ระบบ "คอมพาร์ทเมนต์" พาไทยปลอดภัยจาก "ไข้หวัดนก" ย้ำความเชื่อมั่นอุตสาหกรรมสัตว์ปีกไทย

ช่วงมกราคม 2565 องค์การโรคระบาดสัตว์ระหว่างประเทศ (OIE) ได้รายงานพบการระบาดของโรคไข้หวัดนก (avian influenza, AI) สายพันธุ์รุนแรงในมากกว่า 30 ประเทศทั่วโลก ทั้งในทวีปยุโรป อเมริกาเหนือ แอฟริกา รวมทั้งในเอเชีย อาทิ จีน ไต้หวัน ญี่ปุ่น เกาหลี เวียดนาม รวมถึงทางองค์การอนามัยโลก (WHO) รายงานยืนยันการติดเชื้อไวรัสไข้หวัดนกสายพันธุ์ H5N1 ในคนในอังกฤษ และยืนยันพบการติดเชื้อสายพันธุ์ H5N6 ในผู้ป่วยในจีน ซึ่งล่าสุดมีผู้เสียชีวิต 2 คน จากผู้ติดเชื้อ 5 คน  ดังนั้นโรคไข้หวัดนกจึงเป็นโรคติดเชื้อสำคัญที่ก่อปัญหาต่อทั้งเกษตรกรผู้เลี้ยงและอุตสาหกรรมผลิตสัตว์ปีก และนับเป็นปัญหาสำคัญทางด้านสาธารณสุข

คำถามคือ "ประเทศไทย" มีความพร้อมและมีระบบป้องกันโรคที่ดีแค่ไหน? ในการรับมือกับการระบาดของโรคที่หลายประเทศทั่วโลกเผชิญ

"คอมพาร์ทเมนต์" (Compartment) หรือระบบการเลี้ยงสัตว์ปีกในฟาร์มและโรงเรือนระบบปิด ภายใต้ระบบมาตรฐานจัดการด้านความปลอดภัยทางชีวภาพและการเฝ้าระวังโรค มีขั้นตอนการวิเคราะห์อันตรายและจุดวิกฤติที่ต้องควบคุมและวางมาตรการป้องกัน เพื่อลดโอกาสเกิดโรคภายในฟาร์ม นับเป็นระบบสำคัญที่ทำให้ประเทศไทยปลอดจากการระบาดของโรคไข้หวัดนกสายพันธุ์รุนแรงในช่วงมากกว่า 10 ปีมานี้ และยังคงสถานะประเทศปลอดโรคไข้หวัดนกตามรายงานขององค์การโรคระบาดสัตว์ระหว่างประเทศตั้งแต่ปี 2551 จนถึงปัจจุบัน ซึ่งกรมปศุสัตว์ได้นำหลักการดังกล่าวมาจาก OIE สำหรับเป็นมาตรการสำคัญในการควบคุม ป้องกัน และเฝ้าระวังโรคไข้หวัดนกตลอดกระบวนการผลิตสัตว์ปีกในประเทศไทย

บริษัท เจริญโภคภัณฑ์อาหาร จำกัด (มหาชน) หรือ ซีพีเอฟ เป็นผู้ผลิตรายแรกของไทยในโครงการนำร่องโดยกรมปศุสัตว์ที่นำรูปแบบการบริหารจัดการภายใต้ระบบคอมพาร์ตเมนท์มาใช้ โดยซีพีเอฟผ่านการรับรองมาตรฐานคอมพาร์ทเมนต์สำหรับฟาร์มสัตว์ปีกเนื้อตั้งแต่ปี 2554 และได้ขยายขอบเขตการรับรองมาตรฐานครอบคลุมตลอดกระบวนการผลิต ตั้งแต่โรงงานผลิตอาหารสัตว์ ฟาร์มสัตว์ปีกพันธุ์ โรงฟักไข่สัตว์ปีก ฟาร์มสัตว์ปีกเนื้อ และโรงงานแปรรูปสัตว์ปีก

มาตรฐานระบบคอมพาร์ตเมนท์ มีแนวคิดหลัก คือ "วิธีที่ดีที่สุดก็คือต้องป้องกันตั้งแต่ต้นทาง" ด้วยการควบคุม ป้องกัน และเฝ้าระวังโรค ประกอบด้วยการจัดการ 4 ประเด็นหลัก ได้แก่

1. กำหนดมาตรการด้านความปลอดภัยทางชีวภาพ (biosecurity management system) โดยดำเนินการวิเคราะห์อันตรายและจุดวิกฤติที่ต้องควบคุมและวางมาตรการป้องกัน (HACCP) ตลอดกระบวนการผลิต
2. มีการตรวจเชิงรุกเพื่อเฝ้าระวังโรคไข้หวัดนกในฝูงสัตว์ปีกที่เลี้ยงในฟาร์มและสัตว์ปีกในพื้นที่กันชนรัศมี 1 กิโลเมตร รอบฟาร์มอย่างต่อเนื่อง (Surveillance)
3. วางมาตรการควบคุมโรคไข้หวัดนกในฟาร์มและพื้นที่กันชนรัศมี 1 กิโลเมตร รอบฟาร์มตามข้อกำหนดของกรมปศุสัตว์ (Disease Control)
4. วางระบบทวนสอบย้อนกลับ (Traceability System) ทำให้สามารถติดตามข้อมูลการผลิตได้ตลอดห่วงโซ่อาหาร เริ่มจากโรงงานอาหารสัตว์ ฟาร์มสัตว์ปีกพันธุ์ โรงฟักไข่ ถึงโรงงานเชือดและแปรรูป ซึ่งหากเกิดปัญหาเกี่ยวกับกระบวนการผลิตหรือผลิตภัณฑ์ก็สามารถทวนสอบกลับได้
    

นอกจากระบบคอมพาร์ทเมนต์ที่ยึดหลัก "ป้องกันตั้งแต่ต้นทาง" โดยมีสัตว์เป็นศูนย์กลาง ด้วยการเลี้ยงในโรงเรือนปิดที่มีการควบคุมสภาพแวดล้อม (Evapurative cooling system) แล้ว ซีพีเอฟได้นำระบบควบคุมทางไกลผ่านระบบคอมพิวเตอร์ ทั้งระบบปัญญาประดิษฐ์ (Artificial Intelligence) และ Internet of Thing (IoT) มาประยุกต์ใช้สำหรับติดตามสุขภาพสัตว์ภายในฟาร์มได้ตลอด 24 ชั่วโมง อาทิ กล้องวงจรปิด การควบคุมระบบระบายอากาศ แสง ความชื้น อุณหภูมิภายในโรงเรือน อุปกรณ์อัตโนมัติควบคุมให้อาหารและน้ำ เครื่องชั่งน้ำหนักอัตโนมัติ หุ่นยนต์กลับแกลบ ทำให้เจ้าหน้าที่สัตวบาลไม่จำเป็นต้องเข้าไปภายในโรงเรือนบ่อยครั้ง ลดความเสี่ยงที่จะนำโรคเข้าสู่ฝูงสัตว์ปีก พร้อมกันนี้มีการพัฒนา Application เพื่อช่วยควบคุม ติดตาม รายงานและวิเคราะห์ข้อมูลด้านประสิทธิภาพการเลี้ยงให้รวดเร็วยิ่งขึ้น

นอกจากนี้ การที่ไทยเป็นประเทศผู้ส่งออกไก่เนื้ออันดับ 4 ของโลก และมีตลาดส่งออกหลัก คือ สหภาพยุโรป และญี่ปุ่น ซึ่งเป็นประเทศที่ให้ความสำคัญในเรื่องความปลอดภัยทางอาหารและมาตรฐานการผลิตสูงมาก เป็นการยืนยันว่าอุตสาหกรรมสัตว์ปีกของไทยต้องเข้มงวดด้านมาตรฐานความปลอดภัยขั้นสูงสุดมาอย่างต่อเนื่อง ที่สำคัญคือ คนไทยได้กินเนื้อไก่และเนื้อเป็ดมาตรฐานเดียวกับยุโรปเช่นกัน

สพ.ญ.ดร.พัชรีภรณ์ นิลวิไล ผู้ช่วยกรรมการผู้จัดการ สัตวแพทย์บริการด้านสัตว์ปีก ซีพีเอฟ กล่าวยืนยันถึงการควบคุมคุณภาพและติดตามสุขภาพสัตว์ในฟาร์มเลี้ยงสัตว์ปีกเนื้อ ซึ่งจะมีการสุ่มเก็บตัวอย่างสวอปและอวัยวะทุกฝูงก่อนปลด เพื่อส่งตรวจวิเคราะห์ว่าฝูงสัตว์ปีกนั้นปลอดจากไวรัสไข้หวัดนกและนิวคาสเซิล รวมถึงตรวจยืนยันว่าไม่มียาปฏิชีวนะและสารเคมีตกค้าง และเพื่อสร้างความมั่นใจของผู้บริโภค ทางโรงงานแปรรูปจะส่งตัวอย่างเนื้อและผลิตภัณฑ์เพื่อตรวจยืนยันอีกครั้งว่า ผลิตภัณฑ์ที่จะส่งถึงมือผู้บริโภค ปราศจากจุลชีพก่อโรคและปลอดสารตกค้าง การดำเนินการทุกขั้นตอนต้องมีผลรับรองผ่านเกณฑ์การตรวจทางห้องปฏิบัติการ โดยห้องปฏิบัติการที่ทดสอบได้รับการรับรองมาตรฐาน ISO/IEC17025:2017 และปฏิบัติตามหลักเกณฑ์การขออนุมัติจับและเคลื่อนย้ายสัตว์ปีกสู่โรงงานแปรรูปจากกรมปศุสัตว์

พร้อมกันนี้ สพ.ญ.ดร.พัชรีภรณ์ ให้คำแนะนำเกี่ยวกับแนวทางป้องกันโรคติดต่อจากสัตว์ปีกสำหรับบุคคลท้่วไปว่า ควรหลีกเลี่ยงการสัมผัสสัตว์ปีกไม่ทราบประวัติที่มีอาการผิดปกติหรือสงสัยว่าป่วย หากจำเป็นต้องสัมผัสให้ใช้สบู่ล้างมือให้สะอาดทันทีหลังสัมผัสหรือดูแลสัตว์ปีก ส่วนการบริโภคเนื้อสัตว์ปีกและผลิตภัณฑ์จากสัตว์ปีกอย่างปลอดภัย ควรล้างมือทั้งก่อนและหลังปรุงอาหารอย่างถูกวิธี เลือกซื้อวัตถุดิบและทานอาหารที่ผลิตจากเนื้อสัตว์ปีก ไข่ และผลิตภัณฑ์จากแหล่งผลิตที่ผ่านการรับรองมาตรฐาน โดยผ่านการปรุงสุกก่อนรับประทานด้วยอุณหภูมิมากกว่า 70 องศาเซลเซียส ระหว่างขั้นตอนการปรุงควรแยกชุดอุปกรณ์ที่สัมผัสกับวัตถุดิบสดและอาหารที่ปรุงสุกแล้ว หากพบสัตว์ปีกป่วยตายผิดปกติห้ามนำสัตว์ปีกไปประกอบอาหาร รวมถึงต้องส่งเสริมให้ความรู้แก่ผู้เลี้ยงสัตว์ปีกและผู้เกี่ยวข้องถึงเรื่องสุขศาสตร์ วิธีการสังเกตอาการของสัตว์ปีกที่ป่วย และแนวทางการปฏิบัติเพื่อการป้องกันโรคอย่างต่อเนื่อง

ภายใต้มาตรฐานระบบคอมพาร์ทเมนต์ที่ยึดปฏิบัติคือ "การป้องกันโรคตั้งแต่ต้นทาง" ควบคู่ไปกับเทคโนโลยีที่ซีพีเอฟได้นำมาประยุกต์ใช้และพัฒนาขึ้น มีส่วนช่วยให้สามารถจัดการด้านการเลี้ยงได้สะดวกมากขึ้น สามารถติดตามและวิเคราะห์สถานะทางสุขภาพระหว่างการเลี้ยงสัตว์ปีกได้รวดเร็ว ช่วยลดความเสี่ยงต่อการสัมผัสสัตว์ นับเป็นมาตรการป้องกันโรคที่ช่วยสร้างความมั่นใจให้กับอุตสาหกรรมการผลิตสัตว์ปีกของไทย ทำให้ประเทศไทยปลอดภัยจากโรคไข้หวัดนกและโรคระบาดสำคัญ และเป็นหลักประกันอาหารปลอดภัยสำหรับผู้บริโภค