การแก้หนี้อย่างยั่งยืนนั้น … สำคัญไฉน (ตอนที่ 1)

เพราะการเป็นหนี้ อาจเกิดจากหลายสาเหตุ แต่สิ่งสำคัญคือ จะแก้ปัญหาหนี้ที่มีอยู่อย่างยั่งยืนได้อย่างไร เพื่อให้ดำรงชีพอย่างมีความสุข

วันนี้ ผู้เขียนจึงขอแนะนำมาตรการดีๆ เพื่อการแก้หนี้ยั่งยืน คือ การให้สินเชื่ออย่างรับผิดชอบและเป็นธรรม (Responsible lending, RL) ซึ่งบางหลักเกณฑ์เริ่มมีผลบังคับใช้ตั้งแต่ต้นปี 2567 

การแก้ปัญหาหนี้ครัวเรือน เป็นเรื่องที่ ธปท. ให้ความสำคัญอย่างต่อเนื่อง โดยได้ออกมาตรการช่วยเหลือลูกหนี้ ที่สอดคล้องกับสถานการณ์ ตั้งแต่ออกมาตรการช่วยเหลือลูกหนี้แบบปูพรมในช่วงโควิด แล้วปรับเป็นการช่วยเหลือแบบเฉพาะจุดหลังสถานการณ์เศรษฐกิจทยอยปรับดีขึ้น

จนล่าสุด ธปท. ได้ออกมาตรการ RL เพื่อแก้ปัญหาหนี้ครัวเรือนแบบครบวงจร โดยหวังที่จะเห็นการปรับพฤติกรรมกันทั้งเจ้าหนี้และลูกหนี้

โดยให้ “เจ้าหนี้รับผิดชอบ” ช่วยลูกหนี้ตลอดวงจรหนี้ ตั้งแต่ก่อน/กำลังจะเป็นหนี้ ระหว่างเป็นหนี้เมื่อลูกหนี้มีปัญหาชำระหนี้ จนถึงการดำเนินคดีและโอนขายหนี้

ขณะเดียวกัน ก็ส่งเสริมให้ “ลูกหนี้มีวินัย” ทางการเงินที่ดีขึ้น ผ่านการให้ข้อมูล เงื่อนไขและคำเตือนที่ลูกหนี้ควรรู้ เพื่อกระตุกพฤติกรรม (nudge) และบริหารจัดการหนี้ของตนเองได้

มาตรการ RL ประกอบด้วย 3 เรื่องสำคัญ คือ
1. การปรับโครงสร้างหนี้ โดยเจ้าหนี้ต้องช่วยลูกหนี้อย่างต่อเนื่อง ด้วยการปรับปรุงโครงสร้างหนี้ ที่มีผลบังคับใช้ตั้งแต่ 1 มกราคม 2567 แล้ว

2. การแก้ปัญหาหนี้เรื้อรัง (Persistent Debt, PD) ให้กลุ่มเปราะบาง โดยเจ้าหนี้ต้องช่วยเหลือกลุ่มเปราะบางให้สามารถปิดจบหนี้ได้ ซึ่งจะมีผลบังคับใช้ตั้งแต่ 1 เมษายน 2567

3. การคุ้มครองสิทธิลูกหนี้ ให้เป็นธรรมยิ่งขึ้น

นับตั้งแต่ 1 มกราคม 2567 สิ่งที่เจ้าหนี้และลูกหนี้ต้องทำ ในกรณีการปรับโครงสร้างหนี้มีอะไรบ้าง

- เจ้าหนี้ต้องช่วยเหลือลูกหนี้ ทั้งรายย่อยและ SMEs ดังนี้

1. ต้องเสนอแนวทางปรับโครงสร้างหนี้ ที่สอดคล้องกับความสามารถในการชำระหนี้และเหลือเงินเพียงพอในการดำรงชีพ ตั้งแต่ลูกหนี้เริ่มมีปัญหาชำระหนี้ แต่ยังไม่เป็นหนี้เสีย (NPL) และไม่เคยปรับโครงสร้างหนี้มาก่อน อย่างน้อย 1 ครั้ง 

2. กรณีลูกหนี้เป็น NPL แล้ว ทางเจ้าหนี้ต้องเสนอปรับโครงสร้างหนี้ให้ลูกหนี้ที่เป็น NPL อีกอย่างน้อย  1 ครั้ง ก่อนฟ้องดำเนินคดี โอนขายหนี้ ยึดทรัพย์ และ 3. ห้ามโอนขายหนี้ในช่วง 60 วัน หลังเสนอแผนปรับโครงสร้างหนี้

- สิ่งที่ลูกหนี้ควรทำ คือ

1. รีบติดต่อเจ้าหนี้เมื่อมีปัญหา

2. เข้าใจเงื่อนไขการปรับโครงสร้างหนี้ เช่น การขยายระยะเวลาชำระหนี้ ซึ่งจะช่วยให้จำนวนผ่อนต่อเดือนลดลง แต่ดอกเบี้ยรวมจะมากขึ้น และ

3. ทำตามเงื่อนไขที่ได้รับ ชำระหนี้ตรงเวลา

ช่องทางที่ลูกหนี้สามารถใช้ในการติดต่อเจ้าหนี้ มีอะไรบ้าง

ลูกหนี้สามารถติดต่อเจ้าหนี้เพื่อปรึกษาปัญหาหนี้และขอปรับโครงสร้างหนี้ได้โดยตรง ผ่านสาขาของสถาบันการเงิน Call Center เจ้าหน้าที่สินเชื่อ หรือฝ่ายงานที่ดูแลสินเชื่อของลูกหนี้

ช่องทางเสริมของ ธปท. เพื่อช่วยเหลือลูกหนี้ที่มีปัญหาการชำระหนี้ ได้แก่
2.1 ทางด่วนแก้หนี้ เป็นช่องทางเสริมออนไลน์สำหรับประชาชนในการขอความช่วยเหลือด้านการผ่อนชำระหนี้ โดยสามารถลงทะเบียนผ่านช่องทาง https://app.bot.or.th/1213/DebtCase
2.2 หมอหนี้เพื่อประชาชน เป็นช่องทางให้คำปรึกษาเกี่ยวกับการแก้ปัญหาหนี้อย่างครบวงจรแก่ลูกหนี้รายย่อยและ SMEs โดยติดต่อผ่านช่องทาง https://app.bot.or.th/doctordebt

นอกจากนี้ นับตั้งแต่ 1 มกราคม 2567 เป็นต้นมา ลูกหนี้ยังได้รับการคุ้มครองสิทธิให้เป็นธรรมยิ่งขึ้น โดยสิ่งที่เจ้าหนี้ต้องทำ คือ

1. การคิดดอกเบี้ย/ค่าธรรมเนียมให้เป็นธรรม เช่น ไม่คิดค่าปรับไถ่ถอนสินเชื่อก่อนกำหนด (prepayment fee) สำหรับสินเชื่อส่วนบุคคลทุกประเภท ยกเว้นกรณี refinance สินเชื่อบ้านในช่วง 3 ปีแรก เพื่อให้ลูกหนี้ยังมีโอกาสได้ดอกเบี้ยต่ำอยู่ (teaser rate) 

และ ไม่คิดค่าธรรมเนียมการปรับปรุงโครงสร้างหนี้ ยกเว้นค่าประเมินราคาหลักประกัน ซึ่งจำเป็นต้องนำข้อมูลดังกล่าว มาใช้ประกอบการพิจารณากำหนดเงื่อนไขการปรับปรุงโครงสร้างหนี้ นอกจากนี้ ตั้งแต่ 1 กรกฎาคม 2567 เจ้าหนี้จะต้องไม่คิดดอกเบี้ยทบต้นของสินเชื่อรายย่อยทั้งหมดด้วย

2. การไม่บังคับให้ลูกหนี้กดเงินทันที หลังได้รับอนุมัติสินเชื่อบัตรกดเงินสด

3. การให้ข้อมูลสำคัญถูกต้องครบถ้วนและเปรียบเทียบได้ เช่น ผ่านสื่อโฆษณา การเสนอขาย และการแก้หนี้

4. การแจ้งเตือนกระตุ้นการชำระหนี้อย่างมีวินัย

สิ่งที่ลูกหนี้ควรรู้ เกี่ยวกับการคุ้มครองสิทธิลูกหนี้ มีอะไรบ้าง
1. รู้สิทธิและข้อมูลสำคัญ เช่น เลือกช่วงเวลาเบิกสินเชื่อบัตรกดเงินสดได้ รู้อัตราดอกเบี้ยและภาระดอกเบี้ยตลอดระยะเวลาการกู้ ทั้งกรณีการจ่ายปกติ การจ่ายขั้นต่ำและการผิดนัดชำระ รวมถึง รู้ข้อดี-ข้อเสีย ของการแก้หนี้วิธีการต่างๆ

2. รู้ช่องทางร้องเรียน หากได้รับบริการไม่เป็นธรรม สามารถติดต่อร้องเรียนได้ที่ Call Center ของผู้ให้บริการแต่ละแห่ง รวมถึงการขอคำปรึกษาหรือร้องเรียนมาที่ ธปท. หรือ โทร 1213

มาตรการ RL นี้ ต้องอาศัยความร่วมมือจากทุกภาคส่วน เพื่อให้การแก้หนี้ครัวเรือนมีประสิทธิภาพ และ ยั่งยืน คือ

1. เจ้าหนี้ ที่ต้องช่วยลูกหนี้อย่างต่อเนื่องด้วยการปรับโครงสร้างหนี้ และช่วยลูกหนี้ที่เข้าข่ายมีหนี้เรื้อรัง ให้ปิดจบหนี้ได้ รวมถึงคุ้มครองสิทธิลูกหนี้ให้เป็นธรรมยิ่งขึ้น

  2. ลูกหนี้ ที่ต้องปรับตัวและสร้างวินัยทางการเงินเพิ่มขึ้น (responsible borrowing) เช่น รู้สิทธิและเงื่อนไขสำคัญของสินเชื่อก่อนกู้ เป็นหนี้เท่าที่จำเป็นและชำระคืนไหว และเมื่อมีปัญหาชำระหนี้ ให้รีบติดต่อเจ้าหนี้

3. ธปท. ที่ต้องกำกับผู้ให้บริการทางการเงินอย่างทันการณ์และเข้มแข็ง เพื่อให้ลูกหนี้ได้รับการดูแลและคุ้มครองอย่างเหมาะสม และสามารถแก้ไขปัญหาหนี้ครัวเรือนได้ยั่งยืน

ในฉบับหน้า ผู้เขียนจะขอขยายความ ในส่วนของการช่วยเหลือลูกหนี้เรื้อรังกลุ่มเปราะบางให้สามารถปิดจบหนี้ได้ ซึ่งจะมีผลบังคับใช้ตั้งแต่ 1 เมษายน 2567 กันต่อไปค่ะ

บทความนี้เป็นความคิดเห็นส่วนบุคคล จึงไม่จำเป็นต้องสอดคล้องกับความเห็นของหน่วยงานที่ผู้เขียนสังกัด

ดร.พรเพ็ญ สดศรีชัย
ธนาคารแห่งประเทศไทย