เปิดที่มา 13 เมษายน “วันสงกรานต์” ทำไม "เทศกาลสงกรานต์" ต้องเป็นวันที่ 13-15 เม.ย.
13 เมษายน “วันสงกรานต์” ทราบไหมว่า เดิมที “เทศกาลสงกรานต์” เป็นการกำหนดวันตามหลักโหราศาสตร์ ทำให้แต่ละปี “สงกรานต์” ไม่ได้ล็อกไว้แค่วันที่ 13-15 เม.ย. เท่านั้น แล้วการวันสงกรานต์อย่างในปัจจุบันเริ่มขึ้นตั้งแต่เมื่อไหร่ ทำไมจึงเป็นเช่นนั้น
เทศกาล “สงกรานต์ 2565” เริ่มต้นขึ้นอย่างเป็นทางการในวันที่ 13 เมษายนนี้ เหมือนๆ กับทุกปี ซึ่งนับเป็นช่วงเวลาที่หลายคนต่างรอคอย ทั้งคนที่จะได้กลับภูมิลำเนาไปเยี่ยมครอบครัว หรือได้พักผ่อนเต็มๆ จากวันหยุดยาวของเทศกาล
นอกจากนั้น สงกรานต์นั้นนับเป็นอีกหนึ่งวันที่สำคัญทาง “โหราศาสตร์” เนื่องจากเป็นวันที่อาทิตย์ย้ายเข้า “ราศีเมษ” จักรราศีแรกของปี จึงทำให้ในอดีตวันสงกรานต์นี้ยังเป็น “วันปีใหม่ไทย” อีกด้วย
- ความเป็นมาของ “สงกรานต์”
วันสงกรานต์ ตามหลักทางโหราศาสตร์ คือ วันที่เทวดาพระอาทิตย์ หรือ “องค์รวิเทวา” เคลื่อนที่เข้าสู่ราศีใหม่ สอดคล้องกับคำว่า “สงกรานต์” ที่หมายถึง การก้าวขึ้น หรือ การเคลื่อนที่ ทำให้ในความจริงแล้วทุกเดือนต่างมีวันสงกรานต์ เรียกว่า “สงกรานต์เดือน” แต่ที่เรารู้จักเพียงสงกรานต์ในเดือนเมษายน เป็นเพราะเดือนนี้มีความสำคัญมากที่สุด
ความสำคัญของสงกรานต์ในอดีต นอกจากจะเป็นเทศกาลเล่นน้ำอย่างที่เราเข้าใจในทุกวันนี้ ยังเป็นวันขึ้นปีใหม่อีกด้วย โดยการใช้สงกรานต์เดือนเมษายนเป็นวันปีใหม่นี่เอง ทำให้สงกรานต์เดือนนี้มีความพิเศษมากกว่าเดือนอื่นๆ
การที่สงกรานต์เดือนนี้ถูกนับเป็น “วันปีใหม่ไทย” นั้น มีที่มาจากการที่ทางโหราศาสตร์ให้ราศีเมษเป็นจักรราศีแรกสุด การเคลื่อนที่เข้าสู่ราศีเมษจึงเป็นการเริ่มต้นปีใหม่
ดังนั้น การเปลี่ยนราศีในเดือนเมษายนจึงไม่ได้เป็นเพียงสงกรานต์เดือน แต่ยังเป็น “สงกรานต์ปี” อีกด้วย โดยประเทศไทยเริ่มใช้สงกรานต์เป็นวันปีใหม่ตั้งแต่สมัยสุโขทัย จนกระทั่งปีพ.ศ. 2483 จึงได้เปลี่ยนไปใช้วันที่ 1 มกราคม เป็นวันขึ้นปีใหม่ตามแบบสากล
ถึงกระนั้น จนถึงปัจจุบันเทศกาลสงกรานต์ก็ยังนับว่ามีความสำคัญกับคนไทย เนื่องด้วยประเพณีดังเดิมที่ปฏิบัติต่อกันมาหลายชั่วอายุคน อย่างเช่น การรดน้ำดำหัวผู้อาวุโสในครอบครัว การทำบุญ-สรงน้ำพระ การเล่นสาดน้ำปะแป้ง และกิจกรรมอื่นๆ เป็นต้น โดยตามปกติแล้ว เทศกาลสงกรานต์มีระยะเวลา 3 วัน หรือช่วงวันที่ 13-15 เม.ย. ของทุกปีนั่นเอง
- เหตุใด “สงกรานต์” จึงตรงกับวันที่ 13-15 เมษายนของทุกปี?
อย่างไรก็ตาม สงกรานต์นั้นเป็นเหตุการณ์ที่อิงกับหลักทางโหราศาสตร์ ทำให้วันย้ายราศีจึงอาจไม่ได้เกิดขึ้นตรงกันในทุกปี แต่เป็นที่ทราบดีว่า เรากลับมีวันสงกรานต์ที่ถูกกำหนดไว้ในช่วงเวลาเดิมของทุกปี เช่นนี้แล้ว เพราะเหตุใดวันที่ 13-15 เม.ย. ของทุกปีจึงถูกเลือกให้เป็นวันสงกรานต์?
ตามบันทึกในอดีต พบว่า วันสงกรานต์ในแต่ละปีนั้นไม่ตรงกัน อย่างในช่วงรัชกาลที่ 4 บางปีเริ่มต้นวันที่ 11 เม.ย. บางปีวันที่ 12 เม.ย. หรือย้อนกลับไปไกลถึงช่วงอยุธยา โดยอ้างอิงจากพงศาวดารบันทึกเหตุการณ์กรุงแตก จ.ศ. 1129 พบว่า วันดังกล่าวตรงกับวันสงกรานต์กลาง หากในปัจจุบันคงตรงกับวันที่ 14 เม.ย. แต่นักประวัติศาสตร์ได้วิเคราะห์ว่า วันดังกล่าวนั้นตรงกับวันที่ 7 เม.ย. เท่ากับวันแรกของสงกรานต์ในปีนั้นตรงกับวันที่ 6 เม.ย.
จากข้างต้น ทำให้ชาวบ้านเมื่อก่อน ถ้าอยากรู้ว่าวันใดคือสงกรานต์ ก็จำเป็นต้องรอฟังประกาศจากทางการเท่านั้น โดยทางการจะมีฝ่ายโหรที่คอยทำหน้าที่คำนวณแบบปีต่อปี
อย่างไรก็ตาม เราทุกคนต่างจดจำว่าวันที่ 13 เม.ย. คือวันเริ่มต้นของเทศกาลสงกรานต์ ซึ่งการกำหนดวันดังกล่าวนี้ เพิ่งเริ่มขึ้นในปี พ.ศ. 2491 นอกจากนี้ยังให้เป็น “วันหยุดราชการ” ด้วย ทั้งนี้ไม่พบหลักฐานบอกถึงเจตนาของรัฐบาลในสมัยนั้นว่า เพราะเหตุใดจึงต้องกำหนดวัน และเหตุใดต้องเป็นวันที่ 13-15 เม.ย. เช่นทุกวันนี้
ฉะนั้น ประเด็นการกำหนดวันสงกรานต์ในปัจจุบัน จึงไม่มีคำตอบที่แน่ชัดว่าเพราะอะไร แต่ถึงกระนั้น ความสำคัญของสงกรานต์สำหรับคนธรรมดาทั่วไปอาจไม่ใช่เรื่องวันเวลาที่แน่นอนในการย้ายราศีของเทวดาอาทิตย์ แต่เป็นการจะได้รับเวลาว่างเพื่อพักผ่อนในวันหยุดสงกรานต์นี้เพียงเท่านั้น
------------------------------------
อ้างอิง
นิตยสารศิลปวัฒนธรรม ฉบับมกราคม 2529
