาพต่อเนื่องที่กรมสมเด็จเทพฯทรงบันทึกไว้ รับสั่งด้วยพระอารมณ์ขันว่า

“เขาทำให้เป็นพิเศษ อร่อยด้วย ก็ชิมตัวเองไปแล้ว”

ก่อนจะทรงปิดท้ายการบรรยายด้วยภาพบนจอโปรเจ็คเตอร์ที่มีข้อความว่า เชิญถ่ายภาพในนิทรรศการได้ตามสบาย

“เช่นเดียวกับทุกครั้ง ในนิทรรศการไม่ห้ามถ่ายรูป ยิ่งถ่ายมากก็ยิ่งเป็นเกียรติ ขอบคุณทุกท่านที่มาในวันนี้ดังเดิม หวังว่าวันหน้าจะได้จัดอีก ขอบคุณมาก” 

กรมสมเด็จพระเทพฯ รับสั่งแล้วเสด็จพระราชดำเนินโดยลิฟต์ไปทรงตัดริบบิ้นเปิดงานนิทรรศการ “สืบมรรคา ทัศนาทั่วไทย” ณ ชั้น 9 หอศิลปวัฒนธรรมแห่งกรุงเทพมหานคร ทอดพระเนตรภาพถ่ายฝีพระหัตถ์โดยทั่วทั้งบริเวณ อีกทั้งมีพระราชปฏิสันถารแก่ผู้มาเฝ้าฯ ทรงพระเกษมสำราญและทรงฉายพระรูปร่วมกับแขกที่มาร่วมงานอย่างไม่ถือพระองค์