อีสาน พระไม้ ฮูปแต้ม ก่อนวิถีศรัทธาช่างพื้นบ้านเลือนหาย
“วิถีศรัทธาอีสาน : มรดกวัฒนธรรมจากอดีตสู่ปัจจุบัน” นิทรรศการแสดง พระไม้ ฮูปแต้ม ศิลปวัตถุจากความศรัทธาของช่างฝีมือพื้นบ้านแดนอีสาน
นิทรรศการ “วิถีศรัทธาอีสาน : มรดกวัฒนธรรมจากอดีตสู่ปัจจุบัน” เป็นส่วนหนึ่งของ "โครงการแผนงานโครงการวิจัยการบริหารจัดการพิพิธภัณฑ์ศิลปกรรมแห่งชาติ" ร่วมกับ มหาวิทยาลัยขอนแก่น จัดขึ้นเพื่อนำเสนอวิถีความศรัทธาของพุทธศาสนาในภาคอีสาน ผ่าน “ศิลปวัตถุทางศาสนา” ที่สำคัญของภาคอีสาน
ได้แก่ พระไม้ กับ ฮูปแต้ม เพื่อเผยแพร่ศิลปะท้องถิ่นให้เป็นที่รู้จักมากยิ่งขึ้น ซึ่งเป็นพันธกิจสำคัญของพิพิธภัณฑ์ศิลปกรรมแห่งชาติ และเป็นต้นแบบให้กับนิทรรศการภายในพิพิธภัณฑ์ศิลปกรรมแห่งชาติ
"พระพุทธรูปไม้" หรือที่นิยมเรียกโดยย่อว่า “พระไม้” หมายถึงพระพุทธรูปไม้ขนาดเล็กที่มีลักษณะคล้ายตุ๊กตา แกะสลักโดยช่างชาวบ้านแบบหยาบ ๆ ไม่อ่อนช้อย
พระไม้ เป็นศิลปวัตถุและงานช่างฝีมือที่เป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัวของวัฒนธรรมอีสาน อีกทั้งยังสะท้อนความเป็นมาของวิถีชีวิต ประเพณี ภูมิปัญญา และคติความเชื่อทางพุทธศาสนาในภูมิภาคนี้
จัดเป็นผลงานที่แสดงให้เห็นถึงฝีมือและเอกลักษณ์เฉพาะตัวของช่างคนนั้น เป็นชิ้นงานที่ผสานความศรัทธา ความมุมานะ เพื่อเป็นพุทธบูชาแก่ตนในการสร้างวัตถุสำหรับสักการะให้แก่ผู้คนทั่วไป
งานฝีมือเหล่านี้กลับเลือนหายไปจากภาคอีสาน เนื่องด้วย ศาสนามีบทบาทในวิถีชีวิตของผู้คนลดน้อยลง ส่งผลให้มีผู้สืบทอดงานฝีมือนี้น้อยลงตาม อีกทั้งวัดบางแห่งที่เก็บพระไม้ก็ไม่บำรุงรักษา ปล่อยให้ชำรุดทรุดโทรม จึงส่งผลให้พระไม้ไม่เป็นที่รับรู้ของผู้คนในยุคปัจจุบัน
ฮูปแต้ม หรือ "รูปแต้ม" หมายถึงจิตรกรรมฝาผนังของวัฒนธรรมอีสาน เป็นการแสดงออกถึงศรัทธาในพุทธศาสนาของ "ช่างแต้ม" หรือจิตรกรผู้วาดฮูปแต้ม
แม้ว่าเนื้อหาใน "ฮูปแต้ม" จะถ่ายทอดเรื่องราวทางพุทธศาสนาเหมือนกับจิตรกรรมฝาผนังในภาคอื่น แต่เอกลักษณ์เฉพาะตัวของฮูปแต้มที่แตกต่างจากจิตรกรรมฝาผนังอื่น ๆ คือ การบอกเล่าเรื่องราววรรณกรรมท้องถิ่นของอีสาน โดยเฉพาะเรื่อง "สินไซ" ซึ่งเป็นวรรณกรรมชาดก
อีกทั้งยังมี "ภาพกาก" หรือภาพจิตรกรรมแสดงถึงชีวิตความเป็นอยู่ในชีวิตประจำวันของชาวอีสานที่ช่างแต้มวาดออกมาไม่ได้ประณีตนัก
ลักษณะเหล่านี้เป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์สังคมอีสาน และควรค่าแก่การอนุรักษ์ เนื่องจากจิตรกรวาดภาพฝาผนังในปัจจุบัน วาดภาพในแนวไทยประเพณีแบบภาคกลาง หรือแบบร่วมสมัยมากขึ้น
จากการที่ศิลปะทั้งสองแบบนี้ คือ "พระไม้" และ "ฮูปแต้ม" ต่างเป็น อัตลักษณ์ของวัฒนธรรมท้องถิ่นในภาคอีสาน จึงถือเป็นมรดกทางภูมิปัญญาพื้นบ้านที่สำคัญ และสมควรได้รับการสนับสนุนเพื่ออนุรักษ์ไม่ให้เลือนหาย รวมถึงเผยแพร่ให้เป็นที่รู้จักมากขึ้น
จึงเกิดเป็นงานนิทรรศการ “วิถีศรัทธาอีสาน : มรดกวัฒนธรรมจากอดีตสู่ปัจจุบัน” เพื่อให้ประชาชนทั่วไปได้เข้าชมเพื่อสืบทอดงานฝีมืออันล้ำค่านี้ไม่ให้เลือนหายไป อีกทั้งนิทรรศการดังกล่าวยังเป็นต้นแบบสำหรับนิทรรศการผลงานศิลปะท้องถิ่นที่จะนำไปจัดแสดงใน "พิพิธภัณฑ์ศิลปกรรมแห่งชาติ" ต่อไป
โดยนิทรรศการนี้ได้นำ "พระไม้" ที่จัดเก็บใน หอพุทธศิลป์ ศูนย์ศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยขอนแก่น รวมถึงพระไม้ที่สำคัญจากจังหวัดอื่น ๆ และ จำลองฮูปแต้ม ที่สำคัญในวัดต่าง ๆ ของภาคอีสานมาจัดแสดง
นิทรรศการ วิถีศรัทธาอีสาน : มรดกวัฒนธรรมจากอดีตสู่ปัจจุบัน กำหนดจัดแสดงระหว่างวันที่ 22– 27 มีนาคม 2565 ณ ศูนย์ศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยขอนแก่น จ.ขอนแก่น
นิทรรศการครั้งนี้ยังมี การเสวนาวิชาการในหัวข้อ “ความเชื่อท้องถิ่น: การอนุรักษ์และเศรษฐกิจสร้างสรรค์” โดยมีวิทยากรผู้ทรงคุณวุฒิมาพูดคุยเพื่อสะท้อนให้เห็นว่าความเชื่อท้องถิ่นสามารถนำมาดัดแปลงเป็นผลิตภัณฑ์การออกแบบหรือประยุกต์ใช้กับเศรษฐกิจสร้างสรรค์เพื่อเสริมสร้างชุมชนท้องถิ่นและประเทศอีกด้วย
ติดตามข้อหัวเสวนาและ วัน-เวลา ได้ที่ เฟซบุ๊ก ศูนย์ศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยขอนแก่น KKU Art&Culture Center
อนึ่ง พิพิธภัณฑ์ศิลปกรรมแห่งชาติ รับผิดชอบจัดตั้งโดย "สถาบันพิพิธภัณฑ์ศิลปกรรมแห่งชาติ" ซึ่งกำกับดูแลโดย "วิทยสถานด้านสังคมศาสตร์ มนุษยศาสตร์ และศิลปกรรมศาสตร์แห่งประเทศไทย" หรือ Thailand Academy of Social Sciences, Humanities and Arts ; TASSHA (ธัชชา) ภายใต้กระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม
